مقدمه
هر سال وقتی به مبحث مقاومت‌ها و ترکیب آن‌ها در کلاس می‌رسیدم، چالش بزرگ تدریس سخت این مبحث، چند جلسه از وقت کلاس را می‌گرفت. همکاران فیزیک نیز به اتفاق آرا می‌گفتند که این امر عادی است و ما نیز خودمان چند جلسه برای این قسمت وقت می‌گذاریم.
اما، اولاً این با برنامه‌ریزی کتاب درسی مطابق نبود و ثانیاً من در مدارس روستایی تدریس می‌کردم که دانش‌آموزان علاوه‌بر ضعیف بودن در محاسبات و ترسیم. از سال‌های قبل، از امکانات اینترنت و فضای مجازی و ... نیز بی‌بهره بودند، و همین کار مرا دوچندان سخت می‌کرد.
سرانجام راه‌حلی به نظرم رسید که در سال 96 آن را برای اولین‌بار در کلاس اجرا کردم. نتیجه کار، علاوه بر مفرح بودن و پر تلاش کردن دانش‌آموزان، یادگیری خوب آن‌ها را در ترکیب مقاومت‌های موازی و متوالی و اتصال کوتاه به همراه داشت. این نوشته شرح آن راه‌حل است.
راه‌حل
راه‌حل بازی با نمایش همراه با بارش فکری بود. سعی کردم از خلاقیت و قوه تخیل بچه‌ها استفاده کنم و همزمان کلاس را از معلم‌محوری به سمت دانش‌آموزمحوری سوق دهم.
خواهشمندم شما نیز قوه تخیل خود را فعال کنید و با من به کلاس درس بیایید.
برای درک بهتر دانش‌آموزان در به هم بستن مقاومت‌ها، از چند دانش‌آموز به‌عنوان همیار معلم استفاده کردم و به اتفاق آن‌ها کار را قبل از کلاس تمرین کردیم.
الف. نمایش مقاومت‌های متوالی
چند دانش‌آموز با پلاک‌های معرفی R1 و R2 و R3 و باتری که با طناب‌هایی نقش سیم را بازی می‌کنند به هم وصل می‌شوند که طرح مدار الکتریکی سری روی تخته کشیده شده کنار هم می‌ایستند و کنار باتری قرار می‌گیرند طوری که دست راست مقاومت اول و دست چپ مقاومت سوم در دستان باتری باشد. در ادامه و با کمی مکث با حذف مقاومت R1 دانش‌آموزان به‌صورت بارش فکری تغییرات ولتاژ و جریان بحث می‌کنند. (نگاه‌های مضطرب به یکدیگر برای من یعنی آمادگی کامل آن‌ها برای جذب مطلب جدید).
ب. نمایش اتصال کوتاه
طنابی را برداشته به دو سر دست دانش‌آموزی وصل می‌کنیم آن دانش‌آموز نقش بیهوش شدن (به خواب رفتن) را انجام می‌دهد، ولی بقیه مقاومت‌ها پابرجا هستند.
پس نشان می‌دهند که اتصال کوتاه در مقاومت‌های متوالی، فقط مقاومتی که اتصال کوتاه شده است را از مدار خارج می‌کند. (تکان دادن سر دانش‌آموزان به نشان تأیید بسیار دیدنی است).
ج. نمایش مقاومت‌های موازی
دوباره از همان دانش‌آموزان درخواست می‌شود طبق طرح مدارهای الکتریکی مقاومت‌های موازی کشیده شده پای تخته پشت سر هم بایستند و دو طناب موازی را بگیرند بعد از آنکه دانش‌آموزان مطلب موازی بودن را گرفتند از یکی از مقاومت‌ها خواهش می‌کنم، دستان خود را رها کند. باز بارش فکری دانش‌آموزان در مورد تغییرات ولتاژ و جریان رخ می‌دهد. (کنار می‌ایستم، نظاره‌گر بحثشان می‌شوم. لذتش را با دنیا عوض نمی‌کنم.)
د. نمایش ترکیب مقاومت‌ها
از همان دانش‌آموزان که نقش باتری و سه مقاومت را دارند و کاملاً تمرین کرده‌اند، درخواست می‌کنم مثل مدار الکتریکی که روی تخته کشیده‌ام بایستند. دو مقاومت متوالی دست به دست هم با سومی موازی، طوری که دست راست مقاومت اولی و دست چپ مقاومت دومی در دستان مقاومت سومی باشد و دو طناب از گره دستان آن‌ها به دستان باتری وصل شود (دقت دانش‌آموزان به چیدمان مقاومت‌ها و چرخش چشمانشان بین تخته و گروه نمایش دیدنی است).
ه. تکرار و تمرین
حال به اوج کار می‌رسم. کلاس گروه‌بندی می‌شود. به هر کدام از گروه‌ها یک برگه نمونه مدار الکتریکی رسم شده می‌دهم و 10 دقیقه وقت برای هماهنگی و نمایش. بعد از 10 دقیقه گروه‌ها ساکت و دقیق به بازی گروه اول نگاه می‌کنند و پشت برگه داده شده مدار الکتریکی نمایش آن‌ها را رسم می‌کنند. همه که نمایش را انجام دادند برگه‌ها را جمع می‌کنم و به گروهی که بیشترین مدار صحیح را رسم کرده امتیازی شیرین می‌دهم.
(جنب‌و‌جوش و عصبانیت‌های لحظه‌ای و کار گروهی هر کدام دنیای آینده‌شان را برایم نشان می‌دهد. باید به بعضی‌هایشان کتاب کنترل خشم و مدیریت معرفی کنم).
خاطرنشان می‌کنم که با این روش سه سال است به‌راحتی و طبق برنامه‌ریزی محتوای درسی مبحث مقاومت‌ها را تدریس می‌کنم.
مزیت روش یادگیری براساس نمایش
1. کلاس فیزیک از حالت خشک بودن و متکلم‌وحده بودن معلم در می‌آید.
2. در این شیوه از یادگیری که براساس دیدار و مباحثه است مفاهیم درسی سال‌ها در حافظه دانش‌آموزان می‌ماند.
3. کار به صورت گروهی انجام می‌شود.
4. از نمایش در فیزیک که امری بعید است استفاده می‌شود.
5. از روش همیار معلم که جزء روش‌های تدریسی نوین است کاملاً استفاده می‌شود.
6. کلاس بسیار مفرح و شاد است.
7. رفتارهای اجتماعی دانش‌آموزان زیر چتر کار گروهی پدیدار می‌شود.
8. به خاطر نمره تلاش دانش‌آموزان مضاعف می‌شود.
9. کمی کمبود امکانات فناوری پوشش داده می‌شود.
10. تعامل دبیر فیزیک و دانش‌آموزان به مراتب بهتر می‌شود.