آداب خواب

سیامک آرمان

۱۴۰۱/۰۷/۰۱

آیا می‌دانید که شما به خواب بیش از غذا نیاز دارید؟ رنج بی‌خوابی به‌مراتب بیش از گرسنگی است. شما اگر یک روز ظهر غـذا نخورید، تا عصر به‌خوبی می‌توانید گرسنگی را تحمل کنیـد و پس از مدتی هم ممکن است اصلاً به فکر گرسنگی نباشید. ولی اگر یک ساعت از وقت خوابتان بگذرد چه می‌شود؟ چشم‌های شما شروع به سوزش می‌کنند و اگر چند ساعتی سرپا بایستید و نخوابید، به‌خوبی فرق بی‌خوابی و گرسنگی را خواهید فهمید.

خواب نوشین و بامداد رحیل

باز دارد پیاده را ز سبیل

آنگاه که بدنتان از کار روزانه خسته و کوفته شده، در آن هنگام که درس خواندن برای امتحان شما را فرسوده کرده و از حل مسئله‌ها ریاضی و زندگی خسته و درمانده شده‌اید، پناهگاهی جز خواب ندارید. خواب چون مادری مهربان شما را در آغوش می‌گیرد و لحظه‌ای شما را ازاین دنیای شلوغ و پر هیاهو دور می‌کند. وقتی از خواب بیدار می‌شوید درست هنگامی است که فرسودگی‌ها و خستگی‌های شما رفع شده و نیروی از دست داده را دوباره به‌ دست آورده‌اید.

اعضای بدن وقتی رشد می‌کنند که پس از کار و خستگی استراحـت کنند. آزمایش‌ها نشان داده‌اند که موهای بدن، سر و صورت در خواب رشد می‌کنند و اعضـای بدن هنگام خواب به رشد خود ادامه می‌دهند. هر کس در شبانه‌روز لااقل به هشت ساعت خواب احتیاج دارد، ولی اندازه خواب اصولاً نسبی است. یعنی هشت ساعت خواب اندازه حقیقی و دقیقی برای همه نیست. بعضی از مردم هستند که از هشت ساعت بیشتر و بعضی از هشت ساعت کمتر به خواب نیاز دارند.

بعضی از دانش‌آموزان در طول سال درس‌های خود را نمی‌خوانند و شب‌های نزدیک امتحان بیدار می‌مانند و از خواب خود می‌کاهند تا به وقت درسشان افزوده شود. این کار غلطی است، زیرا کسی که از اندازه خواب معین شبانه‌روزی خود کم می‌کند، هم به سلامت حال و آینده خود صدمه بزرگی می‌زند و هم مدت یادگیری درس‌ها برایش طولانی‌تر می‌شود. زیرا مغز خسته و فرسوده و نیازمند استراحت است. بنابراین نمی‌تواند مطالب را به‌خوبی یاد بگیرد و در ذهن خود نگه دارد. مثلاً اگر شب قبل کم خوابیده باشید، فردای آن روز برای یادگیری یک صفحه کتاب پنج مرتبه باید آن را بخوانید، در صورتی‌ که اگر به اندازه کافی خوابیده باشید، ممکن است با دو مرتبه خواندن، آن صفحه از کتاب را یاد بگیرید و سلامت شما هم محفوظ بماند. پس هرچه از ساعت‌های خواب خود کم کنید و به مدت درس خواندن بیفزایید، به همان اندازه درس‌های خود را دیرتر یاد می‌گیرید.

کارهایی که قبل از خواب باید انجام داد:

1. حداقل دو ساعت پس از غذا خوردن بخوابید.

2. قبل از خواب دندان‌های خود را مسواک بزنید تا غذا لای دندان‌ها نمانده و فاسد نشود.

3. خود را عادت دهید، پس از شام و قبل از رفتن به رختخواب، به دستشویی بروید.

4. راحت بخوابید و از خوابیدن لذت و سود کافی ببرید.

در رختخواب چگونه باید خوابید؟

همان‌طور که شما به استراحت نیاز دارید، قلب شما هم باید استراحت کند. پس طوری بخوابید که قدری از زحمت و فعالیت قلب خود در تمام شب کم کنید. برای این‌ کار باید زیر سرتان کوتاه باشد، به طوری که سر و قلب شما در یک خط مستقیم قرار گیرد و قلب مجبور نباشد که با فشار، خون را به رگ‌های سر شما برساند. اگر یک بالش بزرگ زیر سر بگذارید، قلب خود را در سراسر شب به زحمت و فعالیت وا داشته‌اید. اگر عادت کرده‌اید که زیر سرتان بلند باشد، سعی کنید آرام‌آرام زیر سر خود را کوتاه کنید؛ نه اینکه یک مرتبه زیر سر خود را کوتاه کنید و برعکس خود را به زحمت بیندازید.

زانوهای خود را خم نکنید تا قلب بتواند خون را مستقیم و بدون مانع تا نوک انگشتان پا برساند. خود را عادت دهید که قبل از ساعت 12 و سر ساعت معین بخوابید و نیز صبـح سر ساعت معین برخیزید. در رختخواب بیدار نمانید، زیرا بیدارماندن در رختخواب از نیروی بدنی آن روز شما کم می‌کند.

چه‌کنیم که در رختخواب زودتر به خواب برویم؟

اگر در رختخواب زود به خواب نمی‌روید، بهتر است قبل از خوابیدن چند حرکت ورزشی بکنید و چند نفس عمیق بکشید و بعد به رختخواب بروید. اگر هم نمی‌توانید از چنگال خیال‌ها و فکرهای گوناگون رهایی یابید، فکر مخصوصی بکنید. مثلاً در نظر بیاورید که از مجرای باریکی به استخر وسیعی آب می‌ریزد. آن‌قدر به استخر نگاه کنید تا پر شود. یقین داشته باشید که قبل از پرشدن استخر شما به خـواب خواهید رفت.

معنای خواب و حقیقت آن در اسلام

از نظر اهل لغت،خواب حالت آسایش و راحتی است که به واسطه بازآمدن حواس ظاهره از فعالیت و فقدان حس در انسان و حیوانات بروز می کند.¹ بعضی آن را بیهوشی سنگینی که بر قلب عارض می شود² و برخی استراحت اعصاب مغز و مرگ سبک بیان کرده اند³ چنان که امام رضا (ع) فرموده است: «سلطنت خواب، بر مغز است».⁴ در بیان قرآنی، خواب «توفی روح» و همانند مرگ⁵ است که خدای متعال با تصرف در وجود و جدا کردن جسم و روح انجام می دهد⁶. علامه طباطبایی،خواب را از کار افتادن و راکد شدن حواس حیوان با عارض شدن عوامل طبیعی در بدن می داند⁷.

اهمیت خواب در اسلام

امام صادق(ع) خواب را لازمه حیات هر موجود زنده دانسته است.⁸ خواب مانند خوردن و آشامیدن، غریزی وجود هر حیوان و نیازی ضروری است که زندگی او بر آن متوقف است.⁹ بعضی معتقدند نظام خواب و بیداری، از عجایب زندگی انسان است؛ چنان که خداوند آن را از نشانه‌های خود شمرده است.¹⁰ خدای متعال که انسان را از خاک آفریده و او را موجودی ضعیف قرار داده است.¹¹ در نظام عصبی مغز او برنامه و قانونی گذاشته است که اگر قوای عصبی بر اثر خستگی فکری یا جسمی دچار ضعف و سستی شوند، با اجرای آن برنامه، نیروی عصبی به حال اولیه باز می گردد و آن برنامه، همان خواب است. در خواب چیزی همانند مرگ بر انسان عارض می شود که ادراکات را از کار می اندازد و اعصاب را بی‌حس می‌کند؛ در حالی که حرکات اساسی بدن تعطیل نمی‌شود و تنها بدن سست می‌شود و از کار می‌افتد تا مقدار زمان لازم بگذرد و قدرت از دست رفته به بدن بازگردد و با حال خوش از خواب برخیزد و حیات کامل به انسان بازگردد.¹²