چطور تصمیم نگیریم؟
برای اینکه بدانید چطور تصمیم بگیرید، بهتر است اول بدانید کـدام تصمیم‌گیری‌هـای معمولاً نتیجه‌ای ندارند.
1. تصمیم‌نگرفتن
بله درست خوانده‌ایـد، تصمیم نگرفتن خودش نوعی تصمیم‌گیری است. خیلی‌وقت‌ها ما همه مشکلات را به گذر زمان می‌سپاریم و می‌خواهیم خود‌به‌خود حل شوند. شاید شما هم قصه آن سه ماهی مثنوی را شنیده باشید. سه ماهی در برکه‌ای، از ماهیگیرهایی که رد می‌شدند، شنیدند که قرار است شکار شوند. اولی فوری از برکه بیرون پرید و خودش را به رودخانه انداخت. دومی صبر کرد وقتی ماهیگیرها تور آوردند، خودش را به مردن زد و نجات پیدا کرد. آخری هیچ‌کاری نکرد و شکار تور ماهیگیر شد.
وقتی ما تصمیم نگیریم شبیه ماهی سوم، شکار اتفاق‌ها یا تصميم‌های دیگران می‌شویم. مثلاً آرزو باید تصمیم می‌گرفت که بین رشته‌های دبیرستان یکی را انتخاب کند. او مدام این تصمیم‌گیری را عقب انداخت. بالاخره روز تصمیم‌گیری وقتی والدینش دیدند او هیچ تصمیمی ندارد، خودشان او را در رشته تجربی ثبت‌نام کردند؛ رشته‌ای که آرزو اصلاً به آن علاقه نداشت، اما مجبور شد سه سال از بهترین سال‌های عمرش را در آن بگذراند.
2. فوری تصمیم گرفتن
برعکس آدم‌هایی که تصمیم نمی‌گیرند، آدم‌هایی هم هستند که بدون فکر و فوری تصمیم‌های مهمی می‌گیرند. بله گاهی ما باید فوری تصمیم بگیریم. مثلاً وقتی که در خیابان خودرویی دارد به‌سرعت به ما نزدیک می‌شود، فوری باید تصمیم بگیریم و از خیابان بیرون بیاییم. اما معمولاً تصمیم‌های زندگی این‌قدر فوریت ندارند. معمولاً ما برای تصمیم‌گیری زمان داریم. مثلاً آرمان برای انتخاب رشته دبیرستان فوری رشته ریاضی ـ فیزیک را انتخاب کرد. وقتی پرسیدند چرا، گفت: «معلوم است که از همه رشته‌ها بهتر است.» بعدها و وقت انتخاب رشته دانشگاه معلوم شد که او نه به رشته‌های مهندسی علاقه دارد و نه به رشته‌های علوم پایه. اگر آرمان بیشتر فکر و تحقیق می‌کرد، متوجه می‌شد که رشته‌های علوم انسانی خیلی برایش مناسب‌ترند.
3. تصمیم‌های بیشتر از توانایی
می‌گویند سنگ بزرگ نشانه نزدن است. درست می‌گویند. وقتی تصمیم ما آن‌قدر بزرگ است که قابل‌انجام نیست، بهتر است آن را کوچک‌تر کنیم. مثلاً نسرین تصمیم گرفت در یک سال تحصیلی چهار زبان خارجی را در حد عالی یاد بگیرد. آخر سال فقط توانست دو سطح از یکی از زبان‌ها را یاد بگیرد. یادگرفتن دو سطح از یک زبان خارجی در یک سال تحصیلی خودش خیلی تصمیم خوب و واقع‌گرایانه‌ای است. تازه نسرین توانست دو سطح از یکی از زبان‌ها را بخواند. عیب تصمیم‌های خیلی بزرگ این است که خیلی از ما وقتی دیدیم تصمیمی کـه گرفته‌ایم انجام‌شدنی نیست، کلاً تصمیم را رها می‌کنیم.
چطور تصمیم بگیریم؟
حالا که فهمیدیم چطور تصمیم نگیریم، وقت کار اصلی است: چطور تصمیم‌گرفتن. عواقبش را در نظر بگیرید.
دیده‌اید وقتی که سنگی را وسط یک برکه می‌اندازیم چطور موج‌های متحد‌المرکزی درست می‌کند. هر تصمیم ما همان سنگ است و موج‌ها، اتفاق‌هایی که بعد از تصمیم ما می‌افتند. قبل از هر تصمیم فکر کنید که بعدش چه اتفاق‌هایی می‌افتد. اگر بیشتر این اتفاق‌ها منفی بود، آن را نگیرید. تصمیم‌های خوب بیشتر اتفاق‌های مثبتی در زندگی خودمان و اطرافیانمان ایجاد می‌کنند.
دوراهی‌ها را دقیق سبک‌سنگین کنید
هیچ تصمیمی کامل نیست. بعضی تصمیم‌ها از بعضی دیگر مناسب‌ترند. خیلی‌وقت‌ها تصمیم ما بین دو یا چند راه است؛ مثلاً انتخاب رشته دبیرستان. خوب بیندیشید، تحقیق کنید و از دیگران مشورت بگیرید. خوبی‌ها و عیب‌های هر رشته را از دید خودتان بنویسید. هر راهی که بیشترین خوبی و کمترین عیب را داشت، بهترین راه است.
از تصمیم‌های کوچک شروع کنید
یادتان باشد، اگر تصمیمی طولانی‌مدت می‌گیرید، مثلاً تصمیمی که انجام آن یک سال یا چند سال طول می‌کشد، باید آن را به تصمیم‌های کوچک‌تر تقسیم کنید. مثلاً برای استاد دانشگاه شدن در آینده، ابتدا باید مرحله اول را که «تمام‌کردن درس‌های امسال» است، بگذرانید. بعد گذراندن درس‌های سال‌های آینده، کنکور و دوره‌های کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا را داری تا بتوانی در یک دانشگاه استخدام شوی. پس هدف‌های بزرگ را به هدف‌های کوچک تقسیم کن و فعلاً همه انرژی‌ات را روی اولین مرحله، یعنی رسیدن به اولین هدف، تمرکز کن.
منبع:
مهارت‌های زندگی نوجوانان تصمیم‌گیری، ایوان پیرسون، ترجمه دکتر زهره قربانی، انتشارات سایه سخن، 1398.