نقدی کوتاه بر آموزش در شبکه شاد

اشاره
شاد، نام شبکه یا سامانه‌ای است که در دوران همه‌گیری بیماری کووید - 19، در کشور بر زبان‌ها افتاد و با رواج آن، آموزش ما را هم به قرنطینه خانگی برد و بستر تجربه تازه‌ای را برای معلمان همه دوره‌ها و پایه‌ها از جمله معلمان شیمی فراهم آورد؛ تجربه نو و متفاوتِ تدریس برای معلمان در فضای مجازی و محیط یادگیری چندرسانه‌ای و نه‌چندان رسمی برای دانش‌آموزان. معلمان بسیاری که تا آن زمان کلاس واقعی و فضای قابل لمس را تنها محیط امن برای یادگیری و یگانه بستر تحقق هدف‌های برنامه درسی می‌دانستند، در مقابل عمل انجام شده قرار گرفتند و از روی ناچاری رو به فضای مجازی آوردند، توفیقی اجباری که در دوران تهدید کرونایی فرصتی برای تغییر نگرش و سبک تفکر آموزشی در کشور و ورود جدی‌تر به فضای مجازی بود. با افزوده شدن شبکه تلویزیونی شاد از اوایل اردیبهشت ماه بر دامنه این تلاش ملی افزوده شد و کار، ابعاد گسترده‌تری یافت.

ارائه و تجزیه‌و‌تحلیل تجربه‌های خوب و آموزنده این ابزار روز آمد، همراه با طرح چالش‌ها، تنگناها و مشکلات عملی این سامانه و شبکه تلویزیونی آن می‌تواند نقطه آغاز مجموعه گفتارهایی باشد که بی‌شک برای ارتقای کیفی این نوع آموزش در کشور بسیار سودمند خواهد بود. بحث پیرامون این موضوع هنگامی جدی‌تر می‌شود که در سال تحصیلی جدید هم این روند برقرار است و انتظار می‌رود که در آینده و با پایان یافتن دوران حکمرانی کرونا نیز آموزش مجازی بخشِ مهم و جدایی‌ناپذیر آموزش ما را تشکیل دهد.

آقای محسن رضایی گرمه‌چشمه یکی از معلمان پژوهنده شناخته شده و از جمله دبیران برجسته شیمی شهر اردبیل و از مدرسان آموزش ضمن خدمت معلمان استان اردبیل هستند. او بر این باور است که آموزش شبکه شاد از چندین بُعد قابل نقد و بررسی است. بی‌شک، نقل تجربه ایشان برای معلمان به‌عنوان کاربر و برای مسئولان این شبکه به‌عنوان کارگردان، آموزنده و شاید هشدار‌دهنده خواهد بود.

 

و اما نقد ایشان ...

آموزش‌و‌پرورش با در اختیار قرار دادن اینترنت رایگان برای معلمان، حرکت خوبی را جهت جلوگیری از به بن‌بست کشیده شدن آموزش در دوران بیماری کرونا آغاز کرد و بی‌تردید قابلیت‌های شبکه، میزان آگاهی و اطلاعات معلمان از امکانات نرم‌افزاری آن و نیز امکانات دانش‌آموزان جهت دسترسی و استفاده از این فناوری می‌تواند نقش مهمی در استفاده بهینه از شبکه شاد داشته باشد.

یکی از مزایای مهم آموزش مجازی از طریق شبکه شاد می‌تواند تدریس و تشکیل کلاس‌های معکوس یا وارونه باشد. این روش یکی از روش‌های نوین تدریس در دهه‌های اخیر است. در این نوع آموزش، یادگیری وارونه و تغییر فضای آموزشی از کلاس به فضای یادگیری فردی اتفاق می‌افتد. کسب اطلاعات جدید و آموزش در منزل و تکالیف درسی در مدرسه (در این مورد مدرسه مجازی) به مفهوم تدریس معکوس یا کلاس معکوس است. با توجه به ماهیت عملی و تجربی بودن درس شیمی، بستر استفاده از این روش تدریس برای آموزش بهتر شیمی مهیاتر است.

در مورد بخش آموزش تلویزیونی شبکه شاد نظرم متفاوت و انتقادی‌تر است. برای بیان این انتقاد لازم است ابتدا تعریفی قابل قبول از آموزش داشته باشیم و تکلیف خود را با این مقوله روشن کنیم. آموزش به معنی فراهم کردن فرصت‌هایی برای یادگیری همه دانش‌آموزان است. آموزش به فعالیت‌های حرفه‌ای گفته می‌شود که با هدف آسان ساختن یادگیری از سوی معلم طرح‌ریزی می‌شود و بین معلم با یک یا چند یادگیرنده به‌صورت کنش متقابل جریان می‌یابد.

بهتراست آنچه در شبکه تلویزیونی شاد می‌گذرد با این تعریف هماهنگ تر شود. خانم مجری نقش یک یادگیرنده را در جریان آموزش ایفا نمی‌کند و بیشتر حرف‌های مدرس کلاس را تأیید می‌کند که آن هم مورد توجه مدرس محترم قرار نمی‌گیرد. بنابراین، به نظر می‌رسد که ایشان باید نقش خود را جدی‌تر بگیرد و نماینده واقعی یادگیرندگان در کلاس باشد.

هم‌چنین، به منظور تسهیل در یادگیری، مدرس باید بر  اصول اساسی آموزش شیمی تأکید کند و به آن‌ها وفادار بماند. برای نمونه در حل مسائل استوکیومتری و محلول‌ها، به جای استفاده از روش علمی حل مسئله مجموعه‌ای از فرمول‌های کلیشه‌ای و حفظی مورد استفاده قرار می‌گیرند که هیچ‌گونه ارتباطی با پیش‌سازمان‌دهنده‌(های) مفاهیم درس ندارد. این شیوه آموزش شیمی، به یادگیری معنادار شیمی منجر نمی‌شود. تجربه نشان می‌دهد که زمان لازم برای حل مسائل شیمی با استفاده از ضرایب تبدیل، خیلی کمتر از زمان مورد نیاز برای حل مسئله از راه فرمول‌های حفظی مورد اشاره ایشان است.

بنابراین، استفاده از ضرایب تبدیل و بالا بردن مهارت استفاده از آن توسط دانش‌آموزان، از جمله اصول اساسی و استانداردهای آموزش شیمی است و باید مورد توجه قرار گیرد.

استفاده از آمایه (آمادگی برای پاسخ داد) و راه‌حل‌های از پیش تعیین‌شده از طرف مدرس شیمی می‌تواند انگیزه یادگیری را میان یادگیرندگان به‌طور چشم‌گیری کاهش دهد.

مهم‌ترین اقدام معلمان در ارتقای سطح خلاقیت فراگیران این است که به آن‌ها اطمینان بدهند که خلاقیت و خلاقانه آموختن ارزشمند و ستودنی است. معلمان با پذیرش یا رد پاسخ‌های غیر‌معمول و تخیلی می‌توانند حامی خلاقیت یا نابود‌کننده آن باشند.

نوع سخن و تفکر در آموزش مجازی تلویزیونی، باید تغییر کند و اصول اساسی توسط کارشناسان آموزشی باز تعریف شود تا به بهانه کنکور و محدودیت زمانی آن، به این اصول بی‌حرمتی نشود. این‌گونه آموزش به معنی نادیده گرفتن برنامه درسی کشور و نوعی بدعت و ایجاد کج فهمی در آموزش شیمی به شمار می‌آید که می‌تواند پیامدهای نامطلوبی داشته باشد.