آگاهی تاریخی

اما آنچه قطعی‌ است، آن است که ما به آگاهی از گذشته خویش نیازمندیم؛ زیرا انسان اهل فراموشی است و این فراموشی، چه ذاتی او باشد (چنانکه آن عارف بزرگ مسلمان گفته) و چه یک مزیت و توانایی برای انسان (چنان‌که آن اندیشمند بی‌پروا و تأثیرگذار آلمانی گفته است)، اما همراهِ همیشگی انسان است. این فراموشی، انسان را نیازمند آگاهی از گذشته و تاریخ می‌کند تا در پرتو این آگاهی، خود را گم نکرده و بتواند خودِ فردی و اجتماعی‌اش را ساخته و یافته و آینده‌ای برای خویش ترسیم کند. بنابراین، نیاز به آگاهی از تاریخ، نه از روی حس کنجاوی صرف، بلکه از آن روی است که بدانیم در کجای زمان ایستاده‌ایم و این آگاهی از موقعیت تاریخیِ اکنون است که می‌تواند عبرت‌گیری از گذشته برای حال و آینده را معنا بخشد.

ما به آگاهی از گذشته خویش نیازمندیم و چه خوب فرصتی‌ است زمان کودکی و نوجوانی برای تمهید مقدمات آگاهیِ‌تاریخی و آگاهی‌از‌تاریخ. دانش‌آموزان پرنشاط و باانگیزه در این سرزمین، دوازده سال در نظام آموزش عمومی، در دستان معلمان پرنشاط‌تری قرار دارند که می‌توانند بخشی از این آگاهی را در جان و ذهن مخاطبان خود نهادینه کنند. این بدان معناست که فرصتی بی‌بدیل برای شکل‌دهی به خودِ آگاه دانش‌آموزان در دستان معلمان فراهم شده است، فرصتی که باید آن را مغتنم و معظم شمرد و  البته آن را نباید محصور در کلاس‌های درس تاریخ دانست. زیرا هر دانش و ارزشی که به مخاطب منتقل می‌شود، همواره همراه با حجم عظیمی از گذشته و عقبه‌ای از معانی و ارزش‌هاست و لذا، آموزش تاریخ در شکل حقیقی آن را باید فراتر از مرزهای کلاس و کتاب تاریخ طلب و جست‌وجو نمود.

تاریخ و تاریخ‌نگاری و آموزش‌تاریخ به مثابه سه مقولة به‌هم‌مرتبط اما متمایز از یکدیگر، در معنای سنتی و مدرن آن تفاوت‌هایی بنیادین پیدا کرده و نباید توصیه امیرالمؤمنین علیه‌السلام به آگاهی از گذشته را به‌سان توصیه جهان مدرن به مخاطبان خویش برای آگاهی از تاریخ قلمداد نمود، جهانی که تحولات نظری و اندیشه‌ای دهه‌های اخیر آن نیز تفاوت‌هایی در معنا و اهداف آموزش تاریخ در سطح آموزش عمومی و آکادمیک ایجاد کرده است.

اکنون و در زمانه حاضر، چه رشته تاریخ را در ذیل علوم انسانی به معنای (Humanities) قلمداد کرده و از این منظر به آن بیندیشیم و چه در ذیل علوم انسانی به عنوان (Human Science) درباره آن اندیشه کنیم که در این‌صورت قرابت زیادی با علوم اجتماعی خواهد یافت، تحولات چند دهه اخیر در معنای علوم انسانی و همچنین نگرش‌های متفاوت در فلسفه و رویکردهای جدید در فلسفة علم، سبب‌ساز آن گشته تا تحولاتی جدی در رشته تاریخ و مباحثی همچون فلسفه تاریخ و تاریخ‌نگاری و مخصوصاً آموزش تاریخ نیز پدیدار شود.

تاریخ‌نگاران و آموزگاران تاریخ، باید همواره ناظر به این تفاوت‌ها و تغییرات، نگاه خود را به معنای تاریخ و آموزش آن، به‌روز کرده و در صدد بازنگری در پاسخ به پرسش‌هایی بنیادین باشند.

تفکر و اندیشه درباره سؤال‌هایی چنین، مقصود و هدف اصلی مجله رشد آموزش تاریخ نیست، اما باید بدانیم که بدون پاسخ یا اتخاذ موضع نسبت به برخی مسائل بنیادین، اندیشه درباره آموزش تاریخ نیز، اندیشه‌ای بی‌بنیان خواهد بود.

سخن در گِرد آنچه بیان گردید را به مجالی دیگر موکول می‌کنم و اکنون سعی‌ می‌کنم نمایه‌ای کلی از مجله رشد آموزش تاریخ را ارائه دهم.

هدف اصلی مجله رشد آموزش تاریخ، توانمندسازی نظری و مهارتی معلمان تاریخ، در گستره‌های مختلفی همچون مسائل بنیادین و نظری در تاریخ، پژوهش‌های علمی و نقادانه، روش‌های مؤثر در آموزش تاریخ و... است. بر این اساس، سعی کردیم تا بخش‌های مختلف مجله را در مواردی، مورد تأمل و بازطراحی قرار داده تا مجله جامعیت خود را حفظ نماید. آنچه در نهایت و با مشورت اهل نظر حاصل گردید، چارچوبی هشت‌بخشی است که قالب و ساختار مجله را هدایت خواهد کرد.

هیئت تحریریه مجله به‌جد معتقد است که رسیدن به چشم‌انداز  مطلوب مجله، جز با مشارکت جدی و تعامل معلمان تاریخ با مجله آموزش تاریخ که خود بخشی از بسته‏های تربیتی و یادگیری سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی است، ممکن نخواهد شد و از این رو، در هر شماره «گفت‌وگو»های جدی و مشخصی را با هماهنگی دبیرخانه تاریخ و با مشارکت معلمان و صاحب‌نظران آموزش تاریخ خواهیم داشت. علاوه بر گفت‌وگو با معلمان، گفت‌وگو و «مصاحبه» با صاحب‌نظران دانشگاهی و حوزوی نیز بخشی جدایی‌ناپذیر از مجله بوده تا مشارکتی جدی در اندیشه‌ورزی درباره برنامه‌ریزی درسی تاریخ و آموزش آن داشته باشیم.

علاوه بر ورود به « مباحث نظری در تاریخ» که بخشی از مجله در هر شماره را به خود اختصاص داده است، مجله رشد آموزش تاریخ باید بتواند بستری برای انعکاس نظرات و فعالیت‌ها و اندیشه‌های معلمان تاریخ کشور باشد و از این رو، بخشی را با عنوان «مقالات منتخب دبیران» برای این امر اختصاص دادیم. بیان توصیه‌ها و تجربیات زیسته معلمان در «آموزش تاریخ» نیز، امریست که بخشی مجزا را به خود اختصاص داده است. دو بخش معرفی «شخصیت‌‏ها‌»ی معاصر تأثیرگذار در تاریخ‌نگاری و آموزش تاریخ و همچنین «معرفی آثار» پژوهشی و رسانه‌ای در تاریخ نیز، بخش‌های دیگر این شماره به بعد خواهد بود. همچنین سعی می‌کنیم تا در هر شماره، «اخبار و رویدادها»ی مرتبط با تاریخ و آموزش آن در کشور را، در انتهای مجله منعکس نماییم.

در این شماره و در انتهای برخی مقالات، یک پیوند (لینک) رمزینه سریع‌پاسخ قرار گرفته که می‌توانید با اسکن کردن آن ادامه مقاله را در قالب فایل pdf مشاهده نمایید.

در انتها عرض می‌کنم که از این شماره مجله به بعد، چیزی جز استمرار فعالیت‌های علمی و پرنشاط مسئولان سابق مجله نبوده و اگر سخن خوب و مفیدی از آن به جان مخاطبان و معلمان فرهیخته تاریخ منتقل گردیده و مجله مقبولیتی یابد، قطعاً این امر، مدیون زحمات فراوان سردبیر سابق مجله، استاد محترم جناب آقای جوادیان است که مجله را تا بدین‌جا هدایت کرده و پیش‌تر نیز در گروه تاریخ سازمان پژوهش، تأثیرات فراوانی برجای‌ گذاشته‌اند. من و هیئت تحریریه قدردانی گرم خود را از ایشان و اساتید محترم دیگر که در هیئت تحریریه سابق، یاری‌رسان مجله بودند، اعلام می‌داریم و امیدوار و تقاضامندیم که ایشان و معلمان محترم و تمامی مخاطبان عزیز، نظرات و نقدها و پیشنهادهای سازنده خود درباره محتویات مجله را حتماً با مسئولان مجله و گروه علوم انسانی سازمان پژوهش (کارگروه تاریخ) در میان بگذارند.

و آخر دعوانا ان الحمدلله رب العالمین