مقدمه
علم شیمی با پدیدههای قابل مشاهده و قابل سنجش سر و کار دارد. چنین موضوعهایی را بدون نشاندادن مراحل گوناگون آن نمیتوان به دانشآموزان یاد داد. بهعلاوه، بسیاری از پژوهشها نشان میدهند میزان اثربخشی فرایند یادگیری، نه تنها با روش نمایشی افزایش مییابد، بلکه دانشآموزان، معلمی را ترجیح میدهند که در فرایند تدریس خود، از اشیا و پدیدههایی استفاده میکند که در روش نمایشی به اجرا در میآید. معلمان میتوانند با بهرهگیری از این روش و البته با انتخاب آزمایشهای مناسب به میزان خلاقیت و ابتکار در تدریس بیفزایند و کارایی آموزش را ارتقا دهند.
اصول روش نمایشی
توجه به اصول زیر، کارایی و اثربخشی روش نمایشی را افزایش میدهد:
1. هدف از روش نمایشی باید بهطور صریح مشخص باشد. شاید بازگونمودن هدف برای دانشآموزان ضروری نباشد، اما معلم باید از منظور اصلی انجام آزمایش بهخوبی آگاه باشد، نتایج آن را بررسی نماید و نیز سؤالات احتمالی فراگیرندگان را پیشبینی کند.
2. هر یک از دانشآموزان باید پدیده مورد نمایش را بهخوبی ببینند؛ بنابراین وسایل و مواد مورد نیاز را میتوان روی یک میز نسبتاً بلند گذاشت تا امکان دیدن برای همه میسر باشد.
3. وسایل مورد استفاده تا حد امکان ساده باشد. وسایل و دستگاههای پیچیده، ممکن است مشکلات زیادی را هنگام نشاندادن و نمایش ایجاد کنند؛ برای مثال، برای تصفیه آب میتوان به جای صافیهای (فیلترهای) پیچیده از صافی شنی استفاده کرد. توصیه میشود از وسایل روزمره زندگی و وسایل ارزانقیمت استفاده شود که امکان تهیه و نمایش آنها سادهتر است.
4. کار آزمایشی یا نشاندادن یک پدیده باید به نتیجه برسد. اگرچه میتوان برای ایجاد بحث و انجامدادن بررسیهای گوناگون در موضوعی از روش نمایشی استفاده کرد، اما بهتر است که اکثر آنها به نتیجه برسند. در غیر این صورت بهتدریج اعتماد دانشآموزان نسبت به معلم کمتر میشود.
5. برای حصول اطمینان از نتیجه کار، بهتر است معلم پیش از شروع درس، روش یا کار نمایشی مورد نظر را حداقل به حالت مقدماتی به اجرا بگذارد. در جریان این اقدام مواد مورد نیاز و قابل دسترس بودن آنها مشخص میشود. اجرای پیش از شروع درس، معلم را از خطرهای بالقوه آزمایش آگاه میکند تا در صورت لزوم اقدامات اولیه را برای جلوگیری از آسیبهای احتمالی انجام دهد.
6. برای اجرای روش نمایشی زمان کافی و مناسب در نظر گرفته شود. تنظیم زمان این روش، به ماهیت موضوع، چگونگی درک فراگیرندگان، میزان فرضیهسازی و طرح تجربی برای سنجش آن مربوط میشود. به هر حال مدت این روش، نباید طولانی باشد؛ زیرا فراگیرندگان خسته میشوند.
7. در روش نمایشی از دو شیوه صامت یا گویا میتوان استفاده کرد که هر یک کاربرد خاصی دارد. در روش صامت، معلم آزمایشی را انجام میدهد یا پدیدهای را نشان میدهد، اما در طول اجرا هیچ توضیحی نمیدهد و از دانشآموزان میخواهد تا آنچه را مشاهده میکنند به دقت یادداشت کنند. پس از اتمام کار، از دانشآموزان میخواهد تا مشاهدههای خود را بیان کنند، در این حال، ممکن است بحث و تبادل نظر جالبی در کلاس بهوجود آید. روش ارائه به حالت صامت در رشد دقت و مشاهده دانشآموزان و همچنین در بحث پس از مشاهده بسیار مؤثر است. در روش دیگر نشاندادن پدیدهها یا انجامدادن آزمایش توأم با توضیحات لازم است، در این شیوه نیز معلم ضمن نمایش، فراگیرندگان را به چالش دعوت میکند و به تدریج آنها را به بحث و نتیجهگیری سوق میدهد. ارائه به حالت توصیفی و گفتاری، توجه فراگیرندگان را به نکات بارز جلب میکند و آنان را به درک هدف اصلی و منظور معلم سوق میدهد.
این روش همانند روش آزمایشگاهی به فراگیرندگان اجازه میدهد تا اشیا، پدیدهها و وقایع را مشاهده کنند و البته زمان کمتری نسبت به روش آزمایشگاهی نیاز دارد و در ضمن هزینه کمتری صرف آن میشود، در نتیجه در موارد زیاد میتواند محدودیتهای ابزار و وسایل را کاهش دهد. از سوی دیگر، برخی مواد و پدیدهها ممکن است برای آزمایش انفرادی خطرناک باشند، در این صورت معلم با استفاده از روش نمایشی این مشکل را نیز حل میکند. مدیریت کلاس در این شیوه به مراتب سادهتر از روش آزمایشگاهی است.
پینوشت
1. Demonstrations
منبع
https://edu.rsc.org/resources/collections/classic-chemistry-demonstrations