در این صفحه می‌خواهیم یکی از چالش‌های مهم و جدی زندگی روزانه را بررسی کنیم؛ چالشی که احتمالاً یا خودمان یا اطرافیانمان گرفتار آن شده‌ایم و به موضوعی آسیب‌زا در زندگی‌مان تبدیل شده است!
این روزها فضای مجازی تقریباً به بخشی جدانشدنی از زندگی ما تبدیل شده است که خوشبختانه یا متأسفانه حسابی درگیر آن هستیم. جدا از همه بدی‌ها و خوبی‌هایی که این فضا دارد، یک نکته بسیار پربرخورد در شبکه‌های اجتماعی، محتواهای گوناگون با عنوان‌های جذاب و عجیب‌وغریب هستند که شاخک‌های ذهنی ما را حساس می‌کنند و سبب می‌شوند مطلب را دنبال کنیم.
احتمالاً شنیده‌اید به محتوای رسانه‌ای غیراستانداردی اعم از خبر، کتاب، فیلم و مستند که هدفش صرفاً جذب مخاطب از هر راه مستقیم و غیرمستقیمی باشد، «زرد» گفته می‌شود.
به این مثال‌ها که حتماً در رسانه‌های گوناگون با آن‌ها مواجه شده‌اید، دقت کنید:
به هر چیزی که دوست داری خواهی رسید؛ بدون اینکه کاری کنی. فقط کافی است از بسته (پکیج)های ما استفاده کنید!
به چیزهای منفی فکر نکنید. برای مثبت‌شدن فقط روی این پیوند (لینک) تلیک(کلیک) کنید!
با این روش، در یک ماه زبان انگلیسی را بهتر از زبان مادری صحبت می‌کنید!
موارد گفته‌شده نمونه‌هایی از محتواهایی زرد هستند. در ادامه می‌بینیم که رسانه زرد به‌طور دقیق چه مفهومی دارد؟ پیشینه آن چیست؟ چطور در فضای رسانه و فضای مجازی پیام‌های زرد را از پیام‌های سالم تشخیص دهیم؟
شاید بهتر باشد ابتدا با این سؤال شروع کنیم که اصلاً چرا زرد؟ چرا قرمز، سبز یا آبی را برای نسبت‌دادن به این پیام‌ها انتخاب نکرده‌ایم؟
رسانه زرد نوعی سبک خبرنگاری محسوب می‌شود که دوران اوج آن به قرن نوزدهم میلادی برمی‌گردد. در سال 1890 سبک روزنامه‌نگاری دو روزنامه نیویورکی به‌گونه‌ای بود که معمولاً شاخ و برگ زیادی به اخبار می‌دادند و به‌اصطلاح پیازداغ هر ماجرایی را زیاد می‌کردند تا بین عوام و خواص سر زبان‌ها بیفتند. درست مثل الان که برخی صفحه‌های اینستاگرامی و صفحات مجازی در شبکه‌های اجتماعی عنوان‌هایی مثل این‌ها می‌زنند: «خودکشی فلان فوتبالیست»؛ «پولدارشدن در شش‌ماه».
دو روزنامه نام‌برده هم در آن دوره به همین سبک خبرپراکنی می‌کردند تا دیده شوند و به شهرت برسند. کار به جایی رسید که حتی یکی از این دو روزنامه، مجموعه کتاب بسیار مشهوری را منتشر کرد با نام «بچه زرد». این کتاب از زندگی خصوصی افراد معروف صحبت کرد.
از همان وقت اصطلاح زرد روی این نوع سبک روزنامه‌نگاری باقی ماند و به سایر حوزه‌های رسانه هم تعمیم داده شد. بنابراین، امروز هم به محتوایی که اطلاعات نادرست و منحرف‌کننده‌ای منتشر می‌کند و صرفاً به‌دنبال دیده‌شدن و کسب منفعت شخصی است، زرد می‌گویند.
البته علت این نام‌گذاری، شباهت زیاد رسانه‌های زرد به تله چسبی1 حشرات هم هست! حشرات موذی مجذوب زیبایی ظاهری و رنگ زرد این تله‌ها می‌شوند و به خیال به‌آغوش‌کشیدن گل بابونه، روی آن می‌نشینند و البته در دام پهن‌شده گرفتار می‌شوند. رسانه‌های زرد هم مثل این تله‌های چسبی زردرنگ، مخاطب ساده‌لوح خود را فریب می‌دهند و ذهن و فکرش را درگیر می‌کنند و حتی با طمع پول، سرمایه فرد را هم به یغما می‌برند.
شناسایی این رسانه‌ها غالباً کار سختی نیست، چراکه تلاش می‌کنند جلب توجه کنند و مثل نور چراغ دست‌فروش‌ها، از صد فرسخی قابل‌تشخیص هستند؛ طوری که برای دیده‌شدن وارد حریم شخصی افراد می‌شوند و احساسات و هیجانات جامعه را با اخبار کاذب تحریک می‌کنند یا حتی جملات انگیزشی و استفاده از عنوان‌های وسوسه‌انگیز مخاطب را کنجکاو و به دنبال‌کردن خود تحریک می‌کنند.
البته مفهوم رسانه زرد این روزها کمی پیچیده‌تر شده است. شاید حتی کار دانشجوی نیم‌سال دوم روان‌شناسی که با استفاده از محتوای زرد و جذابیت‌های بصری تعداد زیادی دنبال‌کننده و مخاطب جمع کرده و بدون هیچ تخصصی توصیه‌های روان‌شناسی را، بدون آنکه به عواقب کارش فکر کند، در صفحه‌های شخصی خودش منتشر می‌کند هم زرد محسوب شود. یا فردی که بعد از چندبار هنوز در امتحان عملی رانندگی موفق نشده، ولی در رابطه با موفقیت در امتحان رانندگی کتاب می‌نویسد و دوره‌ها و بسته‌‌های چند میلیونی در رابطه با گرفتن گواهی‌نامه منتشر می‌کند و وقت، انرژی، سرمایه، سلامت جسم و روح مردم را تلف می‌کند، در واقع در حال ترویج محتوای زرد در جامعه است.
و البته متأسفانه کم نیستند افرادی که در دام چنین رسانه‌هایی افتاده و تحت تأثیر این رسانه‌ها و فضای مسموم آن‌ها، وقت، انرژی، سرمایه و حتی اعتماد خانواده و دوستانشان را هم از دست داده‌اند!
اما برای اینکه به این زردی مبتلا نشویم، باید چه‌کار کنیم؟
اولاً به یاد داشته باشیم، برای موفقیت و رسیدن به خواسته‌ها و آرزوهایمان، هیچ راه یک‌شبه و بدون زحمتی وجود ندارد و هیچ‌کس بدون تلاش و کوشش مداوم به موفقیت بادوام و پایداری نرسیده است و نخواهد رسید! کنجکاوی و هیجاناتمان را در فضای مجازی کنترل کنیم و به‌راحتی تحت تأثیر این رسانه‌ها و عنوان‌های اغواکننده آن‌ها قرار نگیریم. دقت کنیم که در دنبال‌کردن یک فرد باید به تخصص و تعهد و سابقه او نگاه کنیم، نه تعداد دنبال‌کنندگان صفحه اینستاگرامش! در نهایت، سواد و دانش خود را در فضای رسانه بالا ببریم تا به این نوع زردی مبتلا نشویم!
پی‌نوشت
1. کارت‌های زردرنگ آغشته به چسبی که برای به دام‌انداختن حشرات موذی به‌کار می‌روند.