فصلنامه رشد آموزش مشاور مدرسه در جدیدترین شماره خود مقاله‌ای را به موضوع انگیزه تحصیلی و راه‌های افزایش آن در دانش‌آموزان اختصاص داده است
در تعریف انگیزه و تفاوتش با انگیزش می‌خوانیم: «انگیزه یک عامل درونی است که انسان یا به طور کلی موجود زنده را به حرکت درمی‌آورد و انگیزش حالتی است که در اثر دخالت انگیزه به موجود زنده دست می‌دهد. برای مثال می‌توان گفت کمبود مواد غذایی بدن یا نیاز به غذا انگیزه و حالت گرسنگی یا احساس گرسنگی انگیزش است.... فرق انگیزه با انگیزش تا اندازه‌ای مثل فرق محرک با تحریک است. می‌دانیم تحریک حالتی است که در اثر دخالت یک محرک به وجود می‌آید مانند انقباض و انبساط مردمک چشم، ترشح بزاق، لرزش پرده گوش، لرزیدن و عرق کردن که حالت‌هایی از تحریک را منعکس می‌کنند و در اثر محرک‌های نور، غذا، صدا، سرما و گرما به وجود می‌آیند.»
نویسنده مقاله انگیزه‌ها را به دو گروه عمده فیزیولوژیک و اجتماعی تقسیم‌بندی کرده است. در تعریف انگیزه‌های اجتماعی یا ثانویه می‌خوانیم: «انگیزه‌های اجتماعی یا ثانویه یعنی انگیزه‌هایی که نیاز زیستی را برطرف نمی‌کنند بلکه در اثر یادگیری به وجود می‌آیند، مثل انگیزه‌های کسب قدرت، مقام، مال، پیشرفت، پذیرش اجتماعی، تسلط طلبی و.... این گروه از انگیزه‌ها را انگیزه‌های اکتسابی نیز می‌نامند.»
بخش دیگری از مقاله به انگیزه تحصیلی اختصاص دارد که در آن می‌خوانیم: «نظریه‌های انگیزه معاصر، انگیزه را ظرفیتی طبیعی می‌دانند که در همه دانش‌آموزان به طور بالقوه وجود دارد. لذا نیاز به پرورش یافتن دارد تا بنیان نهادن. با توجه به چنین دیدگاهی دانش‌آموزانی که به نظر می‌رسد فاقد انگیزه یادگیری‌اند، می‌توانند مجدداً این ظرفیت طبیعی را به دست آورند و آن را به طرق مثبت رشد و گسترش دهند تا به اهداف شخصی خود دست یابند.»
به گفته نویسنده انگیزه‌های تحصیلی را برحسب تاثیری که از ساخت اجتماعی و نهادهای مختلف جامعه پذیرا می‌شوند، می‌توان به دو دسته تقسیم نمود:
1. انگیزه تحصیلی با جهت گیری فردی
2. انگیزه تحصیلی با جهت گیری جمعی
در توضیح این دو آمده است: «انگیزه تحصیلی با جهت گیری فردی بیشتر در جوامع فردگرا دیده می‌شود. در این نوع جوامع فرد به عنوان محور اصلی فعالیت‌های اجتماعی به حساب می‌آید. به همین خاطر انگیزه‌های فردگرایانه در دانش‌آموزان تقویت می‌شود. درس خواندن برای رسیدن به موقعیت، جاه و جلال، ثروت و درآمد ارزش و مفهوم پیدا می‌کند. تشویق و تقویت انگیزه‌های فردگرایانه باعث می‌شود که دانش‌آموزان افرادی خودرای، خودمحور و سودجو تربیت شوند. انگیزه تحصیلی با جهت گیري جمعی در جوامع جمع‌گرا مشاهده می‌شود. در این نوع جوامع محور اساس فعالیت‌های اجتماعی، مصالح جمعی و منافع عمومی است به همین سبب انگیزه های جمع گرایانه و روحیه مردم دوستی در دانش‌آموزان تقویت می‌شود. انگیزه‌های اساسی درس خواندن خدمت به مردم و جامعه، حفظ روحیه همکاری و تعاون و کمک به حفظ انسجام اجتماعی می‌باشد. تقویت انگیزه های جمع گرایانه نه تنها باعث می‌شود که دانش آموز ار همان عنفوان جوانی با جامعه و نهادهای مختلف آن پیوند بخورد بلکه او را از خودمحوری و سودجویی‌های فردی دور نگه می‌دارد.»
راهکارهایی برای افزایش انگیزه تحصیلی در دانش‌آموزان بخش دیگری از مقاله است. این راهکارها عبارتند از:
1. دانش‌آموزان از طریق شرایط و یادگیری فعالیت‌هایی برانگیخته می‌شوند که به آن‌ها اجازه می‌دهد دست به انتخاب‌های شخصی بزنند و مقتضیات تکالیف را با ظرفیت‌هایشان هماهنگ سازند.
2. انگیزش دانش‌آموزان در صورتی افزایش می‌یابد که دریابند تکالیف یادگیری به طور مستقیم یا غیرمستقیم با نیازها، علایق و اهداف شخصی آن‌ها مرتبط است و سطوح دشواری آن به گونه‌ای است که می‌توانند به صورتی موفقیت آمیز آن‌ها را انجام دهند.
3. انگیزش ذاتی دانش‌آموزان به یادگیری می‌تواند در محیطی امن، اعتمادبخش و حمایتگرانه پرورش یابد، که دارای این ویژگی‌ها باشد:
الف: بزرگسالان، در روابط کیفی توام با توجه، توانمندی های بالقوه جوانان را دریابند.
ب: نیازهای منحصر به فرد دانش آموزان از نظر یادگیری و آموزشی مورد حمایت قرار گیرد.
ج: فرصت هایی برای خطرکردن (ریسک‌پذیری)، بدون ترس شکست خوردن برای دانش آموزان فراهم شود.
متن کامل این مقاله به قلم رضا گودرزی در فصلنامه رشد آموزش مشاور مدرسه، شماره 42، زمستان 1394 منتشر شده است.
کلیدواژه‌ها: انگیزه تحصیلی، کیفیت آموزشی، افت تحصیلی، محیط آموزشی، انگیزش