اشاره
از گردشگری الکترونیکی یا اردوی فضای مجازی تعریف‌های زیادی ارائه شده‌اند. یکی از آن‌ها که در دانشنامه رشد در سال ۱۳۸۷ ارائه شد، می‌گوید: این نوع گردشگری عبارت است از به‌کارگیری نوعی فناوری نوین برای ارائه سرویس‌های موردنیاز گردشگران، با استفاده از فناوری اطلاعات و ارائه سرویس‌های موردنیاز گردشگران با کیفیتی بالاتر و هزینه‌ای کمتر.
فضای مجازی گردشگری یا اردوی فضای مجازی، روشی نوین با توانایی نمایش سه‌بعدی هم‌زمان با اراده کاربر و ارتباط مستقیم با تأثیرگذاری زیاد است که با هزینه به‌مراتب کمتر وارد عمل شده است. فضای مجازی با کاربردهای بسیاری همچون شبیه‌سازی مکان‌های تفریحی، ساختمان‌ها، شهرک‌ها، فروشگاه‌ها و کارخانه‌ها، آموزش با قابلیت اتصال به محیط واقعی و ثبت وقایع محیط به‌صورت هم‌زمان در فضای مجازی و کاربردهای آدرس‌دهی و مکان‌یابی قبل از سفر و حتی کاربردهای تبلیغاتی و فرهنگ‌سازی، اکنون ابزاری بسیار قدرتمند از بارزترین وجوه اردوی فضای مجازی است.
ارزش و اهمیتی که فناوری اطلاعاتی و ارتباطی برای توسعه زیرساخت‌های گردشگری در دنیا ایجاد کرده است، بسیار جالب و قابل‌تأمل است. وقتی دانش‌آموز و گردشگر بتواند اطلاعات گردشگری مربوط به بناهای تاریخی یک کشور را در پهنه جهانی وب ملاحظه کند و درباره آن‌ها اطلاعات صوتی‌تصویری و متنی خوبی به دست آورد، نسبت به آن مشتاق می‌شود.
اردوی مجازی1 چیست؟
به‌طور کلی، اردوی مجازی سفری دیجیتال یا برخط (آنلاین) است که موضوع خاصی را در بر می‌گیرد. اردوهای مجازی معمولاً مجموعه‌ای منظم از تصویرها، ویدئوها و اطلاعات برخط هستند که رایانه آن‌ها را اجرا می‌کند. این اردوها یک مقصد جغرافیایی یا یک عملکرد (مانند بازدید مجازی از کارخانه) دارند. اردوهای مجازی را به سه گروه می‌توان تقسیم کرد:
گروه اول از اردوهای مجازی معمولاً بر پایه منابع موجود در تارنماها هستند. محتوا لزوماً برای اردوی مجازی تنظیم نشده و فقط شامل اطلاعات دسته‌بندی‌شده است. در این قالب، تجربه یادگیری به‌صورت خودآموز است و دانش‌آموزان باید برای گشت‌وگذار در اینترنت دانش کافی داشته باشند.
گروه دوم شامل محتواهایی است که به‌طور مشخص یک طراح اردو آن‌ها را تنظیم کرده است. این اردوهای مجازی ممکن است شامل تصویر، راوی، آزمون یا صفحه‌های تارنما باشند. این روش برای دانش‌آموزان و آموزگارانی مناسب است که می‌خواهند از اینترنت استفاده کنند و نیز خطر استفاده از فناوری را به حداقل برسانند. همچنین، استفاده از این قالب برای زمانی که دانش‌آموزان می‌خواهند هم‌زمان محتوای یکسانی را ببینند، بهتر است.
گروه سوم فرصت تعامل با متخصصانی را که در محل اردو حضور دارند، برای دانش‌آموزان فراهم می‌کند. این نوع اردوی مجازی می‌تواند بر اشتیاق دانش‌آموزان بیفزاید، اما فناوری موردنیاز برای ایجاد تعامل ممکن است بسیار پرهزینه و پیچیده باشد. تفاوت در منطقه زمانی، نیاز به هماهنگی و تفاوت زبان از چالش‌های این نوع از اردو هستند.
اردوهای مجازی مزایای بسیاری دارند؛ از جمله اینکه کم‌هزینه و گاه رایگان‌اند. به زمان کمتری نیاز دارند و سفر به مکان‌هایی را ممکن می‌کنند که در حالت عادی ممکن نیست.
اگر گردشگری را صرف‌نظر از سرویس‌های ارائه‌شده توسط وبگاه‌‌های گردشگری، تنها به دیدن تصویرهای ارسالی از دوربین‌های کار گذاشته‌شده در مناطق دیدنی و مرور تصویرهای سه‌بعدی، روش‌های رایانه‌ای و نقشه‌ها منحصر بدانیم، آنگاه این نوع اردوی فضای مجازی برای استفاده از آب‌وهوای مناطق گوناگون، لذت قدم‌زدن در ساحل، شنا‌کردن، استفاده از عطر گیاهان بومی، طعم غذاهای محلی، ادویه‌های بازار، و دیدن کاهگل بناهای قدیمی، مناسب نخواهد بود.
ویژگی‌های اردوی فضای مجازی برای دانش‌آموزان
۱. نبود محدودیت زمانی
۲. نبود محدودیت مکانی
۳. نبود محدودیت فضایی
4. مواجهه‌نشدن با موارد غیرقابل‌پیش‌بینی، چون خرابی شرایط آب و هوا، مسدودی جاده‌ها و ...
چند نمونه از اردوهای فضای مجازی
ماجراجویی در قطب
در اینترنت، اردوهایی مجازی با محوریت قطب وجود دارند. یکی از تارنماهای موجود به نام «پلار هاسکی»2 اردوهایی را برای پایه دوازدهم تنظیم کرده است که در آن‌ها دانش‌آموزان می‌توانند فضای قطب را تجربه کنند. این اردو برای ایجاد درک بهتر از علوم طبیعی طراحی شده است:
https://www.aparat.com/v/IwO5J
کارخانه‌ها یا کارگاه‌های صنعتی
کارخانه‌ها و کارگاه‌های صنعتی ویدئوهایی گام‌به‌گام از فرایند تولید مواد صنعتی توسط عکس و فیلم‌های ویدئویی است. این ویدئوها در قالب اردوهای مجازی برای دانش‌آموزان تولید شده‌اند:
https://www.aparat.com/v/PFslp
موزه لوور
موزه لوور3 تصویرهایی 360 درجه از بسیاری از بخش‌های موزه فراهم کرده است. تور مجازی که در تارنمای موزه لوور قرار دارد، به بخش‌هایی مانند مصر باستان و گالری آپولون تقسیم شده است:
https://www.aparat.com/v/GkOA9
سفر به فضا
درباره سفر به ماه محتواهای تصویری بسیاری وجود دارد. دانش‌آموزان دبیرستانی می‌توانند از طریق تارنمای ناسا در سیاره مریخ گشت‌وگذار کنند. ناسا ویدئوهای بسیاری از ایستگاه‌های فضایی منتشر می‌کند:
https://www.aparat.com/v/5gvBN
تور مجازی ایران‌گردی
با استفاده از محتواهای تصویریِ بسیاری از شهرهای ایران می‌توان به سراسر نقاط ایران سفر کرد. دانش‌آموزان از طریق عکس‌هایی، در مکان‌های تاریخی ایران، طبیعت بکر ایران، جنگل‌های شمال و کویر لوت گشت‌وگذار می‌کنند:
https://www.aparat.com/v/L1cgu
سفر به دور دنیا با نقشه گوگل
با استفاده از نقشه گوگل4، گوگل‌ارت5 و کاوشگر گوگل6 می‌توان به سراسر جهان سفر کرد. گوگل تصویرهای 360 درجه‌ای از نقاط جهان ارائه می‌کند. کاوشگر گوگل برنامه‌ای است که این شرکت برای آموزش و اردوهای مجازی راه‌اندازی کرده است. با رایانه، گوشی تلفن همراه هوشمند و نیز عینک‌های واقعیت مجازی می‌توان از این قابلیت‌ها استفاده کرد. گوگل ابزاری ارزان‌قیمت طراحی کرده است که به‌وسیله آن، گوشی تلفن همراه به عینک واقعیت مجازی تبدیل می‌شود.
نتیجه
با آمدن آموزش مجازی به مدرسه، نحوه آموزش و برگزاری اردوها هم دستخوش تغییر شده است. این روزها استقبال از تور مجازی گردشگری برای معلمان و دانش‌آموزانی که به نظام آموزش از راه دور روی آورده‌اند، جذاب و کمک‌کننده است و محدودیت زمانی و مکانی هم ندارد.
پی‌نوشت‌ها
1. Virtual Field Trip
2. www.polarhusky.com
3. Louvre
4. Google map
5. Google Earth
6. Google Expedition