در برنامه درسی ملی، «تفکر و تعقل» یکی از پنج عنصر محوری است. فصل‌نامه رشد آموزش قرآن و معارف اسلامی در مقاله‌ای به جایگاه این موضوع در برنامه درسی ملی پرداخته است.
ماهیت تفکر؛ انسان و تفکر؛ هدف و غایت تفکر؛ موانع تفکر؛ سطوح تفکر؛ ارزش تفکر در قرآن کریم و روایات؛ ثمرات تفکر در زندگی انسان عناوین بخش‌هایی از این مقاله است.
در توضیح «هدف و غایت تفکر» می‌خوانیم: «هرقدر زندگی انسان توأم با تفکر بیشتر و عمیق‌تر باشد، به حقایق بیشتر و متعالی‌تری دانا می‌گردد و به هر میزان که این تفکر کاهش یابد، دانایی نیز اندک خواهد بود. اما حقایق چه چیزهایی هستند که می‌توانیم با تفکر آن‌ها را بشناسیم؟ حقایق بر دو دسته‌اند: دسته اول حقایق، واقعیت‌ها و موجودات جهان هستی و روابط و قوانین حاکم بر آن‌هاست. خدا، فرشتگان، ستارگان، کهکشان‌ها، زمین، درختان، حیوان‌ها، انسان‌ها و قوانین میان آن‌ها مانند قانون جاذبه، قوانین گازها و قوانین نور و...
دسته دیگر از حقایق، به اعمال و رفتار انسان مربوط می‌شوند. یعنی خوبی‌ها و ارزش‌هایی که هر انسانی باید در زندگی بدان پایبند باشد. راستگویی، عدالت‌خواهی، رعایت حقوق دیگران، احترام به پدر و مادر، انجام واجبات، دوری از محرمات، احترام به قانون و...
عقل وقتی که در واقعیت‌ها و موجودات عالم تفکر می‌کند تا آن‌ها را بشناسد، عقل نظری نامیده می‌شود. و آن‌گاه که می‌اندیشد و فکر می‌کند تا خوبی‌ها را از بدی‌ها، ارزش‌ها را از ضد ارزش‌ها و رفتارهای زیبا را از رفتارهای زشت بازشناسد، آن را عقل عملی می‌نامند. همه این دانایی‌ها با تفکر به‌دست می‌آید. از این‌رو، امیرالمؤمنین علی(ع) در تعبیری زیبا و لطیف، عقل را به درختی تشبیه کرده که ریشه آن فکر و میوه‌اش سلامت از جهل و پندار و زشتی است.»
در توضیح «ثمرات تفکر در زندگی انسان» نیز می‌خوانیم: «وقتی انسان به تمرین تفکر بپردازد، به‌تدریج قدرت داوری و ارزیابی خود را افزایش می‌دهد. آن‌گاه که مهارت ارزیابی و داوری در او تقویت شد، به ثمرات و میوه‌های تفکر دست می‌یابد. و از آنجا که توانایی ارزیابی و داوری نوعی توانایی رشد یابنده است، آثار و فواید آن نیز متناسب با رشد تفکر، فزونی می‌یابد. بنابراین شناخت فواید و ثمرات تفکر می‌تواند راهی برای شناخت دانش‌آموزان باشد که دریابیم تا چه میزان به تفکر عادت کرده‌اند.»
نویسنده: دکتر محمدمهدی اعتصامی
کلیدواژه‌ها: تفکر، حکمت، برنامه درسی ملی، تعلیم‌وتربیت