گلوکزسنج

مقدمه

دستگاه اندازه‌گیری گلوکز یا گلوکزسنج¹ (گلوکومتر)، نقشی اساسی در مدیریت بیماری دیابت دارد؛ می‌تواند در یک نگاه به شما بگوید که قند خون شما در حال حاضر چه اندازه است. در ساده‌ترین حالت، گلوکزسنج ابزاری دستی با صفحه دیجیتال است که با مواد شیمیایی قرار گرفته روی نوارهای تست یکبار مصرف، به گلوکز واکنش نشان می‌دهد. گلوکزسنج ها تنها در چند ثانیه پس از قرار دادن نمونه خون روی نوار آزمایش، نتیجه را نمایش می‌دهند. برای اطمینان از نتیجه دقیق، کالیبره کردن گلوکزسنج مهم است.

برای اندازه‌گیری گلوکز خون، فرد نمونه‌ای از خون خود را، معمولاً از نوک انگشت می‌گیرد و آن را به دقت با لمس نوار آزمایشی که در دستگاه قرار داده شده است منتقل می‌کند. نوار آزمایش خون را جذب می‌کند. سپس به کمک یک مدار الکترونیکی، غلظت گلوکز موجود در این نمونه، به‌صورت یک عدد روی صفحه ‌نمایش می‌یابد.

چیرگی بر هر بیماری نیازمند افزایش آگاهی است

در بازار مدل‌های مختلفی از دستگاه گلوکزسنج وجـود دارد کـه به‌طور معمول لازم است که پیش از استفـاده کالیبره شوند. هدف از کالیبره‌کردن، فراهم کردن نمایش دقیق با جزئیات مهم، طی روند آزمون است. پیش از همه، مطالعه و بررسی دفترچه راهنمای کاربر که توسط شرکت سازنده تهیه شده است ضرورت دارد. ممکن است هر دستگاه، دستور کار کاملاً متفاوتی از دستگاه‌های دیگر داشته باشد اما در مجموع، کالیبره کردن بسته به نوع گلوکزسنج، به دو صورت خودکار و دستی انـجــام مــی‌شــود.

اگــر وسیلـه انـدازه‌گیـری، بـرای روشن شدن نیاز به وارد کردن یک نوار تست دارد، به احتمال زیاد کالیبره شدن آن از نوع دستی است و برای این منظور باید مراحلی به این شرح طی شود:

1. دستگاه را روشن کنید. این عمل با فشار دادن دکمه روشن کردن یا وارد کردن یک نوار تست در محل تعیین‌شده در دستگاه انجـام مـی‌شـود. مـراقب باشید که نوار تست خم نشود.

2. اگــر دسـتگـاه نو بـاشـد روی صفحه‌نمایش آن، مجموعه‌ای از خـطوط تـیره ظاهر می‌شود. نمایش عدد به‌جای خط تیره، نشانه دست‌دوم بودن دستگاه است.

3. روی برچسب بسته حاوی نوار تست، یک کد درج شده است. این عدد را وارد دستگاه کنید. سپس گزینه OK را انتخاب کنید. با این عمل دستگاه کالیبره می‌شود.

در گلوکزسنج‌هایی که نیازی به وارد کردن کد توسط کاربر ندارند، خودتنظیمی دستگاه به سه روش، به این قرار صورت می‌گیرد:

1. تنظیم دستگاه توسط کارخانه سازنده؛

2. کالیبره کردن از‌پیش‌تعیین‌شده روی تک‌تک نوارهای تست؛

3. کالیبره کردن ازپـیش‌اعمال‌شده بستـه نوارهای تست.

واکنش‌های شیمیایی

از آنجا که گلوکز و آنزیم‌ها به‌راحتی الکترون‌ها را مستقیماً با یک الکترود مبادله نمی‌کنند، برای انجام یک اندازه‌گیری الکتروشیمیایی نیاز به یک واسطه، وجود دارد تا انتقال الکترون آسان‌تر شود. نقش این واسطه به عهده زوج فری‌سیانید/ فروسیانید است.

گلوکز دهیدروژناز به‌عنوان آنزیم انتخاب شده است زیرا برای اکسایش گلوکز به اسید گلوکونیک، به‌گونه‌ای بسیار گزینش‌پذیر عمل می‌کند و آن را سرعت می‌بخشد. همچنین نسبت به گلوکز اکسیداز، به تداخل‌های شایع حساسیت کمتری نشان می‌دهد و کمک می‌کند تا در حضور هزاران ترکیبی که به‌طور بالقوه می‌توانند در مایع نمونه پیچیده خون، دخالت کنند با گلوکز، واکنش گزینشی انجام دهد. این ویژگی بسیار ارزشمند و مهم است.

آنچه در گلوکزسنج روی می‌دهد

٭ گلوکز با آنزیم گلوکز دی هیدروژناز واکنش می‌دهد. گلوکز به اسید گلوکونیک اکسید می‌شود و در نتیجه انتقال دو الکترون از گلوکز، آنزیم به‌طور موقت کاهش می‌یابد.

٭ آنزیم کاهش‌یافته با واسطه فری‌سیانید واکنش می‌دهد و یک الکترون منفرد به هر یون واسطه منتقل می‌کند. به این ترتیب آنزیم به حالت اولیه خود برمی‌گردد.

٭ در سطح الکترود، فری‌سیانید به فروسیانید اکسایش می‌یابد و از جریان اندازه‌گیری‌شده برای تعیین غلظت گلوکز در نمونه استفاده می‌شود.

٭ گلوکز موجود در نمونه خون با گلوکز دی‌هیدروژناز واکنش می‌دهد و اسیدگلوکونیک ایجاد می‌کند و سپس در واکنش با فری‌سیانید، فروسیانید تشکیل می‌شود.

٭ اکسایش فروسیانید در الکترود، انجام می‌گیرد و در نتیجه آن، جریانی متناسب با غلظت گلوکز تولید می‌شود.

گفتنی است الکترود که در مقیاس زمانی آزمایش از دیدگاه الکتروشیمیایی، برگشت‌پذیر است پتانسیل اکسایشی نسبتاً کمی دارد. این ویژگی کمک می‌کند تا در استفاده از پتانسیل پایین‌تر در الکترودکار، اکسایش ترکیب‌های اضافی دیگر موجود در نمونه به حداقل برسد. نتیجه نهایی این است که الکترون‌ها می‌توانند به کمک آنزیم و واسطه، بین گلوکز و الکترود منتقل شوند.

نتیجه‌گیری

آگاهی از شرایط ایجاد و تشدید بیماری، در کنترل آن نقش حیاتی دارد. اطلاع از عملکرد و سازوکار دستگاه‌هایی همچون گلوکزسنج برآورد درست از وضعیت بیمار را فراهم می‌کند. برای افراد دیابتی که در تعیین میزان قند خون در طول روز از این دستگاه استفاده می‌کنند اطلاع از عملکرد، آماده‌سازی و استفاده درست از آن، اطلاعات ارزشمندی از میزان بهبود و روند بیماری را با اطمینان در اختیار کاربران قرار می‌دهد.

پی‌نوشت

1. Glucometer

منابع

1. Glucose Test Strips and Electroanalytical Chemistry in the Undergraduate Laboratory Jonathon O. Howell, Bioanalytical Systems Inc., West Lafayette, IN 47906 Peter T. Kissinger, Department of Chemistry, Purdue University, West Lafayette, IN 47907

2. www.healthfully.io

3. www.persianlab.com