رویکردی کلی برای جای دادن مهارت‌های زندگی
مهارت‌های زندگی را می‌توان به تنهایی یا در کنار آموزش‌های درسی، مهارت‌های فنی‌وحرفه‌ای، آموزش بهداشت و سلامت یا سایر کلاس‌ها آموزش داد. برای راه‌اندازی یک برنامه آموزش مهارت‌های زندگی، به ساختارِ حمایتی قدرتمند و آموزگاران
ماهری که خلاقانه با دانش‌آموزان کار کنند نیاز است.
ساختارِ حمایتی قدرتمند چیست؟
1. سازمانی با یک هدف شفاف
• سازمان هدف و مأموریتی مشخص دارد.
• سازمان سیاست‌ها، نظام‌ها
و فرایندهایی تعریف شده دارد.
• کارکنان، اهداف سازمان را به‌صورت شفاف می‌دانند.
2. نظام مدیریتِ قدرتمند
• کارکنان، نقش‌ها و مسئولیت‌های
خود را به‌صورت شفاف می‌دانند.
• نظام پرداخت حقوق، شفاف و براساس
توانایی و سابقه افراد است.
• کارکنان به‌صورت منظم با یکدیگر جلسه دارند و راه‌هایی برای ارتباط با مدیران برای آن‌ها وجود دارد.
• تمام اعضا از شکل‌گیری یک برنامه آموزشی جدید و امکان مشارکت در توسعه
این برنامه آگاه‌اند.
3. فرصت پیشرفت برای کارکنان
• فرصت‌هایی برای آموزش، ارزیابی و ارتقای کارکنان وجود دارد.
4. نظامی برای نظارت و ارزیابی
• برای راه‌اندازی برنامه آموزش مهارت‌های زندگی (یا هر برنامه آموزشی دیگر) مبناهایی
ابتدایی وجود دارد که به واسطه آن‌ها می‌توان پیشرفت پروژه را ارزیابی کرد.
• آموزگاران می‌توانند دانش‌آموزان
را در ارزیابی کلاس و برنامه آموزشی مهارت‌های
زندگی مشارکت دهند.
• مدیران، راهکارهایی رسمی و غیررسمی برای
ارزیابی پیشرفت برنامه در اختیار دارند (برای مثال، ملاقات با دانش‌آموزان و کارکنان، نظرسنجی و ...).
• برنامه به‌صورت مستمر بازنگری می‌شود.
5. سرمایه برای پوشش هزینه‌های اولیه راه‌اندازی
یک برنامه آموزشی جدید
• هزینه منابع، کتاب‌ها و لوازم تحریر برای آموزش مهارت‌های زندگی
• هزینه آموزش
• هزینه استخدام کارکنان جدید یا زمان
اضافه‌ای که کارکنان فعلی برای آموزش دیدن
درخصوص برنامه جدید نیاز دارند؛
• هزینه یافتن منابع جدید حمایتی و
اطلاعاتی برای زنده نگه داشتن برنامه.
آموزگاران ماهر
آموزگار باید مهارت‌های زیر را داشته باشد یا آن‌ها را کسب کند:
• بتواند برنامه‌ای مناسب برای آموزش مهارت‌های زندگی ایجاد کند. برای این کار لازم است:
• بتواند فعالیت‌های مناسب برای مهارت‌های زندگی را در کلاس شناسایی کند.
• این فعالیت‌ها را با شرایط کلاس تطبیق دهد.
• بدون اینکه قضاوت کند به دانش‌آموزان گوش فرا دهد.
• دانش‌آموزان را به کار
گروهی تشویق کند.
• با دانش‌آموزانی که رفتار خشن دارند، با رویکردی مثبت برخورد
کند.
• فضایی سرشار از اطمینان ایجاد کند تا
دانش‌آموزان بتوانند احساساتشان را بیان کنند.
• به تک‌تک دانش‌آموزان کمک کند تا احساس پیشرفت داشته
باشند.
• از روش‌های تدریسی استفاده کند که به دانش‌آموزان فرصت بیان می‌دهند.
• از ابزار نظارت و ارزیابی به‌صورت مستمر استفاده کند.
• در صورت نیاز به کمک، درخواست حمایت
کند.
برنامه‌ریزی برای آموزش مهارت‌های زندگی
برای اجرای برنامه مهارت‌های زندگی، باید آهسته و پیوسته حرکت کرد. یک ساختار
حمایتی قدرتمند، زیربنایی مناسب برای این کار است. وقتی در مرحله برنامه‌ریزی هستید و پیش از اینکه به مرحله انتخاب موضوع
برسید، مراحل زیر را مدنظر قرار دهید:
• نیازهای دانش‌آموزانی را که قرار است با آن‌ها کار کنید، شناسایی کنید.
• مطمئن شوید که میان تمام طرفین درگیر در برنامه (مدیران، سرمایه‌گذاران، کارکنان، آموزگاران، دانش‌آموزان و والدین) درک مشترکی از مهارت‌های زندگی وجود دارد.
• حمایت تمامی طرفین را کسب کنید.
• مهارت‌های زندگی را که در حال حاضر به دانش‌آموزان (به‌صورت
رسمی یا غیررسمی) آموزش داده می‌شود، شناسایی کنید.
• بررسی کنید که آیا مهارت‌های زندگی را می‌توان با برنامه آموزشی فعلی ادغام کرد یا باید برنامه‌ای مجزا شکل گیرد.
• تصمیم بگیرید که هرچند وقت یک بار دروس
مهارت زندگی باید آموزش داده شوند (درون یکی از برنامه‌های درسی یا به‌صورت
مجزا).
• در مورد اهداف این برنامه به توافق
برسید.
روش دسته بندی موضوعات
شیوه معمول برای دسته‌بندی موضوعات مهارت‌های زندگی، شروع کردن با موضوعاتی مرتبط با خود،
خانواده و محیط پیرامون و سپس، حرکت به سمت موضوعاتی گسترده‌تر در زمینه مسائل اجتماعی و در نهایت، موضوعات مربوط
به آینده کودک است. برای برنامه‌ریزی آموزش مهارت‌های زندگی، ابتدا مهارت‌هایی را که تاکنون به دانش‌آموزان آموزش داده شده است، شناسایی کنید. سپس، به
دنبال فعالیت‌هایی برای تقویت این موضوعات باشید و بعد،
آن‌ها را به موضوعات جدید اضافه کنید. باید
به خاطر داشته باشید که برنامه‌ریزی برای آموزش مهارت‌های زندگی زمان‌بَر
است.
برنامه‌ریزی جلسه آموزش مهارت‌های زندگی
جلسه آموزش مهارت‌های زندگی، زمانی است که آموزگار به دانش‌آموزان اختصاص می‌دهد تا این مهارت‌ها را به آن‌ها
آموزش دهد. این جلسه می‌تواند ساختاری مشابه مثال روبه‌رو را داشته باشد.
تفکر و یادگیری فعال
یادگیری فعال لزوماً به معنای فعال بودن
در کلاس نیست. دانش‌آموز ممکن است هنگام خواندن متن، گوش دادن
به صحبت دیگران یا نوشتن، تفکر و یادگیری فعال داشته باشد. تفکر و یادگیری فعال به
این معناست که دانش‌آموز در هنگام یادگیری، واکنش نشان می‌دهد و فقط دریافت‌کننده منفعل اطلاعات نیست. یادگیری فعال باعث می‌شود دانش‌آموزان
برای خودشان فکر کنند، ایده داشته باشند، راه‌حل پیشنهاد دهند و در نتیجه بتوانند دانش و مهارت کسب
شده را به زندگی خود تعمیم دهند. اگر دانش‌آموزان
دریافت‌کنندگانی منفعل باشند و اطلاعات را پس از
آموزگار تکرار و حفظ کنند، ممکن است معنی آن را نفهمند و به تبع
آن، نتوانند از این اطلاعات و مهارت‌ها در زندگی بهره ببرند و در نتیجه، مهارت‌های زندگی را کسب نمی‌کنند.
آموزگار هنگام برنامه‌ریزی و آموزش مهارت‌های زندگی باید این موضوع را در نظر داشته باشد، کودک
را به خوبی بشناسد و بداند چه مهارت‌هایی برای او کاربردی است.
نکات و ابزارهایی برای آموزش مهارت‌های زندگی
اثربخشی آموزش مهارت‌های زندگی، به‌طور
مستقیم با مهارت‌های آموزگار و قدرت او برای برقراری
ارتباط با دانش‌آموزان، مرتبط است. آموزگار باید محیطی
امن برای دانش‌آموزان ایجاد کند. در ادامه، به نکات و
ابزارهایی که ممکن است به آموزگار برای اجرای بهتر آموزش مهارت‌های زندگی کمک کند، اشاره خواهیم کرد.
1. جلسه‌های آموزش مهارت زندگی به شما و دانش‌آموزان تعلق دارد؛
بهترین جلسه آموزشی، جلسه‌ای است که دانش‌آموزان
بتوانند میان چیزی که به فراگیری آن نیاز دارند و آنچه تجربه کرده‌اند، ارتباط برقرار کنند و آموزگار راهنمای آن‌ها باشد.
2. آموزگار در یادگیری مهارت‌های زندگی، همکار دانش‌آموزان است؛
نظام قدرت و نظارتی را که آموزگار در کلاس
دارد، باید کنار بگذارید. یادگیری مهارت‌های
زندگی به چیزی که آموزگار و دانش‌آموزان می‌توانند در کلاس ارائه کنند وابسته است.
3. خوب گوش کنید اما بیش از حد تلاش
نکنید؛
وقتی به دانش‌آموزان گوش می‌کنید،
آن‌ها متوجه می‌شوند. البته تلاش نکنید که یک شنونده حرفه‌ای باشید؛ زیرا این موضوع نیز باعث می‌شود دانش‌آموزان
احساس کنند که آن‌ها را کنترل می‌کنید.
4. دانش‌آموزان، خود و زندگی‌شان را به خوبی می‌شناسند؛
پس به تجارب آن‌ها احترام بگذارید.
ابزارها
1. قوانین کلاس را مشخص کنید؛
برخی از مواردی که داشتن قانون به آن‌ها کمک می‌کند:
• روش برخورد با نظرات منفی؛
• قطع نکردن صحبت دیگران؛
• احترام به حقوق افراد برای صحبت کردن؛
• خارج نشدن از بحث؛
• محرمانه بودن جلسه.
2. از حرکت برای بهبود یادگیری استفاده
کنید؛
حرکت می‌تواند به یادگیری مهارت‌های زندگی کمک کند؛ مثلاً دانش‌آموزان به جای اینکه موافقت یا مخالفت خود را اعلام
کنند، می‌توانند به سمت مخالف یا موافق کلاس بروند.
3. سؤال کردن و نظر دادن را تشویق کنید؛
پیش از اینکه از دانش‌آموزان سؤال کنید، از آنان بخواهید که سؤالاتشان را
مطرح کنند.
4. بازخورد ارائه دهید؛
بازخورد را به شیوه ساندویچی ارائه دهید؛
یعنی:
اول یک بازخورد مثبت بدهید؛
سپس از آن‌ها بخواهید درباره موضوع بیشتر فکر کنند
نظر خود را بهبود ببخشند یا خود را؛
دوباره یک بازخورد مثبت بدهید.
5. احترام را ترویج دهید؛
به دانش‌آموزان یاد دهید که در جملاتشان از عباراتی مانند «به
نظر من» یا «عقیده من این است» استفاده کنند تا بهتر بتوانند به عقاید دیگران
احترام بگذارند.
6. شعارتان این باشد: «رفتار بد نه آدم
بد»؛
به دانش‌آموزان بگویید این رفتارها هستند که ممکن است بد باشند
و آدم‌ها بد نیستند. بچه‌ها باید بفهمند که آدم بدی بودن بخشی از هویت
تغییرناپذیر آن‌ها نیست.
7. تعریف و تمجید کنید؛
از نظرات دانش‌آموزان تعریف کنید و از آن‌ها برای کاری که انجام می‌دهند تمجید کنید.
8. قضاوت نکنید؛
سعی کنید از جملاتی که ارزش‌گذاری دارند استفاده نکنید و این را به دانش‌آموزان نیز آموزش دهید.
9. رویکرد مثبت داشته باشید؛
مثلاً به جای اینکه بگویید «سیگار نکشید»،
می‌توانید از عبارتی مثبت مانند «چگونه سالم
بمانیم» استفاده کنید.
10. سؤالات حساس مطرح کنید؛
در صورتی که دانش‌آموزان سؤالاتی دارند که نمی‌توانند آن‌ها
را در جمع مطرح کنند، از آن‌ها بخواهید سؤالاتشان را بدون ذکر نام روی
کاغذ بنویسند و در جعبه ـ تعبیه شده ـ بیندازند تا به آن‌ها در جمع پاسخ دهید.
11. ارزیابی و نظارت کنید؛
جلسه ارزیابی داشته باشید و نظر دانش‌آموزان را نیز در مورد موضوعاتی که با آن‌ها موافق یا مخالف بوده‌اند، بپرسید.
پی‌نوشت‌ها
1. ترجمه و خلاصه صفحات14الی 26 از کتاب The life skills handbook
نوشته Clare
Hanbury/ 2008.