دو عامل اساسی که به اداره کردن هرچه بهتر کلاس تربیت‌بدنی کمک می‌کنند، عبارت‌اند از:
۱. سازمان‌دهی دقیق برنامه با توجه به نوع فعالیت حرکتی و ویژگی‌های دانش‌آموزان.
۲. حفظ کیفیت برنامه از طریق انتخاب الگوی آموزشی مناسب با توجه به شرایط موجود.
معلمان براساس تجربه و ویژگی‌های شخصی از روش‌های متفاوتی برای مدیریت کلاس استفاده می‌کنند. برخی با سخت‌گیری و جدیت بیش از حد، انگیزه و شادابی و نشاط لازم را از کلاس‌ها می‌گیرند و برخی با آزاد گذاشتن بیش از حد دانش‌آموزان، در عمل کنترل کلاس را از دست می‌دهند. امروزه رابطه «معلم ـ شاگرد ـ موقعیت» تعیین کننده نوع مدیریت کلاس است. در اداره کلاس‌های تربیت بدنی، روش معلم محوری مطلق یا شاگرد محوری محض، بدون توجه به موقعیت و شرایط محیطی و تفاوت های فردی دانش‌آموزان، کمک زیادی به اداره‌ی کلاس نمی‌کند. به نظر می‌رسد استفاده از روش بینابینی بسیار مؤثرتر است.
دانش‌آموزان هر پایه از نظر سنی، بلوغ اجتماعی، آمادگی و ویژگی‌های شخصیتی با هم تفاوت دارند و نمی‌توان نسخه رفتاری خاصی را برای همه آنان تجویز کرد. معلم در کلاس نه باید شأن و منزلت خود را تا سطح شاگردان پایین بیاورد و نه چندان خشک و تلخ رفتار کند، بلکه باید بتواند با برقراری ارتباط دقیق، صمیمانه، جدی و با قدرت، موقعیت خود را را تثبیت کند و با شناخت درست از محیط آموزشی، کلاس را به بهترین شیوه سازمان‌دهی و مدیریت کند. معلم می‌تواند یک یا دو جلسه اول هر کلاس را برای سازمان‌دهی فعالیت‌های آموزشی صرف کند.
در سازمان‌دهی، مواردی مثل گروه‌بندی دانش‌آموزان، وضع قوانین و مقررات، نحوه‌ی توزیع و جمع‌آوری وسایل، تعیین سرگروه‌ها، اداره‌ی کلاس، نحوه‌ی ارتباط معلم و شاگرد، چگونگی سنجش، معافیت ورزشی و موارد دیگر در شروع فعالیت‌های آموزشی تعیین می‌شوند. در ادامه، به برخی از این متغیرها پرداخته می‌شود.
قوانین و مقررات
برای حفظ نظم و کنترل، وضع قوانین و مقررات کلاسی ضروری است. معلم پس از بررسی محیط آموزشی و وسایل موجود، با مشورت شاگردان، مقرراتی در مورد تعداد گروه‌ها، زمان فعالیت، زمان استراحت، جریمه، زمان گرم کردن، رفت‌وآمد در محیط بازی، توزیع و تحویل وسایل، داوری، سرگروه، حفظ ایمنی، بهداشت و غیره وضع می‌کند. باید توجه داشت که اعتبار هر قانون کلاسی به امکان رعایت آن در کلاس و به‌ویژه امکان برخورد سریع با رفتارهایی بستگی دارد که موجب می‌شوند کنترل کلاس از دست معلم خارج شود. البته برخی از قوانین و مقررات را نیز باید خود معلم تعیین کند. باید بدانیم، قوانین کلاس فقط برای حفظ نظم نیست، بلکه در ایمنی دانش‌آموزان نیز اثر بسزایی دارد.
نظم و انضباط
اولین نکته کلیدی در برقراری نظم و انضباط داشتن طرح و برنامه درسی است. هر اندازه برنامه بتواند شاگردان بیشتری را فعال کند، موجب نظم بیشتر می‌شود. تداوم فعالیت بهترین وسیله برای پایداری نظم و انضباط در کلاس است. بی‌کار ماندن دانش‌آموزان به مزاحمت و اخلال در کار معلم منجر می‌شود و وقفه طولانی و انتظار دانش‌آموزان هم به نظم کلاس آسیب می‌زند. به هر حال، مشکلات انضباطی همیشه در کلاس وجود دارند. اما محیط یاددهی ـ یادگیری کنترل شده با طراحی آموزشی مناسب، به هدف رشد عاطفی ـ اجتماعی دانش‌آموزان و همچنین حضور معلم در صحنه‌ی فعالیت ورزشی برای برقراری نظم کلاسی مفید است.
زمان‌بندی
معلم باید مانع از اتلاف وقت، به‌ویژه در ابتدا و انتهای کلاس، شود. اگر قوانین و مقررات کلاس در اولین جلسه به خوبی تعیین شوند، از سردرگمی و تداخل فعالیت‌ها جلوگیری خواهد شد. به‌طور کلی، برای موضوع و محتوای اصلی (غالباً به وسیله‌ی بازی) زمان بیشتری نیاز است و برای شروع (سازمان‌دهی و گرم کردن) و پایان کلاس (بازگشت به حالت اولیه) باید زمان کمتری صرف شود.
نظارت و سرپرستی
نظارت و سرپرستی معلم در برقراری نظم کلاس نقش مهمی دارد. رها کردن دانش‌آموزان به حال خود، احتمال بروز آسیب‌های بدنی و مشکلات انضباطی و همچنین لذت نبردن از بازی را در پی دارد. معلمان باید با دوراندیشی و پیش‌بینی رفتارهای احتمالی شاگردان، خود را برای مواجهه با محیط یادگیری آماده کنند و بر رفتارهای دانش‌آموزان کنترل و نظارت داشته باشند.
استفاده از سوت ورزشی
سوت زدن یکی از رفتارهای غیرکلامی رایج و مهم برای هدایت گروهی (نه فردی) در برنامه‌های ورزشی است. همه دانش‌آموزان باید با معنی و مفهوم سوت به‌عنوان علامت توقف و ایستادن جدی، نگاه کردن و گوش دادن به صحبت‌های معلم یا داور، و شروع حرکت یا فعالیت آشنا شوند. سوت وسیله‌ای ایمنی و بازخوردی است که می‌تواند از بروز رفتارهای نامناسب شاگردان بکاهد، اما استفاده بیش از اندازه از آن تأثیرش را کم خواهد کرد.
گروه بندی دانش آموزان
گروه‌بندی دانش‌آموزان یکی از راه‌های آسان و رایج در مدیریت کلاس است. روش‌های متنوعی برای گروه‌بندی دانش‌آموزان وجود دارد. آنچه در این‌باره در کلاس درس تربیت‌بدنی حائز اهمیت است، توجه به امکانات و تجهیزات و فضای آموزشی در اختیار، سطح مهارت، و وزن و قد دانش‌آموزان است. البته متناسب با نوع هر فعالیت می‌توان هماهنگی و ناهماهنگی گروه‌ها را تغییر داد. بهتر است هر گروه یک سرگروه هم داشته باشد تا دانش‌آموزان مسئولیت‌پذیری را تمرین کنند. اگر معلم بتواند سرگروه را با مشارکت دانش‌آموزان انتخاب کند، تعادل در گروه‌ها و نظم در کلاس حفظ می‌شود. نکته مهم در خصوص سرگروه این است که او نباید در انتخاب افراد گروه دخالت کند؛ چون این کار باعث دلسردی برخی از دانش‌آموزان خواهد شد.
استفاده از کل فضای آموزشی
معلم باید راه‌هایی را به‌کار برد که از کل فضای آموزشی موجود به بهترین شکل استفاده شود. این تدبیر به همراه وجود سرگروه در گروه‌ها معلم را قادر می‌کند گروه‌ها را در فضای مشخص شده به گردش درآورد و بر کار آن‌ها به‌طور مؤثر نظارت کند.
کنترل و جابه‌جایی وسایل
یکی بخش مهم در مدیریت کلاس تربیت‌بدنی، کنترل و جابه‌جایی وسایل ورزشی است که اگر به درستی انجام نشود، بی‌نظمی را در کلاس موجب خواهد شد. بهتر است در هر یک از جلسات درس یکی از شاگردان این کار را برعهده بگیرد. قبل از شروع درس باید ابزار لازم آماده شود تا وقت آموزش تلف نشود.
ثبت وضعیت دانش‌آموزان
ثبت سوابق و گزارش‌های دقیق و هدف‌دار برای آموزش و مدیریت کارامد در کلاس بسیار مفید است. این سوابق شامل اطلاعات اساسی مربوط به بهداشت و سلامتی دانش‌آموز، حضور در کلاس، وضعیت فرد در کلاس درس، گزارش‌های روزانه در مورد حوادث و ابزار و لوازم ورزشی است. وجود سوابق، ضمن کمک به ارزشیابی پیشرفت دانش‌آموزان و محتوای برنامه، می‌تواند در زمان حال و آینده نیز استفاده شود.
منابع
۱. گروه مؤلفان (۱۳۸۹). کتاب معلم تربیت بدنی دوره ابتدایی. اداره کل چاپ و توزیع کتاب‌های درسی. چاپ اول.
۲. ضرغامی، مهدی؛ صالحی، کیکاوس؛ داودی، بابک (۱۳۹۳). روش‌های آموزش و تدریس تربیت‌بدنی. انتشارات علم و حرکت. چاپ اول.