اشاره
نوع چشمانداز فرد نسبت به «زمان» و نگرش‌هایی که با اطرافیان در میان می‌گذارد، تأثیر نیرومندی بر جنبه‌های زندگی فرد دارد، با این وجود بیشتر مردم اهمیت زمان را
دست کم می‌گیرند. چشمانداز زمان1 یک بعد اساسی از ساختار روان‌شناسی زمان است که به‌صورت دسته‌بندی تجربه فرایندهای شناختی انسان به چارچوب‌های گذشته، حال و آینده ظاهر می‌شود (زیمباردو2، و بوید3، 1999، به نقل از گلستانه، افشین، و دهقانی، 1395). این نگرش اغلب روند ناهوشیارانه‌ای دارد که به‌موجب آن جریان مستمر
تجارب شخصی و اجتماعی به مقوله‌های زمانی، پیوند می‌یابد از آن جهت که به این وقایع معنا می‌دهد یا به آن انسجام می‌بخشد (هال4، 1983، به نقل از گلستانه و همکاران، 1395).
زیمباردو و بوید سازه
چشمانداز زمان را شامل پنج بُعد گذشته مثبت5، گذشته
منفی6، حال جبرنگر7، حال لذت‌گرا8 و آینده9 تعریف کرده‌اند. بعد گذشته مثبت نشان‌دهنده نگرشی گرم، عاطفی، مثبت و در حسرت و آرزوی گذشته و
بُعد گذشته منفی نشان‌دهنده دیدگاهی منفی، آزارنده و بدبینانه نسبت
به گذشته است. بُعد حال لذت‌گرا نشان‌دهنده لذت‌جویی در زندگی و تلاش برای داشتن شرایطی پر از
شور و انرژی در زمان حال، و حال جِبرنگر نشان‌دهنده اعتقاد به جبر و سرنوشت، و داشتن دیدگاهی درمانده و ناامید نسبت به زندگی است. بُعد آینده
نشان‌دهنده برنامه‌ریزی در زندگی و تأمل درباره پیامدهای هر رفتار و نیز عمل
به تعهدها است (زیمباردو، و بوید، 2008، میلفونت10، آندرید11، بیلو12، و پزوا13،
2008، به نقل از محمدی، دانش، و تقی‌لو، 1395).
سیاهه چشمانداز زمان زیمباردو (ZTPI)
سیاهه چشمانداز زمان زیمباردو14 در سال 1999 توسط زیمباردو و بوید
ساخته شده است. این ابزار شامل 56 سؤال می‌باشد که براساس طیف لیکرت
پنج گزینه‌ای (کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم) نمره‌گذاری می‌شود و پنج بُعد زمانی که توسط زیمباردو و بوید
تعریف شده است را مورد سنجش قرار می‌دهد. در پژوهشی که توسط مؤلفان پرسشنامه بر روی 606 نفر از دانشجویان دانشگاه‌های ایالات متحده آمریکا صورت گرفته است برای بررسی روایی
سازه15 پرسشنامه از تحلیل عاملی (اکتشافی و تأییدی)
استفاده شده است. تحلیل عاملی اکتشافی16 نشان داد که مجموع سؤال‌های پرسشنامه از پنج عامل اشباع شده است که در مجموع 36
درصد واریانس مشترک بین ماده‌ها را تبیین می‌کنند. برای انجام تحلیل عاملی تأییدی17 از شاخص نسبت مجذور
خی استفاده شده که نشان‌دهنده برازندگی مدل پنج عاملی تدوین شده است.
برای بررسی اعتبار18 پرسشنامه از دو روش ضریب آلفای کرونباخ19 (به‌عنوان همسانی درونی20) و بازآزمایی21 با فاصله زمانی چهار
هفته (به‌عنوان پایایی22) استفاده شده که نتایج به تفکیک
مؤلفه‌های پرسشنامه در جدول زیر گزارش شده است (زیمباردو، و بوید، 1991):
هنجاریابی در ایران
تقی‌لو، خالدی، باجور، مهرانه
مهرپور، و بوستانی (1394) به بررسی ویژگی‌های روان‌سنجی سیاهه چشمانداز زیمباردو در بین نوجوانان 14 تا 18 ساله
پرداخته‌اند. نمونه این پژوهش 866
نفر از نوجوانان مقطع دبیرستان بودند که به روش نمونه‌گیری تصادفی چندمرحله‌ای انتخاب شدند. تحلیل عاملی اکتشافی در این پژوهش تا حدودی از ساختار اولیه سیاهه
چشمانداز زیمباردو حمایت کرده
است. 42 سؤال از 56 سؤال پرسشنامه با عامل‌های مناسب همبستگی (بار عاملی) معنادار داشتند. همچنین نتایج
نشان دادند که حدود 30 درصد از واریانس بین ماده‌ها را تبیین می‌کنند. ولی تحلیل عاملی
تأییدی ساختار پنج عاملی مفروض را تأیید نمی‌کند. همسانی درونی ماده‌ها برای پنج بُعد گذشته منفی، آینده، حال جبرنگر، حال لذت‌گرا و گذشته مثبت با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ به ترتیب
75/0، 70/0، 75/0، 61/0 و 64/0 برآورده شده است.
نمونه‌هایی از پرسش‌های سیاهه چشمانداز زمان زیمباردو در زیر ارائه شده است:
پی‌نوشت‌ها
1. time perspective
2. Zimbardo, P.G.
3. Boyd, J.N.
4. Hall, E.
5. Past- positive
6. Past - neagtive
7. Present - fatalistic
8. present - hedonistic
9. future
10. Milfont, T.H.
11. Andrade, P.R.
12. Belo.R.P.
13. Pessoa, V.S
14. Zimbardo Time Perspective Inventory(ZTPI)
15. construct validity
16. exploratory factor analysis(EFA)
17. confirmatory factor analysis (CFA)
18. reliability
19. Cronbach's Coefficient Alpha
20. internal consistency
21. test - retest
22. stability
منابع
1. تقی‌لو، صادق؛ خالدی، عزیزه؛ باجور، محسن؛ مهرانه مهرپور، فهیمه؛
و بوستانی، قادر. (1394). ویژگی‌های روان‌سنجی سیاهه چشمانداز زمان زیمباردو (ZTPI) در نوجوانان. فصلنامه تخصصی روان‌سنجی. سال چهارم (شماره 2، پیاپی 14): 12 - 1.
2. گلستانه، سید موسی؛
افشین، سیدعلی؛ و دهقانی، یوسف. (1395). رابطه بین چشمانداز زمان با جهت‌گیری هدف، تعلل تحصیلی
و پیشرفت تحصیلی دانشجویان دانشکده‌های مختلف دانشگاه خلیج فارس. دو فصلنامه شناخت اجتماعی. سال پنجم (شماره 2، پیاپی 10):
71 ـ 52.
3. محمدی، مهسا؛ دانش،
عصمت؛ و تقی‌لو، صادق. (1395). پیش‌بینی امیدواری براساس جهت‌گیری مذهبی و چشمانداز
زمان. فصلنامه روان‌شناسی کاربردی. سال دهم (شماره 2، پیاپی 38):
174 ـ 157.
4. Zimbardo, P.G.,& Boyd, J.N. (1999). Putting Time in Perspective:
A Valid, Relibe Individual Defferences Metric. Journal of Personality and
Social Psychology, Vol. 77(No.6): 1271 - 1288.