نقش و اهمیت افسانه و قصه و علت کاربرد آن در کتب ادبیات متوسطه» عنوان مقاله‌ای است که در جدیدترین شماره فصلنامه رشد زبان و ادب فارسی منتشرشده است
در ابتدای مقاله می‌خوانیم: «از روزگاران قدیم، اصول اخلاقی و مطالب علمی و حکمی را در قالب افسانه و قصه می‌گنجاندند. افسانه‌ها و قصه‌ها، آیینه تمام‌نمای سنت‌ها و رفتارهای مهم در طول تاریخ‌اند. قصه‌ها، انگاره‌ها و تصویرهایی از زندگی مردم زمانه، شیوه کار و تولید، تضاد طبقاتی، رفتار و روابط خانوادگی، آداب‌ورسوم متداول، اندیشه و احساس و... را بیان می‌کند.
جایگاه قصه، نزد انسان‌ها موجب شده تا قالب قصه، ابزاری برای ابلاغ پیام‌های عبرت‌آموز شود. قصه نمودار قسمت مهمی از میراث فرهنگی هر قوم و ملتی است. وجود قصه در ادبیات کشورمان را می‌توان دلیلی بر کوشش خلاقانه افراد مختلف برای تقویت ارزش‌های فرهنگی ایران‌زمین دانست. وجود بخش ادبیات داستانی در کتب ادبیات متوسطه، نشان از اهمیت قصه و داستان دارد. ازجمله این داستان‌ها می‌توان به داستان‌هایی در کتب مقطع متوسطه ازجمله بچه‌های آسمان، کباب غاز، گیله‌مرد، کلبه عمو تم، گاو، گل دسته‌ها و فلک، قصه‌های عینکم، اسرارالتوحید، تاریخ بیهقی، آخرین درس، کبوتر طوق‌دار و از پاریز تا پاریس اشاره کرد.»
نویسنده مقاله در ادامه به افسانه و دلایل استفاده از آن پرداخته است: «افسانه‌ها گذشته از ارزش و اهمیتی که به‌عنوان میراث فرهنگی هر قوم داشته‌اند، به سبب همانندی‌های بسیار با یکدیگر در سراسر جهان، سبب ایجاد درک و تفاهم جهانی میان ملت‌ها و فرهنگ‌های گوناگون شده‌اند و به‌این‌ترتیب نه‌تنها بخشی از میراث فرهنگی هر قوم، که پاره‌ای از میراث فرهنگ بشر به شمار می‌آیند. مسلماً پیش از آنکه بشر وارد دوران تاریخی شود و روایت‌های مهم زندگانی خویش را به یاری نقوش و علائم قابل‌رؤیت بر جای گذارد، مدتی دراز افسانه‌ها را در نهان‌خانه ضمیر و مخزن حافظه خویش نگاه می‌داشت و دهان‌به‌دهان و سینه‌به‌سینه به اخلاف خویش می‌سپرد. علت اصلی توجه فوق‌العاده آدمی به این محصول ذوق و ذهن خویش ظاهراً این بوده است که بسیار زود به تأثیر شگرف آن در شنونده و شیفتگی مردم به شنیدن افسانه‌ها پی برد و دانست که می‌توان از آن به‌منزله سلاحی قاطع برای پیش بردن مقاصد خویش استفاده کرد. علت این امر نیز روشن است. تا روزی که ذهن بشر از دو جنبه عقل و احساس، ادراک و انفعال، تعقل و تخیل ساخته‌شده است، علوم با یک جنبه ذهن و ادبیات با جنبه دیگر آن سروکار دارند و پیشرفت هیچ‌یک از آن دو نمی‌تواند سدی درراه توسعه و ترقی دیگری ایجاد کند. این است راز اصلی اعتنا و توجه مردم قرون و اعصار مختلف به داستان و افسانه.»
نویسنده مقاله در ادامه به علت علاقه‌مندی مردم به قصه و افسانه و فواید خواندن آن اشاره‌کرده است:
- بسیار زود در ذهن شنونده تأثیر می‌کند و در پیشبرد مقاصد به‌منزله سلاحی قاطع است.
- از زندگی روزمره مردم سرچشمه گرفته است و با آن پیوندی ناگسستنی دارد.
- میراث فرهنگی بشر است که با آن می‌توان پرده از اسرار تاریک طبیعت برداشت.
- تنها به ارائه آثار گذشته محدود نمی‌گردد بلکه آفرینش دوباره آثار ادبی را نیز شامل می‌شود.
- بهترین وسیله‌ای است که به کمک آن می‌توان همه افکار بلند و آرای مافوق تصور را به مردم منتقل کرد تا آنان نیز باذوق و اشتها بشنوند و بخوانند و لذت ببرند. و...
متن کامل این مقاله به قلم زهرا غفوری تفرشی، در فصلنامه رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شماره 116، زمستان 1394 منتشر شده است.
کلیدواژه‌ها: افسانه، قصه، کتب ادبیات متوسطه