حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم بهجت‌پور، مؤلف تفسیر تنزیلی قرآن کریم که رئیس مؤسسه قرآن کریمی التمهید نیز هستند، با بیان ثمرات تفسیر تنزیلی، این سبک تفسیر را مقدمه کشف روش پیامبر(ص) در تربیت جامعه اسلامی عنوان کرد.
نشست علمی «معرفی سبک تفسیری به ترتیب نزول»، با هدف آشنایی با تفکرات جدید در عرصه قرآن کریم‌پژوهی، به‌خصوص تنزیلی، با ارائه حجت‌الاسلام و المسلمین عبدالکریم بهجت‌پور، در مؤسسه صادقین(ع) قم برگزار شد.
بهجت‌پور اظهار داشت: «سبک تفسیر تنزیلی به این معناست که مفسر تلاش می‌کند پیام‌ها و اراده‌های خداوند را با توجه به سیر نزول سوره‌ها و توجه به برخی آیات استثنائی، از قرآن کریم استخراج کند.»
رئیس مؤسسه قرآن کریمی التمهید افزود: «رسالت هر مفسر کشف مراد جدی خداوند است و ما براساس دقت در قرائن داخلی و خارجی قرآن کریم سعی می‌کنیم با رفع ابهام، دفع شبهات و بیان مقاصد خداوند در سیر نزول قرآن کریم، خود را به مراد جدی خداوند نزدیک کنیم.»
کشف مراد جدی خداوند با فراتفسیر میسر می‌شود
وی با بیان اینکه قرآن کریم لایه‌های معنایی مختلفی دارد، گفت: ما از این لایه‌ها به فراتفسیر تعبیر می‌کنیم، زیرا اول باید پرده از ابهامات برداریم و شبهات را رفع کنیم و به دنبال آن تلاش کنیم که به مقاصد آیات نزدیک شویم و بعد از این سه مرحله مراد جدی خدای متعال را با ترجمه تفسیری روشن از قرآن کریم ارائه دهیم.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به اینکه وقتی مفسر به دنبال قرائن باشد، باید به دو نکته توجه کند، افزود: «یکی از قرائن این است که قرآن کریم نزولش تدریجی است و کتابی که یکباره 114 سوره‌اش با هم در اختیار بشریت قرار گرفته باشد نیست، بلکه یک ویژگی قرآن کریم این است که در مدت 23 سال و ناظر به تحولات بیرونی بوده و سعی کرده است واقع را بسازد. وی اظهار داشت: قرآن کریم آمده است تا تغییری را در جامعه رقم بزند و مردم در جایی که هستند نمانند و حرکت کنند و نسبت به خواسته‌های قرآن کریم از خود واکنش نشان دهند.»
استاد حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: «با توجه به این دو پدیده که قرآن ناظر به واقع است و به دنبال تغییر بوده است، مفسر نمی‌تواند ترتیب نزول را مورد توجه قرار ندهد.»
وی با بیان اینکه قرآن کریم به وقایعی که در زمان پیامبر(ص) اتفاق افتاده است ارتباط دارد و باید برای فهم قرآن کریم ارتباطات را هم درنظر بگیریم، گفت: «ارتباط متن با خارج و سیر حکیمانه نزول اگر مورد غفلت مفسر قرار بگیرد، بخشی از مرادهای جدی پروردگار مغفول خواهد ماند.»
حجت‌الاسلام و المسلمین بهجت‌پور افزود: «حکمت در نزول قرآن کریم به این معنی است که سیر نزول معنی خاصی دارد و خود خداوند هم در قرآن کریم به پیامبر(ص) تأکید می‌کند که باید تابع نزول باشی و هر مقدار را که نازل شده است برای مردم بخوانی و تبیین کنی.»
مشروع‌ترین سبک تفسیر قرآن کریم تفسیر تنزیلی است
وی با اشاره به اینکه مشروع‌ترین سبک تفسیر قرآن کریم، تفسیر به سبک ترتیب نزول است، گفت: «پیامبر(ص) همان‌طور که قرآن کریم بر او نازل می‌شد، آن را برای مردم می‌خواند و به همان نحو هم تفسیر می‌کرد. اگر بناست ما به فهم متعالی و متکاملی از قرآن کریم دست پیدا کنیم، باید این روش را هم بیازماییم و در تجربه‌های تفسیری خود وارد کنیم و این حداقل انتظار از یک مفسر است.»
رئیس مؤسسه التمهید بیان داشت: «اینکه نزول قرآن تدریجی و ناظر به واقع و حکیمانه است و سیره پیامبر اکرم(ص) نیز بر این اساس بوده است، دلیل بر اهمیت تفسیر تنزیلی دارد. خداوند می‌فرماید: من این قرآن کریم را به تدریج نازل کردم، ولی منظم و مرتب است. نزول تدریجی نظم و منطق خدای متعال را بر هم نزده است.»
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: « این سبک بسیار روشن است و باید به رابطه متن با خارج در سیر نزول توجه کنیم و سعی کنیم نظام تربیتی الهی را در ترتیب نزول کشف کنیم. این کاری است که پیامبر(ص) هم می‌کرد و به دنبال هر واحد نزول، مطالب و معارف را به مردم تعلیم می‌داد.»
مشکل عمده ما در فرهنگ‌سازی، موضوع روش است
حجت‌الاسلام والمسلمین بهجت‌پور اظهار داشت: «من در مطالعاتی که در حوزه فرهنگ داشتم، همیشه با این موضوع مواجه بودم که ما هزینه زیادی در مسائل فرهنگی کرده‌ایم، ولی دستاوردمان اندک بوده است. براساس تأملی که داشتم، به این نکته رسیدم که مشکل ما مشکل روش است و ما روش درستی در فرهنگ‌سازی نداریم.»
تفسیر تنزیلـی به ما روش انسان‌سازی را آمـوزش می‌دهد
این استاد قرآن کریم با بیان اینکه تفسیر براساس سیر نزول به ما روش اداره جامعه و انسان‌سازی را آموزش می‌دهد، گفت: «ما باید ظرفیت تحولی قرآن کریم را کشف کنیم و این ظرفیت در سیر نزول اتفاق افتاده که از ابوذر بت‌پرست این شخصیت بزرگ به وجود می‌آید و از مردمی که شرّ امت‌ها بودند، سید تمدن‌ها به وجود می‌آید.»
وی اظهار داشت: «به نظر بنده، انتخاب شبه‌جزیره عربستان کاملاً هوشمندانه بوده است و قوم لجوج انتخاب شدند، زیرا قرآن کریم می‌خواست قدرت تغییر و ظرفیت این کتاب را نشان دهد و در جایی نازل شد که بدترین شرایط حاکم بود و بعد از مدت کوتاه 23 سال، این مردم سید تمدن‌های چهارگانه جهان شدند و همه تمدن‌ها زیر چتر این تمدن آمدند.»
رئیس مؤسسه قرآن کریمی التمهید افزود: «اگر ما این کتاب را به‌عنوان کتاب تحول و انقلاب و انسان‌سازی بدانیم، پس روش، گفتمان، متد و ایدئولوژی داشته و این‌ها را به سادگی در اختیار ما گذاشته است و به تعبیر پیامبر(ص) «ظاهره حکم و باطنه علم» است.»
تفسیر تنزیلی استخراج علوم انسانی از قــرآن کریم را ممکن می‌کند
حجت‌الاسلام و المسلمین بهجت‌پور در بحث علوم‌انسانی که آیا امکان استخراجش از قرآن کریم کریم وجود دارد یا خیر، افزود: «علوم انسانی ترکیبی است از توصیف‌ها و توصیه‌ها و ما اگر می‌خواهیم قرآن کریم در این نقطه بنشیند و قرآن کریم برای ما علوم انسانی تولید کند، انسان و زندگی انسان را توصیف کند و مسائل واقعی زندگی را حل کند، باید براساس سیر نزول آن را بررسی کنیم.»
وی در پایان تصریح کرد: «در تفسیر براساس سیر نزول می‌توانیم تغییر و تحول را رصد کنیم و انضباط به آن دهیم که کار بسیار بزرگی خواهد بود.»