مقدمه
در مقاله پیشین به بررسی چگونگی ارزشیابی توانایی‌ها و مهارت‌های زبانی زبان‌آموزان پرداختیم. همان‌گونه که در آن مقاله ذکر شد، ارزشیابی در چارچوب مشترک اروپایی‌زبان‌ها۱ ، جایگاه بسیار مهم و ویژه‌ای دارد. در چارچوب مشترک اروپایی زبان‌ها سطح‌های زبانی به دقت مشخص شده و برای هر سطح تعاریف مشخصی وجود دارد. به گونه‌ای که برای هر سطح علاوه بر آنکه توصیفی کلی از مهارت‌ها و توانایی‌های زبانی زبان‌آموز در آن سطح ارائه شده است، برای هر مهارت زبانی نیز در همان سطح توصیف و تعریفی دقیق از آنچه که زبان‌آموز باید بداند و بتواند انجام دهد، بیان شده است. واضح است که برای ارزشیابی دقیق و درست زبان‌آموزان، براساس آموخته‌ها و اهداف آموزشی معین شده توسط معلم و خود زبان‌آموزان، داشتن اطلاعات کافی در مورد سطوح متفاوت زبانی، به‌طور کلی و داشتن اطلاعات در مورد هر یک از مهارت‌های زبانی در همان سطح، به‌طور جزئی اهمیت زیادی دارد. با توجه به اهمیت موضوع؛ در این مقاله می‌کوشیم تا چهار سطح زبانی از ۱A تا ۲B را براساس تعاریف ذکرشده در چارچوب مشترک اروپایی زبان‌ها توصیف و تعریف نماییم و برای هر سطح فعالیت‌های ارزشیابی منطبق با آن را بیان کنیم.
۱. سطح مقدماتی (۱A)
این سطح، اولین سطح از سطوح زبانی است که برای رسیدن به آن حدود ۶۰ تا ۸۰ ساعت آموزش مورد نیاز است. این تعداد ساعت به رابطه زبان خارجی با زبان مادری زبان‌آموز بستگی دارد. به‌عنوان مثال یک نفر ایتالیایی‌زبان راحت‌تر از یک فارسی‌زبان می‌تواند زبان فرانسه را بیاموزد و این به دلیل شباهت و ریشه زبانی ایتالیایی با زبان فرانسه است. از دیگر عوامل مؤثر در روند یادگیری زبان می‌توان به سرعت یادگیری و توانایی‌های کسب‌شده زبان‌آموز در آموختن یک زبان خارجی دیگر اشاره کرد. در این سطح زبان‌آموز توانایی درک و فهمیدن متون بسیار ساده و توصیف مکان‌ها و انسان‌ها را با استفاده از کلمات ابتدایی دارد. همچنین زبان‌آموز می‌تواند از عبارت‌های بسیار ساده و روزمره و نیز از جملات بسیار ساده که می‌توانند نیازهای غیرانتزاعی۲ او را برآورده کنند استفاده نماید. او می‌تواند خود و دیگری را معرفی کند و می‌تواند از آن شخص سؤالاتی در مورد محل زندگی وی و اشیایی که به او تعلق دارند بپرسد و خود نیز توانایی پاسخ دادن به چنین سؤالاتی را دارد. بنابراین در این سطح او می‌تواند به شیوه‌ای بسیار ساده با مخاطب ارتباط برقرار نماید به شرطی که مخاطب شمرده و به‌طور واضح صحبت کند.
۱. ۱ درک مفهومی شفاهی۳
در این مهارت، در سطح مبتدی، زبان‌آموز می‌تواند کلمات بسیار ساده و آشنا و نیز عبارات بسیار رایج و مرتبط با خود (ملیت، شغل، زبان و ...) خانواده خود و محیط غیرانتزاعی پیرامونش را بفهمد. این در صورتی است که صحبت با او به شکل شمرده همراه با تلفظ کامل و واضح کلمات و با تکرار و تعریف و تفسیر برخی کلمات و جملات همراه باشد.فعالیت‌های ارزشیابی: فایل صوتی مربوط به خرید در یک فروشگاه، سفارش غذا در رستوران، درخواست اطلاعات و شنیدن آگهی در مکان‌های عمومی.
۲. ۱ بیان شفاهی۴
زبان‌آموز می‌تواند، با استفاده از کلمات و عبارات ساده جملاتی ابتدایی تولید کند. این جملات می‌توانند در مورد مردم و اشیا باشند. به‌عنوان مثال او می‌تواند بگوید چه کسی است و خود را معرفی و توصیف نماید. می‌تواند شخص دیگری را نیز معرفی نموده و فعالیت‌هایی را که انجام می‌دهد توصیف کند. او همچنین قادر است محل زندگی‌اش را توصیف کند و از دیگری راجع به چیزی درخواست نماید.
فعالیت ارزشیابی: بیان و توصیف فعالیت‌های روزمره
۳. ۱. درک مفهوم کتبی۵
فهمیدن متون بسیار کوتاه و بسیار ساده به‌طوری که آن را بارها بخواند. زبان‌آموز می‌تواند کلمات و عبارات بسیار ابتدایی را تشخیص دهد. به‌عنوان مثال متن یک کارت‌پستال یا متنی که مرتبط با شرایط معمول و زندگی روزمره‌اش باشد. او همچنین می‌تواند عبارات بسیار کوتاه، مثلاً برای رفتن از جایی به جای دیگر، را درک نماید.
فعالیت ارزشیابی: خواندن و درک مفهوم نامه دوستانه، نقشه شهر، منوی رستوران، دستور آشپزی و آگهی‌های کوتاه.
۴. ۱. بیان کتبی۶
در این سطح زبان‌آموز قادر به نوشتن جملات ابتدایی در مورد خود و دیگر افرادی که می‌شناسد برای توصیف فعالیت‌های آن‌ها و محل زندگی‌شان است.
فعالیت ارزشیابی: نوشتن نامه دوستانه، ایمیل، برنامه کاری، کارت‌پستال، کارت دعوت و پر کردن فرم ثبت‌نام.
۲. سطح متوسط (A۲)
برای رسیدن به این سطح از سطح ۱A، به‌طور میانگین ۱۰۰ تا ۱۲۰ ساعت آموزش مورد نیاز است. در این سطح زبان‌آموز همچنان دارای غلط‌های ابتدایی در گفتار و نوشتار است، با این حال تسلط خوبی بر ساختارهای ابتدایی زبان و کلمات مهم و پرکاربرد دارد. تلفظ او تا حد زیادی درست است ولی دایره لغاتش همچنان محدود است، ولی می‌تواند با مخاطب در مورد زندگی روزانه‌اش تبادل اطلاعات داشته باشد. او همچنین می‌تواند محیط پیرامونش را توصیف کند و موضوعاتی را که مربوط به نیازهای روزمره‌اش هستند مطرح نماید.
۱. ۲. درک مفهوم شفاهی
در این سطح زبان‌آموز قادر به فهمیدن بیان شفاهی به منظور رفع نیازهای روزانه است، البته اگر به صورت شمرده و واضح بیان گردد. او می‌تواند عبارات و کلمات بسیار رایج را که در ارتباط با موضوعاتی مانند زندگی خود و خانواده، خرید کردن و کار او باشند بفهمد.
فعالیت‌های ارزشیابی: فایلهای مربوط به خرید کردن، آگهی‌های کوتاه، واضح و ساده، آدرس، مکالمه در مورد مسائل روزانه، شخصی و خانوادگی
۲. ۲. بیان شفاهی
زبان‌آموز می‌تواند در مورد موضوعاتی مانند توصیف مردم به شکل ساده، صحبت در مورد شرایط زندگی، فعالیت‌های روزانه و علایق‌اش با استفاده از عبارات کوتاه تبادل اطلاعات بسیار کوتاه داشته باشد.
فعالیت‌های ارزشیابی: بحث در مورد کارهایی که می‌خواهد انجام دهد، به دست آوردن اطلاعات در مورد سفر، خرید بلیط هواپیما، پرسیدن و نشان دادن آدرس
۳. ۲. درک مفهوم کتبی
در این مهارت زبان‌آموز می‌تواند متون کوتاه و ساده‌ای را که در مورد موضوعات رایج، در ارتباط با زندگی روزانه و کار او نوشته شده بفهمد. این متون می‌بایست شامل کلمات رایج و ساده باشند.
فعالیت‌های ارزشیابی: نامه شخصی، مقاله کوتاه از مجله در مورد موضوعات زندگی روزانه، آگهی‌های کوتاه، کاتالوگ.
۴. ۲. بیان کتبی
توانایی نوشتن عبارات و جملات ساده با استفاده از عبارات موصولی: «و»، «اما»، «زیرا». در مورد موضوعات زندگی روزانه، مانند توصیف مکان، کار، تحصیلات، سفر. توصیف کوتاه و ساده اتفاقات و فعالیت‌ها و تجارب شخصی در زمان گذشته. نوشتن نامه شخصی ساده برای ابراز تشکر یا عذرخواهی.
۳. سطح آستانه (B۱)
برای رسیدن از سطح A۲ به سطح ۱B به حدود ۱۵۰ تا ۱۸۰ ساعت آموزش زبان نیاز است. در این سطح زبان‌آموز قادر است در یک بحث شرکت کرده و نظرات خود را بیان کند. همچنین قادر است در موقعیت‌های متفاوت زبانی منظور خود را بگوید و از عهده قرار گرفتن در موقعیت‌های زبانی پیش‌بینی نشده برآید. وی می‌تواند در مورد آنچه که می‌خواهد بگوید به شکل قابل فهم صحبت کند. به‌عنوان مثال: توضیح یک ایده یا یک مشکل. در این سطح، زبان‌آموز کلمات را به‌طور واضح و درست تلفظ می‌کند و دایره لغات کافی برای صحبت کردن راجع به موضوعات مورد علاقه‌اش را دارد و در صورتی که نتواند در حین صحبت کلمه مناسب را پیدا کند، می‌تواند جمله را به شکلی دیگر و با استفاده از کلمات دیگر بیان کند.
۱. ۳. درک مفهوم شفاهی
زبان‌آموز سطح ۱B قابلیت فهمیدن و دنبال کردن نکات و موضوعات اصلی در یک مکالمه طولانی را دارد به شرطی که زبان مکالمه زبان استاندارد باشد و جملات به‌طور واضح بیان گردند. او می‌تواند اطلاعات تکنیکی ساده در مورد استفاده از یک وسیله را درک کند و نیز قادر است اطلاعات بیشتر فایلهای صوتی ضبط‌شده یا رادیویی را، در صورتی که در مورد موضوعات آشنا باشند و به صورت واضح بیان شده باشند، بفهمد.
فعالیت‌های ارزشیابی: استفاده از برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی که شامل موضوعاتی باشند که زبان‌آموز نسبت به آن‌ها آشنایی داشته باشد. آگهی‌ها و کاتالوگ‌های تکنیکی، مصاحبه رادیویی و تلویزیونی در حوزه موضوعات آشنا برای زبان‌آموز.
۲. ۳. بیان شفاهی
در این مهارت زبان‌آموز می‌تواند یک اتفاق را با جزئیات لازم تعریف و احساسات و عکس‌العمل‌هایش را توصیف کند. او می‌تواند مشکلی را توضیح دهد و راه‌حل‌هایی را برای حل آن بگوید و نیز قادر است استدلال‌هایی کافی، روشن و قابل فهم بیاورد.
فعالیت‌های ارزشیابی: توصیف اتفاقات و تجارب شخصی، شرکت کردن در مکالمه بدون آمادگی قبلی در مورد موضوعاتی مانند: بانک، دفتر مسافرتی، اداره پست، مغازه و ....
۳. ۳. درک مفهوم کتبی
در مهارت درک مفهوم کتبی، زبان‌آموز می‌تواند متونی طولانی‌تر از متون سطح A۲ را که مفاهیم آن مرتبط با علایق‌اش باشند بفهمد و معانی کلمات ناآشنا را با توجه به مفهوم متن حدس بزند و درک کند. او قادر است اطلاعاتی را که مورد سؤال واقع شده‌اند در متن پیدا کند. همچنین می‌تواند روند کلی متن، نتیجه‌گیری و استدلال‌ها را بفهمد بدون اینکه همه جزئیات را درک کند.
فعالیت‌های ارزشیابی: دستور استفاده از یک وسیله، تمام متونی که موضوعاتی را شامل شوند که به آن‌ها آشنایی دارد. بروشورهای اداری کوتاه، متون استدلالی آسان و مقالات روزنامه یا مجله.
۴. ۳. بیان کتبی
در مهارت بیان کتبی، زبان‌آموز می‌تواند متونی ساده با موضوعات متنوع را که در حوزه علاقه و حرفه او باشند بنویسد. همچنین می‌تواند احساسات خود را توصیف کرده و از فعالیت‌ها و عکس‌العمل‌هایش در وقایع و تجربه‌های زندگی سخن بگوید و بنویسد. در این سطح زبان‌آموز قادر است فهرستی از نکات مهم و کلیدی یک سخنرانی و یا یک ارائه ساده از آن تهیه کند، البته در صورتی که موضوع سخنرانی در حوزه علایق و تخصص او باشد.
فعالیت‌های ارزشیابی: تهیه گزارش از یک تجربه، تعریف داستان، خلاصه‌نویسی، گزارش کوتاه.
۴. سطح پیشرفته یا مستقل (۲B)
برای رسیدن از سطح B۱ تا سطح ۲B به حدود ۲۰۰ تا ۲۵۰ ساعت آموزشی نیاز است. در این سطح زبان‌آموز توانایی استدلال به زبان خارجی را دارد و به خطاهای خود آگاه است و سعی می‌کند خطاهایش را برطرف نماید. زبان‌آموزی که به این سطح زبانی رسیده باشد می‌تواند بدون تعلل و مانند فردی که زبان خارجی، زبان مادری‌اش است مکالمه و صحبت کند، بدون اینکه در فهمیدن سخن مخاطب دچار مشکل شود؛ و نیز می‌تواند سخنش را به گونه‌ای بیان کند که مخاطب نیز در درک سخن دچار مشکل و ابهام نگردد. او می‌تواند خود را با تغییرات موضوع مورد بحث تطبیق دهد. از تسلط خوبی در استفاده از نکات دستوری برخوردار است و خطاهای او در دیکته به حداقل رسیده است. دایره لغت بسیار خوب و کافی در مورد موضوعات مربوط به حوزه علایق و حرفه خود و نیز در مورد موضوعات کلی جامعه و پیرامونش دارد.
۱. ۴. درک مفهوم شفاهی
در قسمت درک مفهوم شفاهی در سطح ۲B، زبان‌آموز می‌تواند مکالمات و صحبت‌ها را در شرایط واقعی، و یا از رادیو و تلویزیون، اگر به زبان استاندارد بیان شوند، درک نماید. او قادر است صحبت در مورد موضوعاتی را که با آن‌ها آشنایی ندارد نیز بفهمد در صورتی که این موضوعات در مورد موضوعات اجتماعی، دانشگاهی یا حرفه‌ای باشند. در این سطح زبان‌آموز می‌تواند ایده‌های اصلی را از یک مباحثه پیچیده راجع به موضوعات انتزاعی یا غیرانتزاعی استخراج کند.
فعالیت‌های ارزشیابی: انواع برنامه‌های مستند، انواع فیلم‌ها، مباحثه، کنفرانس، مصاحبه و میزگرد.
۲. ۴. بیان شفاهی
در مهارت بیان شفاهی، زبان‌آموز می‌تواند در مورد موضوعات زیادی صحبت کند و نظراتش را با استدلال‌های اصلی و نیز با آوردن استدلال‌هایی موشکافانه‌تر و جزئی‌تر بیان و توجیه نماید. می‌تواند توصیف و معرفی دقیق و با جزئیات ارائه دهد و از مثال‌های دقیق برای بیان منظور خود بهره گیرد.
فعالیت‌های ارزشیابی: انواع توصیف‌ها، استدلال در مورد موضوعات غیرانتزاعی، ارائه شفاهی.
۳. ۴. درک مفهوم کتبی
در این مهارت، زبان‌آموز توانایی خواندن متون را به‌طور مستقل دارد و می‌تواند سرعت خواندنش را براساس متونی با موضوعات متفاوت تغییر دهد و خود را با شرایط متفاوت خوانش منطبق کند. او از دایره لغات بسیار زیاد و فعالی برای خواندن و فهمیدن متون متنوع برخوردار است.
فعالیت‌های ارزشیابی: تمام متون در مورد موضوعات شخصی و اداری، مقالات، گزارش‌ها.
۴. ۴. بیان کتبی
در مهارت بیان کتبی در سطح ۲B، زبان‌آموز می‌تواند متونی واضح و با جزئیات در مورد تعداد گسترده‌ای از موضوعات که در حوزه علاقه‌اش جای می‌گیرند، بنویسد. او قادر است در نوشتن از سنتز۷، ارزشیابی اطلاعات و از استدلال‌های متنوع استفاده نماید.
فعالیت‌های ارزشیابی: نوشتن انواع متون توصیفی، روایی و استدلالی، نگارش گزارش و مقاله و نامه‌نگاری رسمی.
در این مقاله، با تمرکز بر توصیف سطوح زبانی براساس چارچوب مشترک اروپایی‌زبان‌ها، به شرح مختصری از هر سطح و مهارت‌های هر سطح پرداختیم و فعالیت‌هایی منطبق با سطح و مهارت زبان‌آموزان ارائه کردیم. در این مقاله و دو مقاله پیشین سعی بر این بود تا با توجه به اهمیت مبحث ارزشیابی، آن را به‌طور مختصر و با تکیه بر نکات مهم و اساسی مورد مطالعه قرار دهیم. در مقالات آتی می‌کوشیم موضوعات دیگری را در حوزه آموزش زبان خارجی مطالعه و بررسی نماییم.
پی‌نوشت‌ها
1. Cadre européen commun de référence pour les langues
2. Concret
3. Compréhension orale
4. Production orale
5. Compréhension écrite
6. Production écrite
7. Synthése
منابع
Bibliographic:
1. Barlow. M. 1989. Formuler et e'valuer ses objectifs en formation. Lyon: Chroniques sociales de Lyon.
2. Bertocchini. P., Costanzo. E. 2008. Manuel de formation pratique pour le professeur de FLE. Paris: CLE international.
3. Cinseli de I'Europe, 2001. Cadre europeen commun de re'fe'rence pour les langues. Paris: Didier.
4. Courtillon. J. 2003. Elaborer un cours de FLE. Parsis: Hachette.
5. Cuq. J.P.2003. Dicitionnaire de didactique du francais. Paris: CLE international.
6. Landsheere, G. 1984. Definir les objectifs de I'apprentissage. Paris: PUF.
7. Galisson. R, Puren.C. 1999. La formation en question. Paris: CLE international.
8. Pieron. H. 1963. Examens et docimologie. Paris: PUF.
9. Tagliante. CH. 2005. L'evaluation et la cadre europe'en commun. Paris: CLE international.
۱۰۳۲
کلیدواژه (keyword):
رشد و تربیت معلم,آموزش زبان خارجی,ارزشیابی،چارچوب مشترک اروپایی زبان ها,مهارت های زبانی,