ﺁﻣﻮﺯﺵ مجازی
فرایند تدریس ﺭﺍ ﻣﯽﺗﻮﺍﻥ ﺑﺎ یک ﻣﺜﻠﺚ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩ که در آن هر زاویه ﻧﺸﺎﻥﺩﻫﻨﺪه ﺷﺮﮐﺖﮐﻨﻨﺪﮔﺎﻥ ﻣﺨﺘﻠﻒ درگیر ﺩﺭ فعالیت ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺍﺳﺖ: ﻣﻌﻠﻢ، ﺩﺍﻧﺶﺁﻣﻮﺯ ﻭ ﺩﺍﻧﺶ. ﻫﺮ لبه ﻣﺜﻠﺚ ﺳﻪ ﺷﺮﮐﺖﮐﻨﻨﺪه ﺫﮐﺮﺷﺪه را ﺑﻪ فرایندهای ﺍﺟﺮﺍﺷﺪﻩ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ (ﺷﮑل1). ﻣﻌﻠﻢ ﻭ ﺩﺍﻧﺶﺁﻣﻮﺯ ﺍﺯ طریق ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ یکدیگر ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﺩﺍﺭﻧﺪ؛ ﻣﻌﻠﻢ ﻭ ﺩﺍﻧﺶ ﺍﺯ طریق ﺁﻣﻮﺯﺵ (فرایند تدریس) ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؛ ﺩﺭ نهایت ﺩﺍﻧﺶ ﻭ ﺩﺍﻧﺶﺁﻣﻮﺯ ﺍﺯ طریق یادگیری ﺑﻪ ﻫﻢ میپیوندند. ﺩﺭ ﺁﻣﻮﺯﺵ، این ﺳﻪ فرایند همزمان ﺍﺗﻔﺎﻕ ﻣﯽﺍﻓﺘﻨﺪ، حتی ﺍﮔﺮ ﺷﺪﺕ ﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﺑﺎﺷﺪ. ﺩﺭ نتیجه، یک توالی ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ، مسیر ﻧﻘﻄﻪﺍﯼ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺩﺍﺧﻞ ﻣﺜﻠﺚ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺗﺎﺑﻌﯽ ﺍﺯ ﺗﮑﺎﻣﻞ وضعیت ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ.
ﺍﺟﺮﺍﯼ روشﻫﺎﯼ مجازی ﺑﺮﺍﯼ ﺁﻣﻮﺯﺵ، ﻣﺜﻠﺚ ﺭﺍ تغییر ﻣﯽﺩﻫﺪ زیرا ﻋﺎﻣﻞ جدیدی وارد میشود ﻭ ﻣﺜﻠﺚ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺭﺍ ﺑﻪ یک ﭼﻬﺎﺭﻭﺟﻬﯽ تبدیل ﻣﯽﮐﻨﺪ. بنابراین، ﺗﻌﺪﺍﺩ ﻟﺒﻪﻫﺎ ﺍﺯ سه ﺑﻪ شش افزایش مییابند و ﺗﻌﺎﻣﻼﺕ جدید بین روشﻫﺎﯼ مجازی ﻭ سایر ﺷﺮﮐﺖﮐﻨﻨﺪﮔﺎﻥ شکل میگیرند (ﺷﮑﻞ 1)؛ یعنی ﺩﺍﻧﺶ ﻭ روشهای مجازی ﺍﺯ طریق دیجیتالسازی ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ، ﺩﺍﻧﺶﺁﻣﻮﺯ ﻭ روشﻫﺎﯼ مجازی از طریق ﺍﺭﺗﻘﺎ ﺑﻪ یکدیگر ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﻭ ﺩﺭ نهایت ﻣﻌﻠﻢ ﻭ روشﻫﺎﯼ مجازی ﺍﺯ طریق تقویت ﺑﻪ ﻫﻢ وصل ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ. ﺑﺮ ﺍﺳﺎﺱ این بازنمایی، توالی ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺍﮐﻨﻮﻥ ﺳﻔﺮﯼ ﺩﺭ یک نظام ﺳﻪﺑﻌﺪﯼ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﺻﺖﻫﺎﯼ جدیدی ایجاد میکند، اما گاهی اوقات مشکل حواسپرتی و مسائل فنی را نیز به همراه دارد. ﺍﻓﺰﻭﺩﻥ مؤلفه مجازی (دیجیتال) ﺩﺭ ﻃﻮﻝ ﺩﺭﺱها ﺑﻪ ﺷﺪﺕ ﺗﻌﺎﻣﻞ بین ﺩﺍﻧﺶﺁﻣﻮﺯﺍﻥ ﻭ معلمان ﺭﺍ تغییر ﻣﯽﺩﻫﺪ، ﺁﺯﺍﺩﯼ ﻭ ﺍﺳﺘﻘﻼﻝ بیشتری ﺭﺍ ﺑﺮﺍﯼ یادگیرنده ﻓﺮﺍﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ، همچنین (اغلب) نیاز به مسئولیتپذیری بیشتر را در یادگیری افزایش میدهد.
ﺑﺮ ﺍﺳﺎﺱ این نمایش ﭼﻬﺎﺭﻭﺟﻬﯽ، ﻓﻬﺮﺳﺘﯽ ﺍﺯ ﻋﻮﺍﻣﻞ موفقیت ﻭ ﺧﻄﺎﻫﺎﯼ ﺍﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﺩﺭ ﻃﻮﻝ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺩﻭﺭ ﺭﺍ ﻣﯽﺗﻮﺍﻥ چنین ﺷﺮﺡ داد:
- تدریس: ﺍﺑﺘﺪﺍ ﺍﻫﺪﺍﻑ ﻗﺎﺑﻞ اندازهگیری ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ شرایط ﻓﻌﻠﯽ ﺭﺍ تدوین کنید. ﺳﭙﺲ ﺑﺮﺍﯼ ﺩﺍﻧﺶﺁﻣﻮﺯﺍﻥ ﺧﻮﺩ برنامهریزی و چیدمان کنید. ﺑﻪ دلیل وجود فاصله، باید مطمئن شوید ﮐﻪ ﮐﺎﺭ پیشنهادی ﻭﺍﺿﺢ، دقیق ﻭ ﺑﺪﻭﻥ ﺍﺑﻬﺎﻡ ﺍﺳﺖ؛ زیرا ﺳﻮء ﺗﻔﺎﻫﻢ ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ ﻋﻮﺍﻗﺒﯽ ﺑﺮ یادگیری ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺑﻪ ﮐﺎﻫﺶ انگیزه ﺩﺍﻧﺶﺁﻣﻮﺯان منجر ﺷﻮﺩ.
- یادگیری: ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺩﻭﺭ باید ﺧﻮﺩﺁﻣﻮﺯﯼ ﺭﺍ تسریع ﮐﻨﺪ ﻭ ﺩﺷﻮﺍﺭﯼ فعالیتهای پیشنهادی ﺑﻪتدریج افزایش یابد. همچنین ﺍﺭﺍئه ﺭﺍﻩﺣﻞﻫﺎی تمرینها ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮﺭ ایجاد ﺍﺣﺴﺎﺱ اطمینان ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻪ ﺩﺍﻧﺶﺁﻣﻮﺯﺍﻥ ﻣﻬﻢ ﺍﺳﺖ. تمرینهای معین و نه ارزیابیهای نمرهدار را پیشنهاد دهید تا داوطلب بتواند سطح خود را ارزیابی کند.
- ﺗﻌﺎﻣﻞ: ﺩﺭ ﻃﻮﻝ تدریس ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺩﻭﺭ، ﻣﻌﻠﻢ باید ﺿﻤﻦ سازماندهی ﺗﻌﺎﻣﻼﺕ ﻣﻨﻈﻢ، ﺣﻀﻮﺭ ﻭ ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﺎ ﮐﻼﺱ ﺣﻔﻆ ﮐﻨﺪ؛ ﺑﺮﺍﯼ ﻣﺜﺎﻝ ﺑﺎ تهیه یک فیلم ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﻮﺗﺎﻩ ﻭ سازماندهی گفتوگوﻫﺎﯼ تصویری ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺎ ﮐﻞ ﮐﻼﺱ یا ﮔﺮﻭﻩ ﮐﻮﭼﮑﯽ ﺍﺯ ﺩﺍﻧﺶﺁﻣﻮﺯﺍﻥ یا تک تک آنها ﺑﻪ این هدف ﺩﺳﺖ یافت. ﻣﻌﻠﻢ باید با اتخاذ نقش یک مربی ﺍﺯ فراگیرندگان حمایت ﮐﻨﺪ.
- دیجیتالﺷﺪﻥ: در عصر دیجیتال، میزان محتوا و منابع دیجیتال بسیار زیاد است و باید با دید انتقادی به آنها نگاه کرد. ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ یک ﻣﺮﺑﯽ، تلاش کنید قابلیتهای تفکر انتقادی دانشآموزان خود را درباره موضوع درس توسعه دهید. ﺑﺮﺍﯼ ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺍﻃﻼﻋﺎﺕ، ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮐﻮﺗﺎﻩ ﻭ ترکیبی تطبیق دهید. در تقسیمبندی فصلهای درس به بخشهای کوچکتر و تکمیل آنها با منابع و فعالیتهای مکمل متنوع تردید نکنید.
- ارتقا: ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺩﻭﺭ ﺑﺎ ﻣﺤﺘﻮﺍﯼ دیجیتال ﻓﺮﺻﺘﯽ ﺑﺮﺍﯼ توسعه ﻣﻬﺎﺭﺕﻫﺎﯼ جدید، ﻣﻮﺍﺟﻬﻪ با مشکلات جدید مربوط به سازماندهی کار، بهخاطرسپردن و جذب روشهای یادگیری جدید ﺍﺳﺖ. به عنوان یک معلم، از تمام فرصتهای ارتباطی برای حمایت و تشویق داوطلبان برای آزمایش این روشهای جدید کار استفاده کنید. گفتوگوهای تصویری ﻣﻨﻈﻢ برگزار کنید، ﺍﻧﺠﻤﻦﻫﺎ ﺭﺍ ایجاد ﻭ فعال کنید، اعضای ﮐﻼﺱ ﺭﺍ تشویق کنید ﺗﺎ ﺩﺭ ﮔﺮﻭﻩﻫﺎﯼ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻫﻤﮑﺎﺭﯼ ﮐﻨﻨﺪ.
- تقویت: معلمانی ﮐﻪ ﺁﻣﻮﺯﺵ مجازی ﺭﺍ ﺷﺮﻭﻉ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ، باید ﻣﺤﺘﻮﺍﯼ ﺩﺭﺳﯽ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﻪتدریج، ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ مهارتﻫﺎﯼ دیجیتالی ﺧﻮﺩ ﻭ همچنین دانشآموزان، ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺗﺎﺑﻌﯽ ﺍﺯ راهکارهای فناورانه ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺩﺭ مؤسسه ﺧﻮﺩ افزایش ﺩﻫﻨﺪ. حالت به اشتراکگذاری محتوا، یعنی حالت همزمان یا غیرهمزمان باید با توجه به استقلال دانشآموزانی در نظر گرفته شود که با عملیات مورد نیاز مواجه هستند. برای حفظ انگیزه و توجه آنها، قالب را تغییر دهید (فیلم، نمایش اسلاید صوتی، ﺁﻫﻨﮓﻫﺎﯼ ﺻﻮﺗﯽ، خواندن (قرائت) مشارکتی، نظرسنجی و...) و با سازماندهی پرسشنامهها برای ارزیابی میزان دانش، از درک موضوع اطمینان حاصل کنید.
ﺭﻭﺵﻫـﺎ ﻭ رویکردهای ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺑﺮﺍﯼ تدریس ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺩﻭﺭ
ﺍﻣﮑﺎﻧﺎﺕ ﻣﺘﻌﺪﺩﯼ ﺑﺮﺍﯼ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺑﺎ روشﻫﺎﯼ مجازی ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ، ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺭﻭﺵﻫﺎﯼ همزمان/ ناهمزمان، ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺣﻀﻮﺭﯼ ﻭ ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺩﻭﺭ، ﺁﻣﻮﺯﺵ ترکیبی، ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺩﻭﻭﺟﻬﯽ ﻭ غیره. ﺩﺭ ﻃﻮﻝ همهگیری کرونا تغییر ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ ﺭﻭﺵ ﺑﻪ تنظیم ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺩﻭﺭ ﺍﺿﻄﺮﺍﺭﯼ منجر ﺷﺪ. این وضعیت معایب بسیاری ﺑﻪ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺩﺍﺷﺖ؛ ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺪﻡ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﯽﺷﺪﻥ دانشآموزان، ﺍﺯﺩﺳﺖﺩﺍﺩﻥ انگیزه، افت تحصیلی، ﻓﺮﺻﺖﻫﺎﯼ ﻧﺎﺑﺮﺍﺑﺮ موفقیت ﺩﺭ ﻃﺒﻘﺎﺕ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﯽ مختلف و ...
ﺩﺭ ﻃﻮﻝ یک بیماری ﻫﻤﻪگیر، ﺍﺯ سه ﺭﻭﺵ ﻣﯽﺗﻮﺍﻥ ﺑﺮﺍﯼ ﺁﻣﻮﺯﺵ بهره برد:
1. تدریس همزمان برای ﮐﻞ ﮐﻼﺱ ﺑﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺍﺑﺰﺍﺭﻫﺎﯼ ﺍﺭﺗﺒﺎﻃﯽ تصویری؛
2. کلاس درس معکوس (ﺧﻮﺩﺁﻣﻮﺯﯼ ﺩﺍﻧﺶﺁﻣﻮﺯ ﺑﻪ ﺩﻧﺒﺎﻝ گفتوگوی تصویری همزمان)؛
3. ﺁﻣﻮﺯﺵ ناهمزمان، ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻣﻮﺍﺩ ﮐﻤﮑﯽ ﺑﺮﺍﯼ ﺧﻮﺩﺁﻣﻮﺯﯼ ﺩﺭ اختیار ﺩﺍﻧﺶﺁﻣﻮﺯﺍﻥ ﻗﺮﺍﺭ میگیرد (ﺩﻭﺭﻩ/ آزمایشگاه برخط، نمایش اسلاید ﺑﺎ ﺻﺪﺍ، فیلمهای ضبطشده، فصلخوانی کتاب، تمرینهای ﺍﺭﺍئهﺷﺪﻩ ﺑﺎ ﺭﺍﻩﺣﻞﻫﺎ، آزمونهای خودکار تصحیح شونده و ...).
ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﯽﺭﺳﺪ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﺭﻭﺵﻫﺎﯼ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺑﺮﺍﯼ تدریس ﺩﺭ موقعیتهای اضطراری بسیار ﻣﺤﺪﻭﺩ ﺍﺳﺖ: ﺩﺭﺱﻫﺎﯼ تصویری همزﻣﺎﻥ، ﮐﻼﺱ ﺩﺭﺱ ﻣﺠﺎﺯﯼ معکوس ﻭ ارائه فیلمهای برخط و ضبطشده. ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ رویکردی ﮐﻪ ﺩﺍﻧﺶﺁﻣﻮﺯﺍﻥ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻃﻮﻝ ﺩﻭﺭه آموزش مجازی ﻓﻌﺎﻝ ﻧﮕﻪ ﺩﺍﺭﺩ، مطمئناً کلید موفقیت ﺑﺮﺍﯼ ایجاد انگیزه ﻭ ﮐﺎﻫﺶ افت تحصیلی آنان ﺍﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺜﺎﻝ ﺑﻪ ﺟﺎﯼ نمایش ﺳﺎﺩه یک تصویر یا فیلم ضبطشده، میتوان حین پخش فیلم از دانشآموزان سؤالاتی پرسید و به راحتی تعامل ایجاد کرد. یکی دیگر از ابزارهای جالب برای افزایش تعامل، برنامه کتابخوانی گروهی در قالب گفتوگوی تصویری است که در آن دانشآموزان میتوانند حین خواندن محتوا، با هم تعامل داشته باشند. همچنین میتوان در طول تدریس برخط، از برنامههای نظرسنجی برای مشارکتدادن دانشآموزان در درس و ارزیابی درک آنها استفاده کرد.
ﻧﻈﺮﺳﻨﺠﯽ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺩﻭﺭ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﺍﻥ همهگیری کرونا
ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ توسعه ﻣﻼﺣﻈﺎﺕ ﻧﻈﺮﯼ ﻭ ﻋﻤﻠﯽ ﺩﺭ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺩﻭﺭ ﻭ مجازی ﺩﺭ ﻃﻮﻝ ﻫﻤﻪگیری کرونا، تصمیم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺍﺯ طریق یک ﻧﻈﺮﺳﻨﺠﯽ، دیدگاه معلمان و دانشآموزان در حول چهار محور رصد شود:
1. ساختار ﻓﻨﯽ ﻭ ﺩﻭﺭه ﺩﺭسها؛
2. شیوه ﻭ ﺭﻭﺵ تدریس؛
3. ﺍﺑﺰﺍﺭﻫﺎﯼ ﻣﻮﺭﺩ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺑﺮﺍﯼ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﻭ ارزشیابی؛
4. دیدگاهها در مورد ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺩﻭﺭ؛ به عنوان مثال مزایا/ معایب آن در مقایسه با حالت حضوری چیست؟
دیدگاه دانشآموزان
مشکل اصلی که بیش از شصت درصد ﺩﺍنشآموزان به آن اشاره کردند، نداشتن انگیزه بود که طبق گزارشها از چندین عامل ناشی میشد: حواسپرتی (رایانامه، هماتاقی یا خانواده، شبکههای اجتماعی، تلفن، تلویزیون و ...) و دشواری مواجهه با صفحه نمایش رایانه در مدت زمان طولانی. ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ این، نیمی ﺍﺯ آنها ﺍﺯ ﻣﺸﮑﻼﺕ ﺟﺴﻤﯽ یا تنهایی شکایت ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ. ﻓﻘﻂ نیمی ﺍﺯ دانشآموزان ﺍﻇﻬﺎﺭ کردند ﮐﻪ تدریس مجازی ﺟﺎﻟﺐ ﺍﺳﺖ ﻭ یکﺳﻮﻡ ﺍﺯ آنها ﺑﻪ ﺩﺷﻮﺍﺭﯼ ﺩﺭ ﺗﻌﺎﻣﻞ (پرسیدن ﺳﺆﺍﻝ و دریافت ﭘﺎﺳﺦ) ﺑﺎ معلمان ﻭ همکلاسیها ﺩﺭ ﻃﻮﻝ ﺩﺭﺱ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﮐﺮﺩﻧﺪ. نیمی ﺍﺯ دانشآموزان معتقد بودند ﮐﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺎ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺩﻭﺭ ﺩﺷﻮﺍﺭﺗﺮ ﺍﺳﺖ ﻭ شصت درصد آنان ﺗﺼﻮﺭ ﻣﯽﮐﺮﺩﻧﺪ ﮐﻪ باید ﺯﻣﺎﻥ بیشتری ﺭﺍ ﺩﺭ مقایسه ﺑﺎ ﺁﻣﻮﺯﺵ حضوری ﺻﺮﻑ ﮐﻨﻨﺪ.
البته صرفهجویی در زمان تردد، امکان داشتن سازماندهی زمانی انعطافپذیرتر و امکان کار با سرعت خاص خود از مزایای اصلی این نوع آموزش ذکر شده بود، زیرا میتوان درسهای ضبطشده را هر چند بار که لازم باشد، دوباره تماشا کرد. در نهایت، میانگین امتیاز بهدستآمده نشان داد که دانشآموزان از رویکرد آموزشی اتخاذ شده رضایت نسبی دارند.
دیدگاه معلمان
پرسشنامه معلمان بسیار شبیه پرسشنامه دانشآموزان ﺑﻮﺩ ﻭ ﺍﺟﺎﺯﻩ ﻣﯽﺩﺍﺩ ﻧﻈر بازتری ﺭﺍ به خصوص ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﺍﺑﺰﺍﺭﻫﺎ ﻭ شیوههای ﻣﻮﺭﺩ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺭﺍئه ﺩﻫﻨﺪ. ایراد ﺍﺻﻠﯽ ﮐﻪ همه معلمان ﺑﺎ ﺁﻥ ﻣﻮﺍﺟﻪ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﺣﺠﻢ ﮐﺎﺭﯼ زیاد ﻭ فشار روانیﻧﺎﺷﯽ ﺍﺯ اتخاذ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ رویکرد آموزشی مجازی ﺑﻮﺩ. ﻣﺸﮑﻼﺕ انگیزشی ﮐﻤﺘﺮ ﺍﺯ ﺩﺍﻧﺶﺁﻣﻮﺯﺍﻥ ﮔﺰﺍﺭﺵ ﺷﺪ، ﺍﻣﺎ ﻣﺸﮑﻼﺕ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺣﻮﺍﺱﭘﺮﺗﯽ (رایانامه، ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﻩ، ﺷﺒﮑﻪﻫﺎﯼ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، ﺗﻠﻔﻦ، تلویزیون،...) ﻭ ﻣﻮﺍﺟﻬﻪ ﺑﺎ صفحه نمایش رایانه ﺩﺭ ﺗﻤﺎﻡ ﺭﻭﺯ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻮﺩ. بیش ﺍﺯ نیمی ﺍﺯ معلمان نیز ﺍﻇﻬﺎﺭ کردند ﮐﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ دانشآموزان ﺩﺷﻮﺍﺭﺗﺮ ﺍﺯ ﺯﻣﺎﻥ آموزش ﺣﻀﻮﺭﯼ ﺍﺳﺖ. ﺩﺭ ﻣﺠﻤﻮﻉ، معلمان کیفیت تدریس ﺧﻮﺩ را به روش آموزش از راه دور مثبت ارزیابی کردند. صرفهجویی ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ تردد و ایجاد فرصتی برای کشف روشهای جدید تدریس از مزایای ﺍﺻﻠﯽ ﺫﮐﺮﺷﺪﻩ بود که دانشآموزان را بیشتر در فرایند یادگیری درگیر میکند.
ابزارهایی ﺑﺮﺍﯼ ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ محدودیت حین تدریس شیمی
ﺩﻭ محدودیت ﺍﺻﻠﯽ ﺩﺭ ﻃﻮﻝ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺩﻭﺭ ﺩﺭ ﻃﻮﻝ ﻫﻤﻪگیری ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﺍﺯ: یافتن ﺭﺍﻩﺣﻞﻫﺎﯼ جایگزین ﺑﺮﺍﯼ تدریس ﻋﻤﻠﯽ ﺩﺭ آزمایشگاهها ﻭ ﺍﻣﺘﺤﺎﻧﺎﺕ پایانی. پژوهشگران پیشنهاد میکنند که ﮐﺎﺭ آزمایشگاه و ارزشیابی پایانی را تا حد امکان به صورت حضوری و کمتر به صورت مجازی انجام دهید.
جایگزینهای ﮐﺎﺭ آزمایشگاهی ﻋﻤﻠﯽ
ﺩﺭ زمینه شیمی، تجربه ﻋﻤﻠﯽ ﺩﺭ ﺍﺟﺮﺍﯼ ﻭﺍﮐﻨﺶﻫﺎ ﻭ بهرهبرداری از تجهیزات، ﮔﺎﻣﯽ ﺿﺮﻭﺭﯼ ﺩﺭ فرایند یادگیری ﺍﺳﺖ. ولی، محدودیتهای ﺯﻣﺎﻧﯽ ﺑﺮﺍﯼ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﮐﺎﺭﻫﺎﯼ ﻋﻤﻠﯽ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ، وضعیتی ﮐﻪ ﺑﺎ محدودیتهای کرونا تشدید ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ.
با وجود این، برخی فعالیتهای جایگزین یا مکمل، مثل نرمافزار شبیهسازی واکنش و فرایندهای شیمیایی (آزمایشگاههای برخط) را میتوان ارائه کرد. آزمایشگاههای برخط این فرصت را برای فراگیران فراهم میکنند که از راه دور با آزمایشگاههای متعدد یا تجهیزات آزمایشی (یا بهطور مجازی با دادههای آنها) آزمایش کنند تا به درک اساسی از مفاهیم نظری و عملی مربوط دست یابند. آزمایشگاههای برخط دارای مزیت انعطافپذیری دسترسی، کاهش هزینه و ارائه نتایج آنی هستند. آزمایشگاههای ﺭﺍﻩ ﺩﻭﺭ ﺑﻪ ﺩﺍﻧﺶﺁﻣﻮﺯﺍﻥ این ﻓﺮﺻﺖ ﺭﺍ ﻣﯽﺩﻫﻨﺪ ﺗﺎ با ایمنی کامل، آزمایشهای خطرناک و ناایمن را بهراحتی آزمایش ﮐﻨﻨﺪ. ﺑﺎ این ﺣﺎﻝ، ﻣﻬﺎﺭﺕﻫﺎﯼ ﻋﻤﻠﯽ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ دستکاری تجهیزات آزمایشگاهی امکانپذیر نیست.
ﻧﺮﻡﺍﻓﺰﺍﺭ شبیهﺳﺎﺯﯼ ﻣﯽﺗﻮﺍﻧﺪ ﺗﺎ ﺣﺪ زیادی ﺑﻪ فرایند ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺩﻭﺭ ﮐﻤﮏ ﮐﻨﺪ. ﺍﺟﺮﺍﯼ ﻣﻨﺎﺳﺐ این ﺍﺑﺰﺍﺭﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮﺍﻧﺪ ﺍﺯ یادگیری ﻧﻈﺮﯼ ﻭ ﻋﻤﻠﯽ پشتیبانی ﮐﻨﺪ ﻭ به ﺩﺍﻧﺶﺁﻣﻮﺯﺍﻥ کمک میکند ﺗﺎ ﺩﺭﮎ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺗﻌﺎﻣﻞ عاملﻫﺎﯼ فیزیکی ﻭ شیمیایی ﺩﺭ یک محیط ﺍﻣﻦ تقویت ﮐﻨﻨﺪ.
ارزیابی ﻭ ﺍﻣﺘﺤﺎﻧﺎﺕ فراگیرندگان
شرکت در امتحانات خانگی ابزاری مؤثر برای ارزیابی یادگیری دانشآموزان است، اما چالشهایی را نیز در تضمین عدالت برای شرکتکنندگان ایجاد میکند.
امتحان شفاهی را میتوان بهراحتی از طریق گفتوگوی تصویری سازماندهی کرد با این محدودیت که اطمینان حاصل شود داوطلبان از هیچ کمکی که ﺭﻭﯼ ﺻﻔﺤﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ نیست (ﻓﺮﺩﯼ دیگر ﺩﺭ ﻫﻤﺎﻥ ﺍﺗﺎﻕ، یا ﮐﺘﺎﺏﻫﺎ/ ﺑﺮﮔﻪﻫﺎﯼ ﻣﺨﻔﯽ ﻭ غیره) بهرهمند نیستند. استفاده از ﺳﺆﺍﻻﺕ ﺑﺎﺯ یا ﺩﺭﺧﻮﺍﺳﺖ ﺑﺮﺍﯼ ﺑﺤﺚ ﻭ گفتوگو در مورد یک موضوع تعریفشده، جایگزینهای جالبی برای جلوگیری از ﺭﻓﺘﺎﺭ ﻧﺎﺩﺭﺳﺖ ﺑﺎﻟﻘﻮﻩ هستند.
برای ارزیابیهای کتبی، از دانشآموزان بخواهید که یک کار نظری عملی را تکمیل کنند و آن را در یک محدوده زمانی دقیق و حین کار در خانه ارسال کنند. در طول این مدت، فراگیرندگان میتوانند از یادداشتهای خود، متون درسی و سایر مواد استفاده کنند و گاهی اوقات به وب دسترسی داشته باشند.
آزمونهای خانگی شامل چالشهای زیادی است: دانشآموزان باید فضای کاری و تجهیزات رایانهای خود را فراهم کنند، پشتیبانی کافی باید (هم فنی و هم برای شفافسازی در صورت وجود اشتباهات واقعی در سؤالات و غیره) برای مدت زمان ارزشیابی و خطر ﻫﻤﮑﺎﺭﯼ غیرمجاز بین فراگیرندگان در دسترس باشد. به منظور حصول اطمینان از پایایی، اعتبار و منصفانهبودن، سؤالات باید طوری طراحی شوند که فعالیتهای مرتبه بالاتری را از دانشآموزان طلب کنند و همکاران دیگر از نظر تفسیر نادرست احتمالی آنها را بررسی کنند. ﺩﺳﺘﻮﺭﺍﻟﻌﻤﻞﻫﺎﯼ ﮐﺘﺒﯽ باید ﺑﺎ ﺩﻗﺖ تهیه ﺷﻮند ﺗﺎ فشار روانی ﻭ سؤﺍﻻﺕ ﺩﺍﻧﺶﺁﻣﻮﺯﺍﻥ حین ارزشیابی ﺑﻪ ﺣﺪﺍﻗﻞ ﺑﺮﺳﺪ.
سؤال مهم دیگر این است که چگونه میتوان سوء استفادههای احتمالی را محدود کرد؟ تغییر سؤالات در هر سال مانع از آن میشود که دانشآموزان سال قبل کار خود را به اشتراک بگذارند. جایگزینی ترتیب سؤالات در یک آزمون یا پیشنهاد نسخههای مختلف یک آزمون با مقادیر عددی مختلف، قابلیتهایی هستند که بهآسانی قابل ﺍﺟﺮﺍ هستند.
ﺍﻟﺰﺍﻡ ﺩﺍﻧﺶﺁﻣﻮﺯﺍﻥ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺑﺎ یک ﻣﻨﺒﻊ جدید، یا با محتوای درسی و مهارتهای خاص، فرصت یافتن محتوا و انجامدادن وظایف از پیش تعیینشده را محدود میکند، میتوان تکالیف را به ارزشیابی پایانی قبلی برای محکزدن هویت نویسنده مرتبط کرد.
نتیجهگیری
اگرچه آموزش از راه دور در حال رواج است، اما بهکارگیری ابزار دیجیتال در یادگیری برای معلمان یا ﺩﺍﻧﺶﺁﻣﻮﺯﺍﻥ کار آسانی نیست. حتی ﺑﺮﺍﯼ ﺍﻓﺮﺍﺩ متخصص دیجیتال ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺍﺑﺰﺍﺭﻫﺎﯼ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ یادگیری جدید آسان نیست ﻭ تغییر ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ ﺍﺯ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺣﻀﻮﺭﯼ ﺑﻪ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺩﻭﺭ ﮐﺎﺭ ﺁﺳﺎﻧﯽ تلقی نمیشود. ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ این، بیشتر ﺭﻭﺵﻫﺎﯼ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺑﺮﺍﯼ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺩﻭﺭ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺭﺍﻩﺣﻞﻫﺎﯼ دیجیتالی ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺕ بروز اشکالات فنی نظیر سرعت پایین اینترنت، خرابی دستگاه و ...، ﺑﻪ ویژه ﻫﻨﮕﺎﻡ تدریس برخط، مشکل ایجاد کنند.
بررسی مطالعات انجامگرفته نشان میدهد که تعامل بین معلمان و دانشآموزان تا حد زیادی در فرایند یادگیری الزامی است و آموزش کاملاً غیر همزمان با سطح پایین فعالیت آموزشی به کاهش انگیزه منجر میشود. بخش بزرگی از فراگیرندگان تخمین ﺯﺩﻧﺪ که مطالعه با آموزش از راه دور (غیر حضوری) دشوارتر است و تصور میکردند باید زمان بیشتری را در مقایسه با روش آموزش حضوری صرف کنند. علاوه بر این، تمام استادان ذکر کردند که صرف زمان برای ارائه محتوای دیجیتال بسیار زیاد است.
ارزشیابی از راه دور بهخصوص در شکل مکتوب دشوار است. روش ارزشیابی نیاز به بازنویسی دارد، مانند پیشنهاد پروژهها، مطالعات موردی، سؤالات باز و تشریحی که همیشه برای هر موضوعی در شیمی آسان نیست.
ﺩﺭ زمینه شیمی کارهایی ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮﺍﻥ برخی از آنها ﺭﺍ ﺑﺎ روشﻫﺎﯼ دیجیتال جایگزین ﮐﺮﺩ، بهخصوص در زمینه آزمایشگاهی و مهارتهای مرتبط با دانش فنی. ﺑﺎ ﻭﺟﻮﺩ این برخی از جایگزینها مانند نرمافزارهای شبیهسازی و آزمایشگاه برخط مجازی را میتوان پیشنهاد کرد. ﺑﺮﺍﺳﺎﺱ ﻣﻼﺣﻈﺎﺕ ﻗﺒﻠﯽ، ﺁﻣﻮﺯﺵ دیجیتال ﻭ ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺩﻭﺭ ﺍﺑﺰﺍﺭﻫﺎﯼ ﻣﮑﻤﻞﺟﺎﻟﺒﯽ ﺑﺮﺍﯼ ﺁﻣﻮﺯﺵ شیمی ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﺍﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ جایگزین ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺍﺳﺘﺎﻧﺪﺍﺭﺩ ﺩﺭ ﮐﻼﺱﻫﺎﯼ ﺩﺭﺱ ﻭ ﮐﺎﺭ ﻋﻤﻠﯽ ﺩﺭ آزمایشگاه نخواهند شد.
منبع:
Mercier, V. B., Scholten, U., Baltensperger, R., Gremaud, L. and Dabros, M. (2021). Distance Teaching in Chemistry: Opportunities and Limitations, CHIMIA, 75, 2, 58.