آموزش شیمی چه وضعیتی در مدرسه‌های کشورمان دارد؟ با چه موانعی مواجه است و چه افق‌های روشنی پیش رو دارد؟
وضعیت و رویکرد شیمی مدرسه به مدرسه بسیار متفاوت است و در اکثر آن‌ها صرف‌نظر از درجه و رتبه، متأسفانه این درس زیر سایه سنگین آزمون سراسری به غولی عظیم‌الجثه تبدیل شده و شیرینی و زیبایی خاص مطالب شیمی کم‌رنگ شده است. خلاقیت شخص آموزش‌دهنده شیمی فدای مطالب کلیشه‌ای برای آمادگی آزمون‌های سراسری دانشگاه‌ها شده است و اکثر دانش‌آموزان هم به دنبال یافتن و یادگیری راه‌حل‌های کنکوری هستند.
در طول سال‌های تدریس خود با چند دسته از دانش‌آموزان مواجه بودم:
1. دسته اول دانش‌آموزان مشتاقی هستند که بعد از آشنایی با علم شیمی و کاربرد آن در زندگی روزمره، بسیار علاقه‌مند هستند که با مطالب بعدی نیز آشنا شوند، ولی به علت وجود سؤالات سخت و مواقعی بسیار سخت آزمون سراسری درس شیمی، ناامید می‌شوند و برای پذیرش آموزش‌های بعدی انگیزه‌ای ندارند.
2. دسته دوم دانش‌آموزانی هستند که برای رسیدن به هدف خود و کسب قبولی در رشته‌های مطلوب، با جدیت و تلاش زیاد سعی می‌کنند مطالب را یاد بگیرند و به‌ندرت به فکر کاربرد علم شیمی در زندگی روزمره یا حتی ادامه تحصیل در رشته شیمی دانشگاهی هستند.
گروه‌های آموزشی شیمی چگونه می‌توانند در آموزش و یادگیری خلاق و نوآورانه این دانش نقشی ایفا کنند؟
حداقل هر فصل برای دبیران شیمی برنامه آموزشی داشته باشند، مثل برگزاری همایش و کارگاه‌های حضوری و بازدید از مراکز صنعتی و پژوهشی. سالیانه از دبیران بازنشسته شیمی تجلیل کنند و از آن‌ها برای مدرسی کارگاه‌ها درخواست همکاری کنند. با دبیران تازه‌کار (حداقل پنج سال سابقه) به منظور تسهیل و کاهش مشکلات تدریس مستمر ارتباط داشته باشند.
معلمان و گروه‌های آموزشی شیمی چه مشکلاتی دارند؟
متأسفانه قدرت اجرایی گروه‌های آموزشی در حد صفر است و هر سال مانع جدیدی برای کار و فعالیت بروز پیدا می‌کند. نگاه مسئولان هم به گروه‌های آموزشی خالی از لطف است؛ به طور مثال در چند سال گذشته قانون تمام‌وقت به گروه‌های آموزشی تعلق نمی‌گرفت و همکاران شاغل در این گروه‌ها از این امتیاز محروم بودند!
همچنین در سال تحصیلی 1402-1401 ساعات گروه‌های آموزشی به صورت خارج از موظف در نظر گرفته شد و بسیاری از همکاران گروه‌های آموزشی برای حضور در این شرایط تمایلی نداشتند.
کتاب‌های درسی شیمی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در کتاب‌های جدید مشکلات قبلی تا حدودی رفع شده‌اند ولی مشکلات بیشتری با شکل جدید هویدا شده‌اند. پراکندگی برخی مطالب و خلاصه‌گویی بیش از حد مباحث مهم و اصلی، یادگیری را مشکل و دانش‌آموزان را بی‌علاقه کرده‌است.
دانش‌آموزان چقدر به یادگیری علم شیمی علاقه نشان می‌دهند؟
می‌توان گفت اگر آزمون سراسری دانشگاه‌ها و ضعف محاسبات ریاضی حذف شود دانش‌آموزان یادگیری و کاربرد علم شیمی را بسیار می‌پسندند.
رویکردهای جدید کتاب درسی در میزان علاقه‌مندی دانش‌آموزان به علم شیمی چه تأثیری گذاشته است؟
وجود قسمت‌های «آشنایی با صنایع و شیمی مواد غذایی» بر شوق یادگیری آن‌ها افزوده است.
چه راه‌هایی را در ایجاد علاقه و انگیزه دانش‌آموزان مؤثر می‌دانید؟
حجم و کیفیت مطالب کتاب‌های درسی مناسب با ساعات و جلسات هفتگی باشد و در مدرسه‌ها دبیران باتجربه و فعال به‌کار گرفته شوند.
چه موانع و مشکلاتی در آموزش شیمی در مدرسه‌ها وجود دارند؟
تجهیزنبودن آزمایشگاه‌های مدرسه‌ها و نبود متصدی آزمایشگاه باعث می‌شود اکثر مطالب شیمی فقط به صورت نظری تدریس شود و در نتیجه جذابیت و اصل موضوع مطالب شیمی به اولویت پایانی آموزش تبدیل شود.
با توجه به همه‌گیری کرونا، روند آموزش و ارزشیابی مجازی یا ترکیبی شیمی را چگونه می‌بینید؟
از فیلم‌های مربوط به شیمی و آزمایش‌ها بسیار مطلوب استفاده شد و حتی بعد از همه‌گیری، بر ضرورت استفاده مستمر آن‌ها تأکید می‌شود.
آیا در آموزش مجازی، معلمان توانسته‌اند بین مفاهیم نظری و فعالیت‌های آزمایشگاهی تعادلی ایجاد کنند؟
خیر. مفاهیم نظری و فعالیت‌های آزمایشگاهی به آموزش حضوری احتیاج دارند و در شرایط مجازی این نیاز بسیار محسوس بود، اکثر دانش‌آموزان در یادگیری فعالیت‌های آزمایشگاهی موفق نبودند.
چه پیشنهاد و توصیه‌ای برای ارتقای فعالیت‌های آموزشی معلمان جوان و مخاطبان ما (معلمان شیمی و دانشجو‌معلمان) دارید؟
آموزش‌دادن بدون اشاره به کاربرد مطالب علمی، از نظر دانش‌آموز بسیار خسته‌کننده و نامتعارف است. سعی کنیم با آوردن مثال‌های متعدد دانش‌آموز را به یادگیری مطالب بعدی مشتاق کنیم.
هر معلم موفق طرح درس روزانه و ماهانه بسیار دقیقی دارد و در پایان هر جلسه تدریس از دانش‌آموز خود می‌خواهد که در دفتر ثبت شیمی بنویسد چه چیزی را یاد گرفته است؛ برای مثال: امروز در تاریخ 5/8/1401 با واژه مول آشنا شدم و توانستم تعداد اتم‌های هیدوژن در نیم مول گلوگز را محاسبه کنم.
در جایگاه معلم شیمی و هماهنگ‌کننده گروه‌های آموزشی استان چه آرزویی دارید؟
ای کاش حضور دبیران در کارگاه‌ها و همایش‌ها فقط به خاطر افزایش تجربه و معلومات بود، نه برای دریافت یک گواهی به منظور ارتقا در ارزشیابی دبیر.
ای کاش مسئولان مربوطه شرایط برابر آموزش را در تمامی مدرسه‌ها برقرار کنند.
ای کاش یک دبیر شیمی حداقل دوبار طی یک نیم‌سال تحصیلی در آزمایشگاهی مرتب و مجهز با حضور متصدی آگاه و فعال تدریس کند.
و سخن آخر:
همه دبیران شیمی شایستگی بیان تجربه‌ها و پیشنهادهای خود را دارند. از همین نشریه برای این مهم شروع کنیم.