با تعطیل‌شدن مدرسه‌ها و برخی مؤسسات آموزشی در اثر کرونا، دست‌اندرکاران نظام آموزشی به این فکر افتادند که مدرسه را در فضای مجازی راه‌اندازی کنند. این فکر روش و سبکی جدید در زندگی شهروندان ایجاد کرد. حال آنان باید برای مدتی نامعلوم خود را با آن وفق دهند و حتی برای زمانی طولانی با آن زندگی کنند. در منزل، مقابل گوشی موبایلم نشسته بودم و برنامه‌ی درسی یکی از کلاس‌هایم را ضبط می‌کردم تا بعداً آن فیلم درسی را در گروه مجازی برای دانش‌آموزانم بفرستم.
زمانی که در همان گروه، پاسخ‌های سؤالات آزمون درس‌هایم را دریافت کردم و به بچه‌ها امتیاز دادم، یاد این جمله افتادم که همواره می‌گفتند هیچ دانش‌آموزی حق ندارد گوشی موبایل خود را به مدرسه بیاورد. حالا در این شرایط کرونایی، این مدرسه است که به موبایل‌های دانش‌آموزان وارد شده است.
بله، شرایط ویژه‌ای است. اگر بتوانیم مطابق با شرایط، روش صحیح زندگی و استفاده از موقعیت‌ها را به دانش‌آموزان نشان دهیم، آن‌ها هم یاد می‌گیرند چگونه در فراز و نشیب‌های زندگی صحیح بیندیشند و خود را با امکانات و موقعیت‌ها وفق دهند، درست عمل کنند و راه موفقیت را بپیمایند.
دره‌ی سیلیکون
هیچ‌گاه فضای مجازی نمی‌تواند جای اتفاق‌هایی را که در دیدارها و ارتباطات واقعی رخ می‌دهند، از صله‌ی رحم در روابط خانوادگی گرفته تا کلاس و درس و مدرسه، حضور در مغازه و بازار، سفرهای دور و نزدیک و مشاهده‌ی عینی زیبایی‌ها و سختی‌های زندگی، بگیرد و احساس و لذت واقعی و آموزه‌های گوناگون را به ما هدیه کند.
«سیلیکون ولی» در کالیفرنیای آمریکا منطقه‌ای بسیار مشهور از نظر داشتن شرکت‌های بزرگ انفورماتیک همچون گوگل، اَپل و فیس‌بوک است که در آنجا نهایت فناوری و ارتباط با جهان را می‌بینیم. نکته‌ی جالب اینکه اخیراً در آن منطقه مدرسه‌هایی تأسیس شده‌اند که مثل گذشته کلاس حضوری، تخته و گچ و ارتباط چهره‌به‌چهره و با هم زندگی‌کردن جزو اصول آموزشی آن‌هاست و از امکانات ارتباطی جهان امروز کمترین استفاده را می‌برند. این پدیده درواقع واکنشی است به کلیه‌ی ارتباطات مجازی که تنهایی و دور بودن از جمع، در آن یک اصل پایدار شده است.
- هر مجموعه‌ی آموزشی در بحث یاددهی‌ـ‌یادگیــری و ارزشــیابی از دانش‌آموزان تجربه‌هایی در این موقعیت کسب کرد. در این‌جا سعی داریم به برخی از این روش‌ها اشاره و نکاتی را یادآوری کنیم.
آموزش در فضای مجازی
غیر برخط
برخی آموزگاران سعی دارند در فضای مجازی کلاس یا در محیطی غیر از کلاس، درسی را طرح کنند و مطالبی را یکسویه و متناسب با اهداف درس مطرح و پس از ضبط در گوشی موبایل یا محیط کلاس مدرسه، که از قبل آماده شده، طبق برنامه در اختیار دانش‌آموزان قرار دهند. این مدل آموزش را آموزش مجازی «آفلاین» و غیر برخط می‌نامند.
بله. در برخی موارد می‌توان از این روش استفاده کرد که دانش‌آموزی حضور ندارد و آموزگار خود مفاهیمی را به کمک عکس، نقشه، ابزار و وسایل آزمایشگاهی یا سایر امکانات ارائه می‌کند. ضبط این برنامه ساعت خاصی ندارد و هر زمان که برای مدرس مقدور باشد، می‌توان طرح درسی را اجرا کرد.
البته باید توجه داشت، دانش‌آموز در فضای مجازی توان تمرکز و توجه در منزل در پای لپ‌تاپ یا صفحه‌ی رایانه یا صفحه‌ی نمایش گوشی موبایل را برای بیش از 15 تا 20 دقیقه ندارد. اگر کلاسی بخواهد به‌مدت نیم‌ساعت برگزار شود، بهتر است با یک خداحافظی، پس از 15 دقیقه تدریس و با یک سلام و علیک در آغاز ضبط 15 دقیقه‌ی بعدی، کار به‌شکل ناپیوسته ادامه یابد.
مناسب است از قبل به دانش‌آموزان تذکر داده شود که گوشه‌ای از خانه و یک اتاق در بسته را، به دور از تلفن ثابت و تلویزیون و سر و صدا، برای دیدن و شنیدن درس‌ها انتخاب کنند و محل مطمئنی را به این کار اختصاص دهند. اگر برادر و خواهری دارند که آن‌ها هم دانش‌آموز هستند، با آن‌ها هماهنگ کنند که زمان دیدن آموزش آن‌ها در دو وقت جدا یا در دو مکان فاصله‌دار از هم در خانه باشد. مناسب است که پدر یا مادر نیز بر این آموزش نظارت داشته باشند.
برخط
مدل دیگر برای اجرای طرح درس در فضای مجازی، روش «آن‌لاین» و برخط است که در آن هم‌زمان آموزگار و دانش‌آموزان در فضای مجازی حضور دارند. امروزه برترین نرم‌افزار آموزش الکترونیکی، «مودل فارسی1» است که به‌صورت یک تالار گفت‌وگو و به‌شکل زنده، آموزگار و دانش‌آموزان را با هم و در کنار هم، همراه با صدا و تصویر، گرد می‌آورد. دانش‌آموزان کلیه‌ی رفتارها و صدای آموزگار خود را در کلاس یا آزمایشگاه شاهد و ناظرند و می‌توانند سؤال و پرسش و پاسخ داشته باشند. حتی آموزگار تک‌تک دانش‌آموزان را در صورت نیاز می‌بیند.
دیگر نرم‌افزار آموزشی «اسکای روم» است. برخی هم سعی می‌کنند روش یادگیری معکوس را در فضای آن‌لاین و برخط کلاس اجرا کنند؛ به‌گونه‌ای که با هماهنگی خود دانش‌آموزان، هر کدام درس مورد نظر را از قبل مطالعه کنند، با آمادگی در کلاس آن‌لاین حاضر شوند و هرکس دریافت خود را از بخش‌هایی از درس بیان کند. برخی دیگر سؤال و ایراد مطرح کنند. عده‌ای دیگر پاسخ بدهند و آموزگار در پایان جمع‌بندی کند. در این مدل کلاس، هر دانش‌آموز باید در کنار دستش یک دفتر یادداشت و خودکار داشته باشد و خلاصه و چکیده‌ی هر بخش از بحث را که آموزگار به آن اشاره دارد، یادداشت کند. هر از گاه آموزگار می‌پرسد شما دانش‌آموزان عزیز خلاصه‌ی برداشتتان از این قسمت چه بوده و چه نوشته‌اید؟ بلند بخوانید. در این روش آموزگار یکی دو بار نام برخی از افراد را صدا می‌زند و به‌نوعی حضورشان را کنترل می‌کند.
ارزشیابی در فضای مجازی
یکی از تجربه‌های جدید در مبحث‌یاددهی‌ـ‌یادگیری و آموزش در فضای غیرحضوری، ارزیابی آموخته‌های دانش‌آموزان است. به‌یقین، دانش‌آموزی که در منزل نشسته و سؤالات امتحانی را روبه‌روی خود دارد و تنها خودش را می‌بیند، این فکر در او ایجاد می‌شود که آیا نمی‌توانم از کتاب درسی یا جزوه‌ی کلاسی که پهلوی متن قرار دارد، استفاده کنم؟ آیا پاسخ این سؤال را تلفنی می‌توانم از دوست هم‌کلاسی‌ام بپرسم؟
در آزمون‌های بعدی ممکن است دانش‌آموزان به این فکر بیفتند که آیا می‌توانیم یک گروه واتساپی بسازیم و پاسخ سؤالات را در آن برای همه بگذاریم؟ ما که می‌خواهیم ارزشیابی شویم، چرا این‌کارها را نکنیم.
گرچه نمی‌توان این‌گونه افکار را برای همه تعمیم داد، لیکن آزمون معمولی به‌صورت تستی، تا حتی تشریحی، در فضای مجازی چندان نتایج معتبری ندارد. پس چه باید کرد؟
در همین مدت کوتاه راه‌های متفاوتی پیشنهاد شده‌اند؛ مثلاً تعدادی سؤال تستی. هر کدام برای جواب کمتر از یک دقیقه وقت دارند؛ به‌گونه‌ای که اصلاً دانش‌آموز فرصت بازکردن کتاب یا تماس با دیگری را ندارد و هر آنچه را به ذهنش رسید، باید علامت بزند. راه دیگر می‌تواند طراحی سؤالات استدلالی و کاربردی باشد؛ به‌خصوص در پایه‌ی ششم که جواب یک راه‌حل نیست. دانش‌آموز خودش باید از آموخته‌هایش برداشت کند تا به تجربه‌هایش توجه کند.
برخی آزمون‌ها می‌توانند برای عده‌ای از دانش‌آموزان به‌صورت نامشخص و شفاهی برگزار شوند و دانش‌آموزان در یک زمان مشخص، دانش‌آموزان با حضور مجازی، سؤالات آموزگار را بشنوند و به آن‌ها پاسخ دهند و تصویر آن هم در برابر آموزگار قرار داشته باشد.
این امکان هم وجود دارد که عده‌ای از دانش‌آموزان، با رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی، مثلاً یک‌سوم افراد کلاس، در مدرسه برای آزمون حضور یابند و در سر کلاس امتحان بدهند؛ حتی با هماهنگی مدیر مدرسه و با استفاده از فضای باز مدرسه.
به نظر شما بهترین روش کدام است؟
پی‌نوشت
1. moodle farci