هر کلاس پاژیل این ویژگیهای عمومی را دارد:
1. دانشآموزان معمولاً در گروههای کوچک (معمولاً سه یا چهار نفره) کار میکنند و نقشهایی را به عهده میگیرند.
2. معلم بهجای سخنرانی، تسهیلکننده است.
3. دانشآموزان فعالیتهایی انجام میدهند که با دقت و معمولاً بر اساس دیدگاهچرخهیادگیری طراحی2 شدهاند.
4. دانشآموزان در مورد یادگیری و فرایند یادگیری خود فکر میکنند.
فعالیتهای پاژیل معمولاً سه مرحله را در چرخه یادگیـری دنبـال میکنند:
1. اکتشاف3: مجموعهای از سؤالات طراحیشده، دانشآموزان را به سمتی هدایت میکند که این اطلاعات را درک و هرگونه الگوی مرتبط با آن را شناسایی کنند.
2. ابداع مفهوم (معرفی عبارت): سؤالات، دانشآموزان را به سمت استفاده از دادهها و ایجاد مفهوم هدایت میکنند. در این مرحله میتوان عبارت جدیدی برای توضیح مفهوم ارائه کرد. عبارت جدید هنگامی ارائه میشود که دانشآموزان ساختار ذهنی خود را در ارتباط با آن عبارت ایجاد کرده باشند.
3. کاربرد4: دانشآموزان باید مفاهیم یادگرفتهشده را در موقعیت جدید به کار ببندند. این امر مستلزم توانایی استدلال استقرایی است.
مثالی از یک فعالیت پاژیل
هدف کلی آموزش: آموزش مفهوم کاتیون و اتم
این هدف آموزشی در قالب سه مرحله آموزش داده میشود و هر مرحله مشاهده و نتیجهگیری مجزای خود را دارد تا در نهایت با جمعبندی به هدف کلی برسیم.
لوازم موردنیاز: بشر، مسسولفات (کاتکبود)، میخ آهنی، قاشقی (اسپاتول)، همزن شیشهای، آب.
ابتدا هر گروه دانشآموزی با وسایلی که در اختیار دارند این آزمایش را انجام میدهند:
شرح آزمایش
1. به یک بشر محتوی 1٠٠ سیسی آب، یک قاشق مسسولفات (کاتکبود) اضافه میکنیم و محلول را با همزن شیشهای هم میزنیم تا یکنواخت شود.
2. یک میخ آهنی را داخل بشر قرار میدهیم و بعد از مدتی اتفاقات داخل آن را مشاهده میکنیم:
مشاهده: رنگ محلول از آبی به سبز تغییر مییابد و روی میخ رسوب قرمزرنگی تشکیل میشود.
در این قسمت، هر گروه دانشآموزی دریافت خود از مشاهدات را بیان میکند.
مشاهدهگروه 1: رنگ محلول ابتدا آبی شد و با گذشت زمان به رنگ سبز تبدیل شد.
مشاهدهگروه 2: بعد از مدتی رسوب قرمزرنگی روی میخ آهنی داخل محلول تشکیل شد.
گروهها در گزارش نهایی به معلم میگویند: با گذشت زمان، رنگ محلول سبز و روی میخ آهنی رسوب تشکیل شد.
در مرحلهاکتشاف، معلم با طرح سؤالات هدایتشده، فراگیرندگان را به تفکر و جستوجوی الگویی برای یافتن ارتباط بین تغییر رنگ محلول، تشکیل رسوب و مفهوم کاتیون، اتم و واکنشپذیری ترغیب میکند؛ سؤالاتی مانند:
1. تحلیل شما از این مشاهدهدقیق و درست چیست؟
2. به نظر شما چه تغییراتی در محلول باعث تغییر رنگ آن و تشکیل رسوب روی میخ شده است؟
3. به نظر شما بین تغییر رنگ، تشکیل رسوب و مفهوم کاتیون، اتم و واکنشپذیری ارتباط وجود دارد؟
در مرحلهرسیدن به ابداع مفهوم، دانشآموزان با بحث و تبادلنظر درمییابند که محلول کاتکبود آبیرنگ است و تغییر رنگ آن به دلیل واکنشپذیری بیشتر آهن و ورود یون آهن به داخل محلول و خروج یون مس از محلول است که به علت گرفتن و ازدستدادن الکترون رخ میدهد.
در این بخش، معلم با تشکر از دانشآموزان و بیان اینکه روند خوبی را طی کرده و به نتیجهمطلوبی رسیدهاند، اطلاعاتی ارائه میکند و با تدریس مفهوم درس از فراگیرندگان میخواهد روی مفهوم تدریسشده تأمل و نتیجه را به کلاس ارائه کنند.
مفهوم تدریسشده این است که در بعضی واکنشهای شیمیایی که در محلولهای آبی انجام میشود، نقل و انتقال الکترون صورت میگیرد و بعضی از واکنشدهندهها الکترون از دست میدهند و برخی الکترون میگیرند.
معلم با این آموزش موضوع جدیدی را در ذهن دانشآموزان طرح میکند و این سؤال هدفدار را از آنها میپرسد:
به نظرتان میتوان فرایندی را که از مشاهدات خود نتیجه گرفتید، به بحث نقل و انتقال الکترون ربط دهید؟
فراگیرندگان با تفکر و تجزیه و تحلیل ذهنی دانش قبلی و اطلاعات جدید در مییابند که یون مس مانند هر فلزی کاتیون است و با گرفتن الکترون، بار مثبت آن کاهش و بعد از تبدیلشدن به اتم خنثا از محلول خارج میشود و روی میخ آهنی رسوب میکند. در مقابل، میخ آهنی که اتمهای خنثا دارد، با ازدستدادن الکترون به یون مثبت (کاتیون) تبدیل و وارد محلول میشود.
در پایان، دانشآموزان نتیجهنهایی زیر را به معلم اعلام میکنند: در این فرایند، غلظت یونهای آبیرنگ مس در محلول کاهش و در مقابل اتمهای آهن در میله الکترون از دست داده و اکسایش پیدا کردهاند.
معلم: بسیار درست. حالا جملهمرا کامل کنید: پس بین کاتیون و اتم در این فرایند... انجام شده است.
دانشآموزان: تبادل الکترون
معلم: با توجه به مجموع مطالب، فرایندهای انجامشده را بهصورت نمادی در واکنش بنویسید.
اتم مس«---- الکترون + یون مس
الکترون + یون آهن «------ اتم آهن
پینوشتها
1. Process-Oriented Guided Inquiry Learning =POGIL
2. Learning Cycle Approach
3. Exploration.
4. Application.
منبع
1. صباغان، مریم و گودرزی، محمد (1391). شیمی در استانداردهای ملی آموزش علوم: مدلهایی برای یادگیری معنیدار. استیسی لوری برتز. تهران. دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی.