مدرسه‌ای که در آن رویکرد به سمت آموزش کار تیمی است، چه خصوصیاتی دارد؟
مدرسه‌ای که در آن کار تیمی انجام میشود، مدرسه زندگی است؛ زندگی توأم با شادی و غم. ما برای انجام کار تیمی سختی‌های زیادی کشیدیم، اما اعضای تیم همواره با هم بودیم. گروه‌های دانش‌آموزی و تیم‌های فکری از بازوان اصلی من در مدرسه هستند. ما فقط به نیروهایی که در مدرسه داریم اکتفا نمی‌کنیم، بلکه از نیروها و منابع بیرون مدرسه نیز برای تیممان تغذیه فکری می‌گیریم. آرزو داشتم بچه‌ها از حضور در مدرسه لذت ببرند، با شوق به مدرسه وارد و با شوق از آن خارج شوند. با خودم گفتم: دهنادی! تو می‌توانی با تیم‌سازی چنین کاری را انجام دهی. بچه‌ها و همکارانم با هر آنچه داشتند به تیم پیوستند تا سینرژی اتفاق افتاد. 2 به اضافه 2 مدرسه بینایی مساوی 5 است، چون از نیروی جمعی استفاده میکند.
دانش‌آموزان ما با هم یاد می‌گیرند. بچه‌ها احساس می‌کنند عضوی از تیم مدرسه هستند و در مجموعه نقش دارند. کار گروهی و تیمی موجب شد بچه‌ها گفتمان خوبی با هم داشته باشند. آن‌ها بانشاط هستند، توانایی استدلال دارند، سعه صدر دارند، نقدپذیرند و صراحت بیان دارند. بچه‌ها در کار تیمی شفاف‌سازی و مطالبه‌گری را یاد می‌گیرند. بچه‌ها جیب مدرسه را جیب خودشان می‌دانند. بنابراین، سعی می‌کنند به‌خوبی از مدرسه نگهداری کنند. کاغذ دیواری مدرسه ما به 15 سال قبل مربوط است، اما هنوز تمیز است. اگر همین روحیه دانش‌آموز به کل شهر سرایت کند، ما شهر زیبایی خواهیم داشت.
برای آموزش کار تیمی به دانش‌آموزان چه فعالیت‌هایی انجام می‌دهید؟
ابتدا اهداف مدرسه را به‌صورت تیمی مشخص کردیم و به فهم مشترک از آن رسیدیم. تصمیم گرفتیم دخترانی تحویل جامعه دهیم که مؤمن دانا و توانا باشند. سپس چالش‌ها و فرصت‌هایمان را مشخص کردیم. فرصت‌های حتی کوچک را بزرگ کردیم. ابتدا تیم زیباسازی مدرسه کار خود را آغاز کرد. بچه‌های این منطقه امکانات تفریحی مناسبی ندارند. بنابراین، تصمیم گرفتیم مدرسه را به محیطی زیبا و دوست‌داشتنی برای بچه‌ها تبدیل کنیم. جرئت به خرج دادیم و هر آنچه را در مدرسه زائد و مانع دیدن زیبایی‌ها بود، حذف کردیم. از جمله شیشه‌های مدرسه را که چند لایه رنگ خورده بودند تا بچه‌ها نتوانند بیرون را ببینند، عوض کردیم و آن را مشجر کردیم. 15 سال قبل، براساس اصول روانشناسی رنگ‌ها، در کلاس‌ها کاغذ دیواری نصب کردیم و پرده‌ها را با کاغذ دیواری متناسب کردیم.
در تابستان، با معلم، مدیر و معاونِ هر یک از بچه‌هایی که ثبت‌نام می‌کنند، تماس می‌گیریم و در مورد دانش‌آموز تحقیق می‌کنیم. همچنین بچه‌ها پرسش‌نامه کامل می‌کنند. به این ترتیب نسبت به توانمندی و علاقه‌مندی بچه‌ها شناخت پیدا می‌کنیم و بر آن اساس آنان را در گروه‌ها و تیم‌های مدرسه از جمله تیم‌های هنری، مقاله‌نویسی، کارآفرینی، کتاب‌خوانی و پژوهشی قرار می‌دهیم. در چیدمان تیم‌ها دانش‌آموزانی را که می‌توانند روی هم تأثیر بگذارند، کنار هم قرار می‌دهیم. همچنین، فضاهایی چون بازارچه و غرفه را برای ارائه دستاوردهای تیم‌های گوناگون از جمله تیم‌های هنری، در اختیارشان قرار می‌دهیم. برای افزایش مهارت دانش‌آموزان در کار گروهی و تیمی، مطابق نیازسنجی، کارگاه‌های روانشناسی با موضوعاتی چون مهارت تصمیم‌گیری، انتخاب، تاب‌آوری و زندگی گروهی برگزار می‌کنیم.
دانش‌آموزانتان چه کارهایی را در قالب کار گروهی، تیمی و تشکیلاتی انجام می‌دهند؟
تیم اداره مدرسه: بیش از 90 درصد دانش‌آموزان ما در مدرسه نقش و مسئولیت دارند. در طرح مدام (مشارکت دانش‌آموزان در اجرای امور مدرسه) یک روز در سال مدرسه را دانش‌آموزان اداره می‌کنند، اما در مدرسه ما این کار روزانه انجام میشود. در هر طبقه از مدرسه یک اتاق فکر داریم که به پایه‌ای که در آن طبقه کلاس دارند، اختصاص دارد. در این اتاق فکرِ دانش‌آموزی، تیم اداره مدرسه شامل مدیر، معاون و کمیته‌های علمی، پرورشی، انضباطی و آموزشی حضور دارند. از هر کلاس نیز یک نماینده برای دفاع از حقوق کلاس در تیم حضور دارد. دانش‌آموزان هر پایه خودشان تیم اداره مدرسه در آن پایه را تشکیل می‌دهند. ما معتقدیم بچه‌ها از همان پایه هفتم باید کار تیمی و مسئولیت‌پذیری را یاد بگیرند. هر روز صبح در اتاق فکر برنامه تیم مشخص میشود و در نهایت پس از اجرا، گزارش کار به شکل تشکیلاتی به معاون مدرسه که نقش تسهیلگر را برعهده دارد، ارائه میشود.
گروه‌های خَیّر: برای تقویت روحیه همدلی، گروه‌های خیّر دانش‌آموزی در مدرسه راه‌اندازی شدند. این گروه‌های خیّر، با رضایت خانواده، داوطلبانه مبالغی را به افراد کم‌توان مالی اختصاص می‌دهند. همچنین، اعضای تیم در مورد چگونگی اختصاص این مبالغ به نیازمندان تصمیم می‌گیرند. برای مثال، نماینده‌ای از طرف بچه‌ها چک کمک‌ها را تقدیم مؤسسه محک میکند. همچنین، وقتی با کمک گروه‌های خیّر وسیله‌ای چون اجاق گاز برای خانواده‌ای نیازمند خریداری میشود، قبل از اهدا، در مدرسه به نمایش گذاشته میشود تا بچه‌ها ثمره کمک‌های خیرخواهانه گروهی را بینند.
تیم برنامه صبحگاهی: برنامه صبحگاهی مدرسه به‌صورت تیمی برگزار میشود. هر روز یکی از کلاس‌ها برگزاری همه بخش‌های برنامه از جمله نظم‌دهی، مراسم پرچم و هماهنگی اجرای سرود را بر عهده دارد. وقتی همه اعضای تیم در سختی اجرای برنامه شریک می‌شوند، هنگام اجرای سایرین نیز نظم و همراهی لازم را خواهند داشت.
گروه سرود و تیم ورزشی: گروه سرود همگانی و ورزش صبحگاهی مدرسه ما توانسته است رتبه‌های برتر استانی را به‌دست آورد. گروه سرود مدرسه شعارهای مدرسه را به‌صورت‌هماهنگ و پرشور، همراه با انجام فعالیت‌های ورزشی، می‌خواند. مربی ورزش ابتدا هر یک از تیم‌های کلاسی را برای انجام این کار آموزش می‌دهد. سپس تیم‌های کلاس‌ها در تیم بزرگ مدرسه به هم می‌پیوندند و آنچه را در تیم‌های کوچک یاد گرفتند، در تیم بزرگ سرود همگانی و ورزش صبحگاهی مدرسه انجام می‌دهند و با هم هماهنگ می‌شوند.
تیم‌های برگزاری مراسم: صفر تا صد برنامه‌های ویژه مناسبت‌های مذهبی و ملی به شکل تیمی برگزار میشود. برای مثال، برنامه شب یلدا توسط تیم‌های دانش‌آموزی و اولیا برنامه‌ریزی و اجرا میشود. در نهایت، تیمی که بتواند با کمترین هزینه باکیفیت‌ترین برنامه را برگزار کند، به‌عنوان تیم برتر تشویق میشود. وقتی مسئولیت را آگاهانه به بچه‌ها بسپاریم و خودمان کمی در کنار و تسهیلگر باشیم، آنان غوغا می‌کنند.
آیا در کار گروهی و تیمی بایدها و نبایدهایی هم دارید؟
ما هر سال با کمک بچه‌ها میثاق‌نامه می‌نویسیم. بچه‌ها در میثاق‌نامه مشخص می‌کنند چه کاری را باید در تیم انجام دهند و چه کاری را نباید. وقتی این میثاق‌نامه در رأی‌گیری حداکثر رأی را آورد، بچه‌ها آن بایدها و نبایدها را می‌پذیرند. بعد از رأی‌گیری نظرسنجی هم داریم و اگر بندی از میثاق‌نامه مشکل داشته باشد، بعد از اعمال تغییرات دوباره رأی‌گیری خواهیم کرد.
نقش و جایگاه شما به‌عنوان مدیر در تقویت کار گروهی و تیمی در مدرسه چیست؟
قبل اینکه دیگران را به کار تیمی علاقه‌مند کنم و از آنان بخواهم به تیم بپیوندند، مهم است خودم به کار تیمی اعتقاد داشته باشم، دانش کار تیمی را کسب کنم و تحمل اجرای آن را داشته باشم. من از خودم شروع کردم و همیشه وسط میدان بودم. سال 84 که به این مدرسه آمدم، اینجا یک کتابخانه نه‌متری برای 600 دانش‌آموز و یک اتاق 40 متری برای مدیر مدرسه داشت. کتاب‌هایی داشتم که جا برای آن‌ها نبود. از بچه‌ها خواستم پیشنهاد بدهند کتاب‌ها را کجا جا بدهیم. برای پیشنهاد سازنده جایزه در نظر گرفتم. یک روز که در سالن مدرسه ایستاده بودم، یکی از دانش‌آموزانی که از رهبران زیرزمینی مدرسه بود، روبه‌روی من ایستاد و گفت: «اگر واقعاً می‌خواهی مشکل کتابخانه را حل کنی، از اتاق خودت بگذر! من این کار را انجام دادم و با کار گروهی بچه‌ها و اولیا، اتاق 40 متری مدیریت به کتابخانه تبدیل شد. این کار در همراه‌شدن بچه‌ها با تیم مجموعه تأثیر بسیار خوبی داشت و آنان اطمینان پیدا کردند حرفم با عملم یکی است.
چطور همکاران از جمله معلمان را به کار گروهی، تیمی و تشکیلاتی ترغیب می‌کنید؟
نقاط مثبت هر همکار را پیدا و آن را بزرگ می‌کنم. برای افزایش علاقه و انگیزه معلمان و سایر همکارانم به کار گروهی و تیمی، برای آنان تشویق در نظر می‌گیرم. در جلسات، ویژگی‌های مثبت هر کدام از همکاران را که به کار تیمی کمک میکند، با صدای بلند می‌گویم و برای آنان امتیاز در نظر می‌گیرم تا دیگران از این ویژگی‌ها الگوبرداری کنند. امتیازی را که همکاران در طول سال بابت کار تیمی دریافت می‌کنند، در ارزشیابی‌شان لحاظ می‌کنم. با دبیران تازه‌استخدام خیلی ارتباط می‌گیرم و در کنارشان هستم تا به تدریج به تیم بپیوندند. نود درصد همکاران تنها وقت بازنشستگی از تیم مدرسه خارج می‌شوند. البته همکارانی هم داشتیم که بعد از یک سال همکاری احساس کردند نمی‌توانند با این ضرباهنگ پیش بروند و خیلی وقت بگذارند. بنابراین از تیم مدرسه خارج شدند. اگر یک معاون از تیم مدیریت برود، شش معاون از کارکنان دارم تا جای او وارد تیم شوند. این چرخه راه خود را می‌رود.
همکاران مدرسه برنامه صبحگاهی «صبح دانش» را به‌صورت تیمی اجرا می‌کنند. در این برنامه اعضای تیم از هم یاد می‌گیرند. تیم درس‌پژوهی معلمان نیز که رتبه‌های خوبی کسب کرده است، با جرئت‌ورزی، تدریس یکدیگر را نقد می‌کنند. شورای دبیران مدرسه را نیز هر بار یکی از تیم‌های دبیران برگزار میکند.
اولیا در پیشبرد برنامه‌های تیم مدرسه‌تان چه نقشی دارند؟
اولیا را مقابل خودمان نمی‌بینیم، بلکه آنان را در کنار خودمان می‌بینیم. من و همکارانم حداقل سه‌بار در سال با اولیا در گروه‌های کوچک دیدار می‌کنیم تا همدیگر را بشناسیم و از داشته‌هایمان استفاده کنیم. بسیاری از برنامه‌های مناسبت‌های ملی و مذهبی را با کمک اولیا برگزار می‌کنیم.
اولیا در ابتدای سال تحصیلی معترض هستند که فرزندان ما خیلی در مدرسه کار می‌کنند و وقتشان در گروه‌های متعدد گرفته میشود. اما به‌تدریج تا پایان سال نظرشان تغییر میکند و ابزار خوش‌حالی می‌کنند از اینکه فرزندانشان در گروه‌های علمی، پژوهشی و هنری مدرسه نقش جمعی و مؤثر دارند.
در آخر هر نکته‌ای را لازم می‌دانید بفرمایید؟
توسعه انسانی وقتی صورت می‌گیرد که به افرادی که عملکرد موفقی داشتند، بها داده شود. تجربه زیسته موفق تیم ما برای بافت همین شهر است. اما کسی از این تیم دعوت نکرد از تجربه‌اش استفاده شود. مهم است زمینه ارتباط ما با دانشگاه فرهنگیان فراهم شود تا تجربه‌هایمان را به نیروهای جدید منتقل کنیم.