چه‌کسانی بازمانده از تحصیل محسوب می‌شوند؟
از جمله رخدادهای ناگوار در هر نظام آموزش‌وپرورش، جدایی دانش‌آموزان از مدرسه و تعلیم‌وتربیت است که به دغدغه‌ای مهم تبدیل شده است. این اتفاق نه‌تنها در ایران، بلکه در هر گوشه از جهان رخ داده و موضوع مهم پیشگیری و مقابله را پیش آورده است. هر چند تغییرات کوچک و بزرگ در آموزش‌وپرورش از نوع کلاس‌داری معلمان گرفته تا ورود برنامه‌های کلان متناسب با اسناد بالادستی، هر یک می‌تواند در راستای خدمت‌رسانی بیشتر به دانش‌آموزان مؤثر باشد، اما با شروع آموزش مجازی به‌دلیل همه‌گیری کرونا، شدت و شکل بازماندگی از تحصیل افزایش پیدا کرده است تا جایی که می‌توان تعریف جدیدی از آن ارائه داد.
هنگامی که آموزش مجازی به‌صورت رسمی و فراگیر به کلاس‌های آموزشی پا گذاشت، شرایط دانش‌آموزان و معلمان را دستخوش تغییرات بسیاری کرد. همین امر موجب شد ناکامی‌های آموزشی شکل تازه‌ای پیدا کنند. تا پیش از این، به دانش‌آموزانی که به مدرسه نمی‌آمدند و تحصیل را به‌صورت رسمی دنبال نمی‌کردند، بازمانده از تحصیل گفته می‌شد، اما در جریان حمله کرونا، گروه دیگری نیز از تحصیل بازماندند؛ در حالی‌که ثبت‌نام رسمی داشتند و همچنان نامشان به‌عنوان دانش‌آموز در مدرسه مطرح بود. این دانش‌آموزان به‌دلایل گوناگون امکان همراهی با سایرین را ندارند و شرایطی مشابه بازماندگان از تحصیل را تجربه می‌کنند:
- آن‌ها که می‌روند: گروه اول همان دانش‌آموزانی هستند که به‌صورت رسمی در آمار جاماندگان تحصیلی محاسبه می‌شوند و از ریشه در مدرسه ثبت‌نام نشده‌اند و از تحصیل بازمانده‌اند.
- آن‌ها که می‌آیند: گروه دوم کسانی هستند که به مدرسه می‌آیند و با آموزش رسمی همراه هستند، اما به‌دلایل گوناگون نمی‌توانند یاد بگیرند و پیشرفتی داشته باشند و اُفت آن‌ها به حدی است که با افراد بازمانده از تحصیل برابری میکند.
- آن‌ها که صرفاً هستند: گروه سوم دانش‌آموزانی هستند که به لحاظ عاطفی دچار بازماندگی تحصیلی شده‌اند و روح و روانشان با مدرسه و تحصیل همراه نیست و صرفاً هستند و هرازگاهی صدایی و ندایی از آن‌ها به گوش می‌رسد، اما در عمل از تعیلم‌وتربیت رسمی به دور مانده‌اند.
گروه‌های دوم و سوم در هیچ آمار رسمی محاسبه نمی‌شوند و با وجود اینکه بخش مهمی از دانش‌آموزان را تشکیل می‌دهند، افت تحصیلی آن‌ها با یک فاجعه همسانی دارد، ولی کمتر در تیررس تصمیم‌گیری برای تغییر قرار می‌گیرند.
چه کسانی در تهدید بازماندگی تحصیلی هستند؟
به‌صورت کلی، شناسایی دانش‌آموزانی که در تهدید بازماندگی تحصیلی هستند، کار چندان سختی نیست و مدیران مدرسه با همیاری و همراهی معلمان می‌توانند برای پیشگیری و نیز مقابله با پدیده شوم کودکان و نوجوانان وامانده از تحصیل اقدام کنند. از جمله دلایل و نشانه‌هایی که برای این گروه از دانش‌آموزان قابل شناسایی هستند، به این شرح است:
دانش‌آموزانی که به هر یک از موارد یادشده مبتلا باشند، زمینه بیشتری برای واماندن از تحصیل دارند. از این‌رو شناسایی نشانه‌ها می‌تواند به پیشگیری از این رخداد کمک کند. در این‌باره بهره‌مندی از معلمان حرفه‌ای و تلاش برای شناسایی نشانه‌های دانش‌آموز وامانده از تحصیل بسیار راهگشاست.
نشانه‌های بازماندگی چیست؟
هر زمان احساس کردید دانش‌آموزان و معلمان:
- چندان تمایلی به انجام فعالیت‌های یاددهی ـ یادگیری ندارند؛
- در انجام فعالیت‌های تحصیلی، شوق و لذتی مشاهده نمی‌شود؛
- غالباً پیگیر انتظارات نیستند؛
- آنچه را می‌آموزند را به کار نمی‌برند؛
- آنچه را می‌آموزند با اشتباهات فاحش و فراوان اظهار می‌کنند؛
- در فعالیت‌های یادگیری با وجود دریافت آموزش، توانایی ابراز و انجام ندارند؛
در این صورت اطمینان حاصل کنید پدیده بازماندگی تحصیلی در اینجا در حال تشکیل است.
به‌صورت کلی، شیوه‌های پیشگیری و مقابله با پدیده جا ماندن از تحصیل در گروه‌های یادشده قابل پیگیری است.
تقویت شایستگی‌های حرفه‌ای معلمان
تا بتوانند:
- اختلالات یادگیری دانش‌آموزان را تشخیص و به متخصصان ارجاع دهند؛
- شیوه‌های یاددهی ـ یادگیری را به‌روز و متناسب با شرایط موجود ارائه کنند؛
- سبک‌های یادگیری انفرادی را نیز به‌ویژه در آموزش مجازی بیاموزند و آموزش دهند؛
- توانایی ایجاد ارتباط میان تمام ابعاد یادگیری دانش‌آموز اعم از دانش، مهارت و نگرش با زندگی را در خود تقویت کنند؛
- شوق و لذت یادگیری را مبنایی مهم در طراحی آموزشی در نظر بگیرند؛
- معلم را نه صرفاً مسئول آموزش کتاب‌های درسی، بلکه منبع تربیت و ارتباط مؤثر بدانند.
آموزش خانواده در زمینه شایستگی والدگری
تا بتواند:
- آموزش را مقصودی پس از تربیت و در خدمت آن بداند؛
- روح یادگیری را با تربیت انسان‌مدار همراه سازد؛
- نقش نظارتی و حمایتی خود را به‌درستی بشناسد؛
- لذت یادگیری را با رفتارهای مدبرانه خود همراه کند و ذره‌ای از آن نکاهد؛
- شیوه‌های ترغیبی و انگیزشی را جست‌وجو کند و یاد بگیرد.
و بالاخره مدرسه بتواند نقش هدایتی و ارتباطی سازنده خود را میان سه گروه والدین، دانش‌آموزان و معلمان حفظ کند و برای تقویت شایستگی خانواده و معلمان بکوشد.
بدیهی است، تمام این امور با اقدام مدیر مدرسه ممکن و شدنی هستند و در ازای تقویت و رشد مدرسه، بخشی از نگرش‌های جامعه نسبت به یادگیری و تحصیل تغییر می‌کنند. از این طریق جامعه در زمینه تجهیزات و نیز تقویت نگرش مثبت به تحصیل، خدمات و مساعدت‌های بیشتری فراهم میکند.
چه مدیرانی نیازند؟
در مواجهه با پدیده بازماندگی از تحصیل ممکن است مدیران واکنش‌های متفاوتی ابراز کنند که به رفتار و اقدامات گوناگونی منجر می‌شود.
مدیران بدبین معمولاً دست به کار سازنده‌ای نمی‌زنند. به همین دلیل در ایجاد زمینه‌های ناکامی تحصیلی سهم بسیاری دارند. گروه دیگر مدیران، همواره به دنبال اقدام دیگران هستند. به همین دلیل نبود تجهیزات در آموزش مجازی یا بی‌اطلاعی خانواده‌ها از شرایط والدگری شایسته را مبنای اتفاقات می‌دانند و تلاش کمی برای تغییر دارند. اما در گروه سوم مدیرانی قرار دارند که در هر بخش از عوامل دخیل در بازماندگی تحصیلی سهم خود را مشخص می‌کنند. امیدوارانه و با تکیه بر همیاری جمعی و نیز شایستگی حرفه‌ای، زمینه را در پیشگیری و مقابله فراهم می‌کنند. این دسته از مدیران می‌دانند تغییرات بزرگ با اقدامات به ظاهر کوچک در هر مدرسه ممکن می‌شود. بدین روی در نجات مدرسه از پدیده شوم بازماندگی تحصیلی نقش مهمی دارند.