تقویت خلاقیت های جسورانه بچه ها

اشاره

لابه‌لای دانشجویان، متخصصان و استادان شاخص رشته‌های مرتبط با رباتیک که در سالن دانشکده  مکانیک دانشگاه علم و صنعت منتظر شروع برنامه  بعدی ششمین کنفرانس بین‌المللی رباتیک و مکاترونیک هستند، تعدادی کودک و نوجوان هم حضور دارند. در نگاه اول به نظر می‌رسد این دانش‌آموزان همراه با بزرگ‌ترهای خود به اینجا آمده‌اند تا از نزدیک کنجکاوی خود را با تماشای نمایشگاه رباتیک در محیطی دانشگاهی برطرف کنند. مدعوینی که قرار است پشت تریبون قرار بگیرند، بین سه تا پنج دقیقه فرصت دارند پروژه‌های خود را همراه با فیلم کوتاه و پاورپوینت معرفی کنند. مجری در این بخش اولین فرد را به جایگاه دعوت می‌کند. او و نفرات بعد از او به جایگاه می‌آیند و در حالی پروژه‌های خود را معرفی می‌کنند که حتی قد و قامت برخی از آنان درست و حسابی به تریبون نمی‌رسد. اینان همان دانش‌آموزان دبستانی تا دبیرستانی هستند که در بین جمعیت حاضر در سالن نشسته بودند. پریز هوشمند، ربات هوشمند تمیز‌کننده  پنل‌های خورشیدی، ربات سفالگر، ربات باغبان و ربات یاری‌دهنده به بیماران مبتلا به پارکینسون، از جمله طرح‌هایی بودند که تیم ارزیابی کنفرانس، از صاحبان این طرح‌ها دعوت کرد علاوه بر شرکت در نمایشگاه، کارهای خود را در قالب سخنرانی کوتاهی همچون دانشجویان، به حاضران معرفی کنند. بخش قابل توجهی از نمایشگاه امسال این کنفرانس نیز به فعالیت‌های دانش‌آموزی اختصاص یافته بود. ارج نهادن به تلاش دانش‌آموزان بهانه  حضور رشد تکنولوژی آموزشی در این نمایشگاه شد.

دیدن جمعی دانش‌آموز که در کنار دانشجویان، با شور و شوق کارهای خود را معرفی می‌کردند، هر بازدیدکننده‌ای را سر شوق می‌آورد. برخی کارها انفرادی بودند و بقیه را به صورت گروهی پروژه‌ای به سرانجام رسانده بودند. این که دانش‌آموزان جسورانه پا به این میدان گذاشته بودند، برای دانشجویان و استادان این رشته جالب بود. هر کدام با ایده و نگاهی کار را شروع کرده و با راهنمایی گرفتن از معلمان و مربیان خود پروژه را به سرانجام رسانده بود. لابه‌لای بازدیدکنندگان، گاه این داوران بودند که سؤال و جواب می‌کردند.

دکتر سیدعلی اکبر موسویان، رئیس هیئت مؤسس انجمن رباتیک ایران و رئیس این کنفرانس بین‌المللی که آثار گروه دانش‌آموزی را بازدید کرده و در جریان معرفی و دفاع بچه‌ها از پروژه‌هایشان بود، در گفت‌وگویی با رشد تکنولوژی آموزشی گفت: «ما همه معلم هستیم و وظیفه داریم مخاطبان خود را از دوره  پیش دبستانی تا دکترا ترغیب و تشویق و روحیه  آنان را تقویت کنیم. وظیفه  ما تنها تعلیم درس و کتاب نیست، بلکه باید به بچه‌ها اعتماد‌به‌نفس بدهیم تا باور کنند آنان هم می‌توانند قدم در مسیرهایی بگذارند که قدرت و توان آن را دارند. باید فرصت ایجاد کنیم تا خلاقیت‌ها بروز و ظهور پیدا کنند. انجمن ما به عنوان متولی دانش رباتیک در ایران، احساس خرسندی نمی‌کند که رباتیک تنها یک مسابقه و سرگرمی باشد و افراد علاقمند فقط یک وسیله طراحی کنند که روی یک خط حرکت کند یا در یک دالان حرکت کند و در نهایت به خارج از آن راه پیدا کند. برپایی چنین مسابقه‌ای از عهد•  هر کسی برمی‌آید. ما به دنبال کشف خلاقیت‌ها هستیم و از ایده‌های خلاقان•  کودکان و نوجوانان استقبال می‌کنیم.»

این استاد دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی در ادامه اضافه کرد: «سطح علمی این کنفرانس بسیار بالاست و مقالات را تنها به زبان انگلیسی می‌پذیرد، اما با وجود این، راه را برای دانش‌آموزان باز کرده‌ایم تا آنان هم بتوانند ایده‌های خلاقان•  خود را در کنار دانشجویان رشته‌های الکترونیک، مکانیک و سایر رشته‌های مرتبط ارائه دهند. دانش‌آموزانی که امروز به این نمایشگاه آمده‌اند، از میان بهترین‌های یک المپیاد انتخاب شده‌اند که توسط پیش ربات برگزار شد. ما از طرح‌هایی که کاربرد فناورانه در محیط زندگی دارند استقبال می‌کنیم. داوران ما، بچه‌هایی را که با این نگاه کار کرده‌اند، برای ورود به نمایشگاه انتخاب کرده‌اند. بنابراین، من در اینجا از تمام معلمان و دبیران عزیز می‌خواهم به خلاقیت شاگردان خود توجه کرده و فرصتی فراهم کنند تا این بچه‌ها ایده‌های خود را روی کاغذ بیاورند و آن‌ها را در قالب پروژه اجرا کنند. بچه‌ها ایده‌های نابی دارند که شاید برخی از آن‌ها امروز از نگاه ما خنده دار باشند و امکان ساخت آن‌ها نباشد، اما فردا همین نقطه نظر خلاقانه، مسیری در زندگی انسان‌ها باز کند. ما انتظار نداریم که طرح امروز دانش‌آموز ما مشکلی از صنعت برطرف کند، اما باید به او فرصت بدهیم ایده و فکرش را با ما در میان بگذارد».

ایده؛ از کاغذ تا نمایشگاه رباتیک

کیاشا شریفی، دانش‌آموز پایه  چهارم دبستان پدیده  البرز کرج، با گلدان هوشمند به نمایشگاه آمده است. او گام اول را در مدرسه و کلاس رباتیک برداشت. با کارهای ساده شروع کرد و از تشویق معلم و والدینش برخوردار شد. از ماشین ساده  حرکتی به گلدانی رسید که به محض کم آب شدن، از طریق یک سیستم خودکار، آبیاری می‌شود. او بنا دارد با تکمیل این پروژه مراحل بعدی یعنی کوددهی، گرمایش و نور را هم برای این گلدان به سرانجام برساند. پدرش که در رشت•  گیاه‌شناسی دکترا دارد، می‌گوید: ما در خانه وظایف را بین خودمان تقسیم کرده‌ایم و آبیاری گلدان‌ها در منزل با کیاشاست. به همین خاطر، او به کارهای فنی علاقمند است. برای این کار تدبیری اندیشید و سرانجام قدمی در این زمینه برداشت. کیاشا تمایل دارد طرحش را تا آنجا پیش ببرد که بتواند راهی برای آبیاری جنگل‌ها در کشور ارائه کند.

هومان رشیدی دانش‌آموز پایه  پنجم دبستان مهرآیین نیز ربات تمیزکننده  سطح آب را به نمایشگاه آورده است. تمیزی سطح آب برای این پسر یک دغدغه است و همین باعث شد در حد خودش وسیله‌ای طراحی کند که نه تنها مواد زائد سطح آب را جارو کند، بلکه بتواند آلودگی‌های نفتی را هم پاک‌سازی کند. او می‌گوید: واقعه  حادثه  کشتی سانچی از یک سو و آب برگشتی کارخانه‌های صنعتی از سوی دیگر، سبب شد به پاک‌سازی روی آب فکر کنم. پدرش فرزاد رشیدی در این باره می‌گوید:‌ مدیر مدرسه  پسرم، یعنی خانم اشرفی در کنار تمام برنامه‌ها و کلاس‌های مدرسه، یک دغدغه  بزرگ دارد و آن هم عادت دادن بچه‌ها به فکر کردن و اندیشیدن است. برای مثال، کلاس شطرنج، شعرخوانی و حتی تماشای فیلم از منظر ایشان تنها یک بهانه است تا بچه‌ها ساعتی از وقت خود را به اندیشیدن بگذرانند. مدیر و معلمان مدرس•  پسرم سعی دارند دانش‌آموزان بخشی از زمان خود را صرف فکر کردن کنند. حتی در برنامه‌های درسی‌شان یک ساعت در هفته را به فکر کردن اختصاص‌داده‌اند تا دانش‌آموزان به آنچه انجام می‌دهند فکر کنند و هر کار را با دلیل دنبال کنند. همین فکر کردن سبب شده است پسرم بتواند از احساسات خود به طور منطقی و صحیح استفاده کند. پسرم با دیدن فیلم حادث•  کشتی سانچی، به فکر ساخت این ربات افتاد.

عماد و عادل هم دو برادر هستند که با ساخت ماکت یک کاروان با استفاده از مواد و قطعات بازیافتی، به این نمایشگاه قدم گذاشته‌اند. این دو برادر دنبال ساخت یک کاروان هستند که از انرژی پاک استفاده کند و تا حد امکان کمترین میزان آلودگی را در طبیعت داشته باشد. کاروانی که آنان ساخته‌اند و می‌تواند برای سفر به خودروها متصل شود، با انرژی خورشیدی کار می‌کند. آب باران را هم تصفیه و از آن استفاده می‌کند. مادر این دو پسر می‌گوید: «وقتی بچه‌ها را به یک مرکز مشاوره بردم و آنان استعدادیابی شدند، مسئول آن مرکز از خلاق بودن این بچه‌ها به ما گفت و خواست زمینه  بروز آن را فراهم کنیم. حضور در دوره‌های آموزش رباتیک از یک سو و استفاده  بهینه از مواد در خانواده باعث شد بچه‌ها از مواد بازیافتی به خوبی استفاده کنند و با این طرح به نمایشگاه وارد شوند».

امیرعلی رضایی که از دبیرستان شهید مهدوی شهر کرمان با ربات تمیزکننده  سطح پنل‌های خورشیدی به نمایشگاه آمده، ایده  کار خودش را از حرفه  پدرش گرفته است. پدر امیرعلی در شرکتی کار می‌کند که کار آن‌ها نصب پنل‌های خورشیدی است. تمیز نگه داشتن پنل‌ها برای آنان یک دغدغه بوده است. یک روز که پسر همراه پدر به شرکت رفته بود، ایده‌ای به ذهنش رسید تا سیستمی خودکار طراحی کند که خاک روی این پنل‌ها را از طریق سنسورهایی تشخیص دهد و سپس با حرکت افقی و عمودی آن خاک را جارو کند. این جارو نیروی خودش را از همین پنل‌های خورشیدی می‌گیرد، به طوری که به برق و باتری نیاز ندارد و این سطوح را بدون آب تمیز می‌کند.

امیرعلی چند سالی است که به کلاس‌های خلاقیت و رباتیک مدرسه می‌رود. در چند مسابقه هم شرکت کرده و جوایزی را در این زمینه گرفته است. او در مورد نقش مدرسه‌اش در این باره می‌گوید: «ما در مدرسه دبیر و معلمی داریم که در زمین•  خلاقیت و استارتاپ به ما آموزش می‌دهد؛ کارهایی که شاید از نگاه برخی برای ما خیلی زود است، اما آقای دکتر حیات ابدی نگاهش متفاوت است. او به ما یاد می‌دهد چطور از توانایی خودمان برای پیشرفت آینده‌مان استفاده کنیم».

تقویت ذهن ژول ورنی

بخش دیگری از کنفرانس که به دانش‌آموزان اختصاص داشت، در یکی از کلاس‌های دانشکده برپاشد. چند استاد دانش رباتیک در ردیف جلو نشسته بودند و تعدادی از کارهای دانش‌آموزان، که پیش از این توسط چند داور شناسایی شده بودند، جلویشان قرار داشت. از هر پروژه یک نفر دعوت شد تا با استفاده از فیلم و عکس و پاورپوینت، از کار خود دفاع کند. بچه‌ها یکی‌یکی و با اعتماد‌به‌نفس، مقابل حاضران قرار می‌گرفتند و ضمن معرفی پروژه، به سؤالات داوران نیز جواب می‌دادند. نکته  جالب این بود که داوران پرسش‌ها را به گونه‌ای مطرح می‌کردند که مخاطب به نقاط قوت و ضعف کار خود پی می‌برد، در حالی که اعتماد‌به‌نفس او هم تقویت می‌شد. دکتر عقیل یوسفی‌کما از استادان دانشکده  مکانیک دانشگاه تهران که از صاحبان طرح‌های دانش‌آموزی سؤال و جواب می‌کرد، در‌باره این کار گفت: «ما به دنبال ایده‌های ساختار شکنانه هستیم و از چنین طرح‌هایی که دانش‌آموزان یا دانشجویان ارائه می‌دهند استقبال می‌کنیم. ما باید ذهن ژول‌ورنی بچه‌ها را تقویت کنیم. لازم است از ایده‌های جسورانه‌ای که نگاه به آینده دارند حمایت کنیم. حضور بچه‌ها در این نمایشگاه یک فرصت است. این یک تمرین است تا دانش‌آموزان خودشان را برای آینده آماده کنند. همین اندازه که فکر می‌کنند و طرحی را روی کاغذ می‌آورند، باید از آنان حمایت کرد.

وی در پاسخ به این سؤال که معلمان مدرسه‌های ما در این باره چه نقشی می‌توانند داشته باشند، گفت: «به شاگردان خودتان اجازه بدهید ایده‌های خلاقانه‌شان را با شما در میان بگذارند. ذهن خلاق بچه‌ها را سرکوب نکنید. گام اول داستان‌سرایی است. به دانش‌آموزان خود فرصت بدهید خلاقانه ایده‌هایشان را در قالب داستان بنویسند یا در‌باره  آن‌ها نقاشی بکشند. شاید حرف دانش‌آموز شما در نگاه اول در دنیای امروز دست نیافتنی باشد، اما فردا همین نقاشی و داستان ژول‌ورنی او محقق می‌شود. معلمی در این زمینه موفق است که به شاگردان خود فرصت ایده‌پردازی بدهد. ذهن بچه‌ها را به چالش بکشید تا قو•  تخیل آن‌ها رشد کند.»

مهندس افشین مدینه‌ای، عضو کمیت•  آموزش و پژوهش انجمن رباتیک ایران، که خود یکی از عوامل اصلی و مهم حضور دانش‌آموزان در این کنفرانس بود، در این‌باره گفت: «باید تکنولوژی را در اختیار بچه‌ها قرار بدهیم و به ایده‌های خلاقانه  آنان امیدوارانه نگاه کنیم. دو دوره  قبل، من ایده  حضور دانش‌آموزان به این کنفرانس را مطرح کردم. سال قبل تنها دو یا سه دانش‌آموز به کنفرانس آمدند و امروز بیش از 17 طرح دانش‌آموزی، در کنار این کنفرانس، بین‌المللی شدند. قرار نیست دانش‌آموزان در این سن و سال مشکلات صنعت کشور را برطرف کنند، اما وقتی آنان در کنار صاحبان صنعت قدم به نمایشگاه می‌گذارند و با موضوعاتی همچون استارتاپ از نزدیک آشنا می‌شوند، این مباحث می‌تواند دغدغه‌ای برای آنان باشد. از سوی دیگر، سرمایه‌گذاران و صاحبان صنایع هم با ایده‌های خلاقانه  بچه‌ها از نزدیک آشنا می‌شوند. البته دانش‌آموزان باید یاد بگیرند تا حد امکان پروژه‌های کامل را به نمایشگاه بیاورند و برای دوره‌های بعدی و جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های دیگر، با کار کامل‌تر و یا ایده‌های تکمیلی وارد شوند. نباید یک کار واحد را در چند جشنواره یا نمایشگاه ارائه دهند.»

ششمین کنفرانس بین‌المللی رباتیک و مکاترونیک در حالی به کار خود پایان داد که از دانش‌آموزان شرکت‌کننده در نمایشگاه، همچون دانشجویان بخش رباتیک، قدردانی و به صاحبان طرح‌های برگزیده جوایزی اهدا شد. مسئولان برگزاری این کنفرانس امیدوارانه چشم به معلمان و دانش‌آموزانی دوخته‌اند که خلاقانه می‌اندیشند و برای فردای بهتر کشور طرح‌ها و ایده‌هایی سرشار از موفقیت دارند.