جوانمردی و پهلوانی آئینی است که خاستگاه آن به سرزمین متمدن و کهن ایران بازمی‌گردد. از این رو «فصلنامه رشد آموزش تاریخ» در مقاله‌ای به این موضوع پرداخته است.
در بخشی از مقاله می‌خوانیم: «در خراسان سابقه یا رشته اتصال عیاران و جوانمردان را می‌توان در زمان ساسانیان در ارتباط با کیش‌ها و آیین‌های باستانی، مانند دین زردشتی و دین مزدکی جست‌وجو کرد، به ویژه در فلسفه زردشت که انسان مقام والا و ارزنده‌ای داشته و برآدم‌گری و انسان بودن محیط اجتماعی همواره تأکید می‌کرده است. با این حال، اینکه فتوت از کجا آغاز شده و فتیان و جوانمردان سلسله خویش را به چه کس و کسانی مرجوع و منسوب می‌کنند امر مهمی است که در اکثر منابع درباره آن بحث شده است و در یک نگاه کلی می‌توان انبوه نظرات در این مورد را به دو دسته کلی تقسیم کرد: دسته‌ای که خاستگاه فتوت را ایران، خاصه ایران پیش از اسلام، می‌دانند و دسته‌ای که در پی سرچشمه‌ای دینی و خاصه اسلامی برای این جریان هستند.»
در ادامه آمده است: «ملک‌الشعرای بهار سرآغاز جوانمردی در ایران را از میان اسواران – اسوار به معنی سوار، آزاده و دلیر است- عصر قدیم و دوره هخامنشی می‌داند. این اسواران در ایالات ایران پراکنده بودند و هفت خانواده از آنان از همه معروف‌تر بوده‌اند و هر خانواده در یک ایالت ریاست آن ایالت را بر عهده داشته است. هر اسوار باید چند ویژگی می‌داشت: از جمله اینکه خانواده‌دار باشد، نامش در دیوان دولتی ثبت باشد، شجاع و راستگو و صاحب هنر و اسب‌بار باشد و شاید از همه مهم‌تر جوانمرد باشد. سعید نفیسی نیز سرآغاز این جریان را مربوط به پیش از اسلام می‌داند. به اعتقاد او ورود باورهای مانوی به این جریان، خود گواه این مدعا است. البته محققان اروپایی از جمله فرانتس تیشنر مبدأ فتوت را انجمن‌ها و اتحادیه‌های اواخر عهد عتیق و شهرهای امپراتوری روم شرقی (بیزانس) می‌دانند. اما برخی از منابع و محققان نیز، خاصه آن‌ها که با تصوف مرتبط‌اند، در پی ریشه‌ای دینی، قرآنی و به‌طور کلی اسلامی برای فتوت هستند. ابن‌رسولی که رساله‌ای در باب فتوت دارد، این جریان را میراث پیامبران و امامان می‌شمارد و می‌گوید از زمان حضرت آدم آیین فتوت در جهان پیدا شد و آدم به گزاردن حق قیام کرد و چون مدت وی به پایان آمد در باب آن به شیث نبی وصیت کرد و سپس به نوح انتقال یافت و از نوح به سام رسید تا خلیل الرحمن ابراهیم ظاهر شد و به فتوت ابراهیم در قرآن تصریح شد. آنگاه در زمان موسی (ع) آنچه از جوانمردی پنهان مانده بود آشکار شد و موسی کلیم‌الله آن را به هارون فرمود و پس از آن فتوت در عیسی مسیح (ع) ظاهر شد و سرانجام به حضرت رسول اکرم (ص) رسید.»
نویسنده: محمد نادری، دبیر بینش اسلامی شهر تهران
کلید‌واژه‌ها: جوانمردی، پهلوانی، ایران باستان، شاهنامه فردوسی