هفت عامل تأثیرگذار

مقدمه

موفقیت و شکست در رقابت‌های بین‌المللی و اختلاف در میزان توسعه ملی کشورها را با قوت و ضعف در نظام‌های آموزشی مرتبط می‌دانند (Shabani,2012). در آموزش‌وپرورش هم معلم به‌عنوان مجری نهایی برنامه‌های آموزشی نقشی اساسی دارد. معلمان کارآمد از لحاظ دانش، مهارت و نگرش، موفقیت نظام آموزشی را تضمین می‌کنند. بر این اساس، موفقیت نظام آموزشی به دانش و شایستگی حرفه‌ای آن‌ها بستگی دارد. مهارت‌ها و صلاحیت‌های کلیدی از جمله مسائل موردتوجه مجامع تخصصی آموزش‌وپرورش در مقیاس جهانی هستند. ملکی صلاحیت معلم را در سه حیطه شناختی، عاطفی و مهارتی طبقه‌بندی کرده است (ملکی، 1391). هانتلی قابلیت‌های معلمان را در سه زمینه دانش، عمل و تعهد حرفه‌ای دسته‌بندی کرده است (Huntly,2008). کاستر و دنگرینک صلاحیت‌های معلمان را به پنج دسته اصلی دانش تخصصی، ارتباطات، سازمان‌دهی، تعلیم‌وتربیت و صلاحیت رفتاری تقسیم کرده‌اند (Koster & Dengerink, 2008). شولمن آنچه را معلمان باید بدانند و بتوانند انجام دهند چنین برشمرد: نسبت به دانش‌آموزان متعهدند، نسبت به موضوع درسی و چگونگی تدریس آن شناخت دارند، در قبال مدیریت یادگیری دانش‌آموزان و نظارت بر آن مسئول‌اند، درباره شیوه عمل خود نظام‌مند فکر می‌کنند و از تجربه‌ها می‌آموزند و عضو اجتماعات یادگیری هستند (Wolfe, 2016). آنچه را متضمن تدریس باکیفیت است، می‌توان در ارکانی همچون فضای آماده، محتوای مناسب و صد البته در صلاحیت‌های معلم جمع‌بندی کرد. بخشی از این صلاحیت‌های معلمی را نیز در انواع دانشی می‌توان یافت که معلمان در حین تدریس از آن سود می‌برند و به آن نیاز دارند. در این پژوهش، محقق بر آن است که صلاحیت‌های دانشی متناسب با استاندارهای جهانی را شناسایی کند و این الگو را از نظر متخصصان علوم تربیتی و معلمان نمونه ارزشیابی کند.

روش پژوهش

در این پژوهش، با استفاده از روش تحلیل، اسناد و نظریه زمینه‌ای شایستگی دانشی معلمان بر اساس ادبیات و پیشینه تدوین شد و مرور جامعی در رابطه با شایستگی‌های معلمان از طریق جست‌وجو در پایگاه‌های داخلی و خارجی از سال1390 تا 2020 انجام گرفت.

بحث و نتیجه‌گیری

حیطه شایستگی دانشی یکی از مؤلفه‌های شایستگی‌های معلمان است که در این تحقیق هفت مؤلفه‌اند: دانش پداگوژیکی، برقراری ارتباط، تخصصی/ سازمانی، خودشناسی، موضوعی و آموزش، درباره یادگیرنده و زمینه‌ای. که پژوهش‌های پیشین آن‌ها را تأیید کرده‌‌اند. دانش تعلیم‌وتربیت که از آن به دانش پداگوژی تعبیر می‌شود، از جمله مهم‌ترین دانش‌هایی است که معلم باید دارا باشد. معلمی هنر تعلیم‌وتربیت است و این دانش برای تحقق چنین هنری ضروری است. معلمی جز با ایجاد برقراری ارتباط مؤثر به سرانجام نمی‌رسد و معلم برای اینکه بتواند ایجاد‌کننده فرصت‌های یادگیری قلمداد شود، نیازمند دانش برقراری ارتباط است. دانستنی‌ها و شناخت معلمان در زمینه مسائل آموزش‌وپرورش، دانش حرفه‌ای او را شکل می‌دهد. آگاهی و شناخت مسائل تربیتی، نیازهای دانش‌آموز و کلاس درس، پیش‌نیاز حرفه معلمی هستند.

دانش موضوعی و آموزش ترکیبی است از دو بخش اصلی دانش در زمینه محتوای آموزش و دانش روش‌های آموزشی. دانش محتوای آموزش به تسلط و تخصص معلم در موضوع مورد تدریس اشاره دارد. دانش ‌روش‌های تدریس به چگونگی و نحوه آموزش دانش محتوایی در موقعیت‌های گوناگون و دانش استفاده از ابزارهای فناوری و انواع رویکردهای ارزشیابی برای فهم و درک بهتر دانش‌آموزان مربوط است. در واقع، حاصل ترکیب دانش موضوعی و آموزش، دانش محتوایی و تربیتی معلم است. یکی دیگر از مؤلفه‌های دانش حرفه‌ای، دانش درباره یادگیرنده است. شناخت یادگیرنده به درک و شناخت معلم از وضعیت موجود و چالش‌های آموزشی منجر می‌شود و انتخاب تجربه‌های یادگیری متناسب با موقعیت، روش‌های آموزش و ارزشیابی را تسهیل می‌کند. آخرین مؤلفه این بخش، دانش زمینه‌ای معلم است. دانش زمینه‌ای آگاهی از ساختار آموزشی و سازمانی، مسائل اجتماعی و فرهنگی است که به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم بر آموزش تأثیرگذار است. آگاهی از این دانش نگاه جامع معلم را تقویت می‌کند و توانایی وی را در درک مسائل و مشکلات آموزشی دانش‌آموزان افزایش می‌دهد. از سوی دیگر، توانایی معلم در تلفیق دانش و مهارت‌ها و پیوند برقرارکردن بین مسائل آموزشی و اجتماعی را تسهیل می‌کند.

منابع

1. Shabani H. Instructional Skills & Methods and Techniques of Teaching. Tehran: SAMT; 2012.

2. ملکی، حسن (1391). صلاحیت‌های حرفه‌ای معلم. انتشارات مدرسه. تهران.

3. Huntly, H. Teachers work: Beginning teachers. Conceptions of competence. Australian Educational Researcher, 2008; 35(1).

4. Koster, B., & Dengerink, J. J. (2008). Professional standards for teacher educators: How to deal with complexity, ownership and function. Experiences from Netherlands. European Journal of Teacher Education,2008; 31(2).

5. Shulman, L. S. What teachers should know and be able to do. National Board for Professional Teaching Standards.2015

6. Wolfe RE, Poon JD. Educator Competencies for Personalized, Learner-Centered Teaching. Jobs Future. 2015.