برنامه‌های درسی و تربیتی
آموزش‌وپرورش کشورمان در راستای فرهنگ و تمدن ایرانی ـ اسلامی، با
بهره‌گیری از الگویی بومی، زمینه‌ساز تربیت نسلی آشنا و متعهد به
مسئولیت‌ها و وظایف در برابر خدا، خود، دیگران و طبیعت، حقیقت‌جو و خردمند،
دانش‌پژوه و علاقه‌مند به علم و آگاهی، وطن‌دوست، مهرورز، جمع‌گرا و
جهانی‌اندیش، بااراده و امیدوار، خودباور و دارای عزت‌نفس، امانت‌دار، دانا
و توانا، پاک‌دامن و باحیا، انتخابگر و آزادمنش، خلاق و کارآفرین، مقتصد و
ماهر، سالم و بانشاط، قانون‌مدار و نظم‌پذیر، متخلق به اخلاق اسلامی،
وفادار به ارزش‌های اسلامی، ملی و انقلابی و آماده ورود به زندگی شایسته
فردی، خانوادگی و اجتماعی و ... براساس نظام معیار اسلامی است. این برنامه
دارای ویژگی‌های زیر است.
• برخوردار از یافته‌های معتبر علمی و پژوهشی با تأکید بر بومی‌سازی آن‌ها؛
• منسجم، متعادل، کارآمد، نشاط‌آفرین، پویا، انعطاف‌پذیر و مشارکت‌پذیر در تولید و اجرا؛
• ناظر به ویژگی‌ها، نیازها و فطرت دانش‌آموزان و نیازهای اساسی جامعه؛
• بهره‌مند از تجربه‌های موفق ملی و جهانی با استفاده از ابزارها و شیوه‌های علمی و اثربخش؛
• برخوردار از رویکردهای نوآورانه، آینده‌پژوهانه، واقع‌بینانه و متناسب با فطرت الهی انسان؛
• تأکیدکننده بر نقش مدرسه به‌عنوان جلوه‌ای از تحقق مراتبی از حیات طیبه؛
• مبتنی بر مبانی و ارزش‌ها و معارف اسلامی.
اصول ناظر بر برنامه‌های درسی و تربیتی
اصول ناظر بر برنامه‌های
درسی و تربیتی در برنامه درسی ملی؛ به‌صورت هماهنگ و درهم‌تنیده ناظر بر
سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و مدیریت برنامه‌های درسی و تربیتی از سطح ملی تا
سطح مدرسه است. این اصول عبارت‌اند از:
تقویت هویت ملی: برنامه‌های درسی و تربیتی باید زمینه
تقویت و پایداری هویت ملی را با تأکید بر تعمیق باورها و ارزش‌ها، فرهنگ و
تمدن اسلام و ایران، زبان و ادبیات فارسی، ارزش‌های انقلاب اسلامی،
میهن‌دوستی، وحدت و انسجام فرهنگی، استقلال ملی و همبستگی فراهم آورد.
اعتبار نقش یادگیرنده: برنامه‌های درسی و تربیتی باید به
نقش فعال، داوطلبانه و آگاهانه دانش‌آموز در فرایند یاددهی ـ یادگیری و
تربیت‌پذیری توجه نماید و زمینه تقویت و توسعه روحیه پرسشگری، پژوهشگری،
خلاقیت و کارآفرینی را در وی فراهم سازد.
اعتبار نقش مرجعیت معلم: برنامه‌های درسی و تربیتی باید
به نقش مرجعیت معلم در هدایت تربیتی برای تقدم تزکیه بر تعلیم، غنی‌سازی
محیط تربیتی و یادگیری، فعال‌سازی دانش‌آموزان در فرایند یادگیری و
تربیت‌پذیری و ترغیب آنان نسبت به یادگیری مستمر توجه نماید. همچنین زمینه
ارتقای صلاحیت‌های اعتقادی، اخلاقی، حرفه‌ای و تخصصی معلم را فراهم سازد.
اعتبار نقش پایه‌ای خانواده: برنامه‌های درسی و تربیتی
باید ضمن تقویت بنیان خانواده و تحکیم مناسبات خانوادگی و صله رحم، زمینه
کسب شایستگی‌ها و مهارت‌های لازم را، برای تشکیل و مدیریت خانواده مبتنی بر
ارزش‌ها و معارف الهی و تعمیق آداب و سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی
دانش‌آموزان، فراهم آورد.
دین‌محوری: تمامی اجزا و عناصر برنامه‌های درسی و تربیتی باید مبتنی بر مبانی توحیدی و اصول و ارزش‌های اسلامی باشد.
جامعیت: برنامه‌های درسی و تربیتی باید به نیازهای
گوناگون دانش‌آموزان و جامعه در سطوح محلی، منطقه‌ای، ملی و جهانی در کلیه
ساحت‌های تعلیم‌وتربیت تأکید کند.
توجه به تفاوت‌ها: برنامه‌های درسی و تربیتی باید ضمن
تأکید بر ویژگی‌های مشترک، به تفاوت‌های ناشی از محیط زندگی (شهری،
روستایی، عشایری، فرهنگی و جغرافیایی) و نیز تفاوت‌های جنسیتی و فردی
دانش‌آموزان (استعدادها، توانایی‌ها، نیازها و علایق) توجه کرده و از
انعطاف لازم برخوردار باشد.
تعادل: برنامه‌های درسی و تربیتی باید به رعایت تعادل و
پرهیز از افراط و تفریط و رعایت تناسب و توازن در توجه به ساحت‌های
تعلیم‌وتربیت، هدف و محتوا و بهره‌گیری از روش‌های متفاوت در طراحی، تولید،
اجرا و ارزشیابی از برنامه‌ها پایبند باشد.
یادگیری مادام‌العمر: برنامه‌های درسی و تربیتی باید
زمینه کسب شایستگی‌ها و مهارت‌های لازم برای استمرار و معنادار شدن یادگیری
و پیوستگی تجارب یادگیری در زندگی را برای دانش‌آموزان تأمین کند.
جلب مشارکت و تعامل: فرایند برنامه‌ریزی درسی و تربیتی
باید زمینه مشارکت و تعامل مؤثر معلمان، دانش‌آموزان، خانواده‌ها و سایر
گروه‌های ذی‌نفع، ذی‌ربط و ذی‌صلاح را در طراحی، تولید، اجرا و ارزشیابی
برنامه‌ها فراهم نماید.
اهداف جریان تربیت با توجه به ساحت‌های تعلیم‌وتربیت
شایستگی‌های فردی و جمعی
لازم جهت درک و اصلاح مداوم موقعیت خویش و دیگران براساس انتخاب و التزام
آگاهانه و اختیاری را می‌توان به طرق گوناگون و برای سطوح و مراحل مختلف
فرایند تربیت (برحسب شرایط متربیان و مقتضیات زمان و مکان و ...) تعیین
نمود.
ولی در اینجا با توجه به ساحت‌های شش‌گانه تربیت و متناسب با حوزه تربیت و
یادگیری علوم تجربی به‌صورت انتخابی، اهداف متناسب با این حوزه را در سطحی
کلی بیان می‌کنیم:
1. کوشش مداوم فردی و جمعی برای حفاظت از محیط زیست و احترام به طبیعت؛
2. درک ویژگی‌های زیستی خود و پاسخ‌گویی مسئولانه به نیازهای جسمی و روانی
خویش از طریق تعدیل غرایز و تمایلات و عواطف طبیعی، تقویت قوای جسمی و
روانی و مبارزه با عوامل ضعف و بیماری؛
3. تلاش پیوسته جهت حفظ و ارتقای سلامت و بهداشت جسمی و روانی خود و
دیگران؛ شناخت و بهره‌گیری از نتایج تجارب متراکم بشری در حوزه علم و
فناوری (فهم و درک دانش‌های پایه و علوم کاربردی، کسب مهارت دانش‌افزایی،
کسب دانش، بینش و تفکر فناورانه برای بهبود کیفیت زندگی، به کارگیری شیوه
تفکر علمی و منطقی و داشتن تفکر انتقادی در مواجهه با مسائل زندگی)؛
4. بهره‌گیری و ارزیابی از یافته‌های علمی و فناورانه و ایجاد خلاقیت و
نوآوری در آن‌ها جهت کشف صورت‌های جدید واقعیت یا خلق روش‌ها و ابزارهای
نوین برای وصول به اهداف متعالی؛
5. برنامه‌ریزی و اجرای آگاهانه فعالیت‌های علمی ـ پژوهشی برای دستیابی خود و جامعه به آینده مطلوب؛
6. برقراری ارتباط سازنده با طبیعت از طریق شناخت و استفاده از طبیعت با
هدف تکریم، تسخیر، آبادانی و آموختن از آن برای ایفای نقش سازنده در
فعالیت‌های علمی در سطح ملی و جهانی؛
7. درک، کشف و تفسیر پدیده‌ها و رویدادهای طبیعی در جهت رمزگشایی و رمزگردانی از آن‌ها به منزله مخلوقات و آیات الهی.
همان‌طور که ملاحظه می‌شود در آموزش فیزیک، که بنیادی‌ترین شاخه علوم تجربی
محسوب می‌شود و دامنه گستره محتوایی آن از بررسی بنیادی‌ترین ذرات مانند
الکترون‌ها، پوزیترون‌ها، کوارک‌ها تا اجسام بسیار بزرگ همچون ستارگان و
کهکشان‌هاست، بسیاری از اهداف مورد تأکید در ساحت‌های شش‌گانه تعلیم‌وتربیت
را می‌توان دنبال کرد و شاید آموزش درست هیچ علمی به اندازه آموزش فیزیک
سبب ارتقاء توانایی بشر نشده است.