باستان شناسان جوان در کنکاش سرزمین های هم جوار

سماجت جمعی از دانشجویان رشتۀ باستان‌شناسی، از همان روزهای آغازین همایش باستان‌شناسان جوان در سال ۱۳۷۹ تا همین آبان‌ماه سال جاری، باعث برگزاری و تداوم این همایش شد. اتفاقاً دورۀ اخیر را به صورت بین‌المللی نیز تدارک دیدند.
هفتمین «همایش بین‌المللی باستان‌شناسان جوان» در آبان‌ماه با موضوع «باستان‌شناسی ایران و کشورهای هم‌جوار» در دانشگاه تهران برگزار شد. به گفتۀ مسئولان برگزاری، این همایش از نخستین گام‌های خود تاکنون بر آن بوده است که جایگاهی برای ارائۀ دستاوردهای باستان‌شناسان جوان فعال باشد. تشویق و ایجاد انگیزه برای باستان‌شناسان جوان یکی از هدف‌های اصلی این همایش است تا آن‌ها نیز به خودباوری و جسارت ارائۀ ایده‌های خود برسند.

 

پیشینه همایش
برگزاری همایش باستان‌شناسان جوان ایده‌ای است که در سال ۱۳۷۹ متـولد شـــد. این ایـــده را نخستیـن‌بـار دکتر حمیـد فهیمی مطرح کرد و نخستین همایش با عنوان همایش باستان‌شناسان جوان ایران، در فروردین سال ۱۳۷۹ با تلاش ایشان و همکاری «سازمان میراث فرهنگی» برگزار شد. همایش‌های دوم و سوم نیز در سال‌های ۱۳۸۲ و ۱۳۸۵ با همان عنوان و با رویکردی ملی برگزار شد. پس از سومین دوره تا چند سال امکان برگزاری دوره‌های بعدی میسر نشد. تا اینکه در بهمن‌ماه سال ۱۳۹۱، جمعی از دانشجویان گروه باستان‌شناسی ایدۀ برگزاری چهارمین دورۀ همایش را مطرح کردندو با پیگیری‌های مستمر  و مذاکره با مسئولان دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، مجوزهای لازم برای برگزاری آن اخذ شد.

برگزارکنندگان همایش با همکاری دانشگاه تهران، با دعوت از باستان‌شناسان خارجی مرتبط با باستان‌شناسی ایران، به ویژه باستان‌شناسان غیر ایرانی جوان فعال در این حوزه، سعی کردند بر وجهۀ بین‌المللی این همایش بیفزایند. بدین‌گونه بود که عنوان «همایش بین‌المللی باستان‌شناسان جوان» برای نخستین‌بار مطرح شد. این همایش با تلاش دانشگاه تهران و دانشجویان جوان آن، به طور خاص دکتر مرتضی خانی‌پور و دکتر حسین عزیزی خرانقی، برگزار شد. پس از آن در سال‌های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۶ پنجمین و ششمین دورۀ این همایش نیز به صورت بین‌المللی و با همت دکتر مرتضی خانی‌پور، دکتر رضا ناصری و جمعی از دانشجویان باستان‌شناسی دانشگاه تهران برگزار شدند.همایون خوش‌اقبال، دبیر اجرایی هفتمین همایش بین‌المللی باستان‌شناسان جوان، با بیان اینکه ۲۰ سال از سن این همایش گذشته و تاکنون هفتمین دورۀ آن توسط جوانان دانشگاه تهران برگزار شده است، به خبرنگار رشد آموزش تاریخ گفت: «سه دورۀ ابتدایی همایش در سطح ملی برگزار شد، اما موفق شدیم سه دورۀ بعدی را به صورت بین‌المللی برگزار کنیم. امسال نیز تلاش کردیم تا یک گام فراتر برویم و از محدودۀ مرزهای سیاسی ایران پایمان را جلوتر بگذاریم.»

او با اشاره به پیشرفت‌های همایش در حوزه‌های متعدد گفت: «ما نیز مانند بسیاری از کشورها کارمان را  نخست در حـد ملی آغاز و اطلاعات را از کشور خودمان جمع‌آوری کردیم. حالا قصد داریم سراغ کشورهای هم‌جوار برویم.»

وی با بیان اینکه بیش از ۲۵۰ خلاصه مقاله از ۱۵ کشور جهان، به جز کشور‌های قارۀ آفریقا، به دبیرخانۀ همایش ارسال شده است، افزود: «در این همایش حدود ۱۰۰ مقاله پذیرفته شدند و اصل مقالات نیز برای چاپ و انتشار در دست بررسی قرار گرفتند.»

 

مشکلات برگزاری همایش باستان‌شناسان جوان
خوش‌اقبال با بیان اینکه در این دوره از همایش با دو مشکل مواجه بودیم، گفت: «مشکلی که ما همیشه برای بودجه‌گرفتن داریم، خوش‌بختانه بعد از گذراندن موانعی برطرف شد؛ چون همه دوست داشتند این همایـــش برگــــزار شود. اما مسئله این است که مشکلات با اقدامات فردی برطرف شدند. حالا اگر در دورۀ بعد، فلان مدیر در فلان مؤسسه یا یک غیرباستان‌شنــاس در پست‌های مربوطه مشغول به کار شود که مخالف برگزاری همایـش باشد، چـه باید کرد؟» وی اضافه کرد: «با آپلود شدن پوسترهای همایش در سایت‌های بین‌المللی، مهمان‌هایی به این همایش آمدند که حتی هیچ ایمیلی برای حضورِ آن‌ها در این همایش فرستاده نشده بود. این باستان‌شناسان از طریق سفارتخانه‌های ایران در کشورهای دیگر با ما ارتباط گرفتند و درخواست حضور خود را مطرح کردند.»

 

مهم‌ترین دستاورد همایش
خوش‌اقبال در پــاسخ به اینکه مهم‌ترین دستـاورد این همایـش چـــه بوده است، گفت: «شـــاید مهــم‌ترین دستاورد آن، دانشجویی بودن این همایش از لحاظ اجرایی و ایده و تفکر پشت آن است. در طول هفت دوره برگزاری آن، ویژگی مزبور حفظ شده است؛ هرچند در دورۀ اخیر بخش‌نامــــه‌های وزارت علوم ما را مجبور کرد که از اعضای هیئت علمی در هستۀ مرکزی همایش استفاده کنیم که این ساختار می‌تواند به همایش‌های این‌چنینی ضربه بزند. اما دستاورد بزرگ دیگر، فراهم‌کردن فضا برای اظهار نظر و ارائۀ دستاوردهای علمی باستان‌شناسان جوان است که شاید سایر همایش‌های ملی و بین‌المللی چنین امکانی را نداشته باشند.»وی افزود: «دستاورد بزرگ دیگر این همایش مشارکت داشتن باستان‌شناسان خارجی در آن بود. از دورۀ سوم، این همایش به صورت بین‌المللی برگزار شده و تنها همایش در دنیاست که به موضوع باستان‌شناسان جوان می‌پردازد.خوش‌اقبال دربارۀ میزان حمایت نهادهای مرتبط از این همایش نیز گفت: «این همایش در خانۀ خودش، یعنی دانشگاه تهران، از سابقۀ خوبی برخوردار است. به همین خاطر برای مسئولان دانشگاه‌ کاملاً شناخته شده است و بودجه‌ای را در حد توان دانشگاه به آن اختصـاص داده‌اند. اما در خارج از دانشگاه، نهادهـای مربوطه مثل صندوق حمایت از پژوهشگران، وابسته به ریاست‌ جمهوری، یا وزارت علوم و سازمان‌های دیگری که بودجه‌هایی را در اختیار دارند، به علت پیچیدگی و طولانی بودن سیستم اداری‌شان، کارآمدی نداشتند و ما نتوانستیم از آن‌ها استفاده کنیم. این یک مشکل بزرگ است.»

وی با بیان اینکه  سازمان میـراث فــرهنگی هم وضع مالی خوبی ندارد و همیــن بهانه‌ای است برای اینکه  از چنین برنامه‌هایی حمایت نکند، گفت: «یکی از بزرگ‌ترین مشکلات این همایش و چنین همایش‌هایی این است که دست‌اندرکاران همایش هر سال و در هر دوره باید با مسئولان جدیدی مواجه شوند که ردیف بودجه‌ای برای این همایش در برنامه‌هایشان تعریف نشده است و سلیقه‌های مختلفی دارند. ما باید از ابتدا با آن‌ها وارد مذاکره شویم و به دنبال بودجه باشیم که این روند و ساختار قطعاً در آینده به ضرر باستان‌شناسی و ساختار علمی کشور خواهد بود.»به اعتقاد وی برای جلوگیری از چنین هرج‌ و مرجی  لازم است همایش‌های دارای سابقۀ علمی، مثل همین همایش، از بودجۀ مصوب و تعریف شده در نهادهای مربوطه برخوردار باشند.

وی دربارۀ مهم‌ترین موضوع‌های‌ مقاله‌ها در این همایش، به جنبۀ بین‌المللی آن و پرداختن به باستان‌شناسی کشورهای هم‌جوار ایران اشاره کرد و گفت: «عنوان سرزمین‌های هم‌جوار به همایش اضافه شد تا اطلاعاتی دربارۀ گذشتۀ ایران در سرزمین‌های هم‌جوار خودمان دریافت کنیم. همچنین بتوانیم مقاله‌هایی در خصوص کشورهای همسایۀ خودمان داشته باشیم و از وضعیت باستان‌شناسی آن‌ها باخبر شویم؛ کاری که ملل دیگر جهان سال‌ها پیش انجام داده‌اند و آن را شروع کرده‌اند. در گوشه‌گوشۀ دنیا شروع به کاوش و مطالعه کردند تا سایر تمدن‌ها و ملل را بشناسند. در واقع به‌ دنبال ریشه‌های تمدنی و فرهنگی خودشان در سراسر دنیا رفته‌اند.»

 

نقش آموزش‌وپرورش  و معلمان تاریخ در رشتۀ باستان‌شناسی
خوش‌اقبال دربارۀ اینکه آموزش و پرورش و معلمان تاریخ در چه زمینه‌هایی می‌توانند به باستان‌شناسی و رشد آن کمک کنند، گفت: «مهم‌ترین نقش را شاید خود آموزش‌ و پرورش  دارد؛ از این نظــر که تربیت نسل آیندۀ کشور بر عهدۀ آن است و می‌تواند نقش کلیدی در شناساندن تاریخ و هــویت ملی داشته باشد. همچنین معلمان می‌توانند در زمینۀ شناخت درست باستان‌شناسی مؤثر باشند. یعنی شناخت درست باستان‌شناسی به عنوان یک رشتۀ علمی و متفاوت از برداشت عمومی جامعۀ ایران که باستان‌شناسی را مترادف با گنج‌یابی و عتیقه‌جویی‌ می‌دانند.» وی افزود: «چنین باورهایی ریشۀ عمیقی در اعتقادات و فرهنگ ما دارند و در طول سالیان درازی به وجود آمده‌اند. لذا پاک‌کردن و اصلاح آن‌ها از عهدۀ جامعۀ باستان‌شناسی کشور خارج است. قطعاً آموزش‌ و پرورش، به‌عنوان تربیت‌کنندۀ نسل جدید، نقش  بسزایی در این زمینه دارد و خوش‌بختانه به تازگی  سرفصل‌هایی در رابطه با باستان‌شناسی و محوطه‌های باستان‌شناختی در کتاب‌های درسی دانش‌آموزان تعریف شده‌اند که البته نیاز به کار بیشتر هم دارند.»