هزاره پیچیدگی‌ها:با دکتر احسان‌الله محمدی، پژوهشگر علوم اعصاب و تعلیم و تربیت

آقای دکتر محمدی ارتباط علوم اعصاب و تعلیم‌وتربیت چیست؟
من از روی علاقه به موضوع تعلیم‌وتربیت و همچنین ویژگی‌های انسان است که مطالعاتم را به علوم اعصاب و تعلیم‌وتربیت و اثری که بر هم دارند، معطوف کرده‌ام.

یکی از مهم‌ترین عوامل در ارتباط با آغاز هزاره‌ی سوم،‌ موضوع «پیچیدگی»‌هاست.

نظام تعلیم‌وتربیت دیگر نمی‌تواند مانند گذشته ساده‌نگر باشد و مسیری هموار را طی کند. امروزه فناوری و دنیای مجازی پیچیدگی‌هایی به‌وجود آورده است که شرایط حال و آینده‌ی آموزش‌وپرورش را دگرگونی می‌سازد.

به‌نظر من، یکی از مسائلی که در این عصر به ما کمک می‌کند به افق مثبتی از حال و آینده‌ی دانش‌آموزان از طریق آموزش‌وپرورش برسیم، این است که با سیستم «نورو اجیو کیشن» یا کاربرد علوم اعصاب در تعلیم‌وتربیت، آشنا شویم.

این یادگیری و آموزش‌ها با «نورون»‌ها بررسی می‌شوند.

در واقع یادگیری‌ها و آموزش‌ها به مثابه‌ی اطلاعات (دیتا) هستند و از متافیزیک، اخلاق یا از ادبیات و به وسیله‌ی مربیان (آموزگاران) صادر می‌شوند. یعنی ما با سه نوع از اطلاعات در ارتباطیم. آشنایی با این اطلاعات برای آموزگار و عوامل آموزش‌وپرورش تسهیلاتی به‌وجود می‌آورد که به سرعت دانش‌آموزان را هم در عرض و پهنای مطالب قرار می‌دهد و هم به آن‌ها عمق‌گرایی را یاد می‌دهد. یعنی، علاوه بر کمیت متنی و اطلاعات،‌ از نظر علوم اعصاب، موضوع عمق‌گرایی هم اهمیت دارد.

 

از این طریق چه پیامی به آموزگاران خواهید رساند؟
تعداد سلول‌های بدن ما صد میلیارد است. از این میزان ۱۶ میلیارد نورون (یاخته‌ی عصبی) در سیستم مغزی قرار دارد. این‌ها در ارتباط با هم قدرتی به وجود می‌آورند که آماده می‌شوند شما اطلاعات را بدهید و پردازش شوند. این اطلاعات در آنِ واحد مقایسه و منطبق می‌شوند و تفسیری کلی به نام تفکر یا عمل به خود می‌گیرند. این نکته قابل‌توجه آموزگاران باشد که این اطلاعات باید مطابق میل سیستم مغزی باشد. مثلاً ‌با شوق و علاقه به دانش‌آموزان داده شود. همچنین، در فضای بانشاط و مناسب و حتی به دور از آلودگی‌های تنفسی ارائه شود. باید بی‌اضطراب و با بار مثبت عرضه شود. ویژگی‌های اطلاعاتی با عنوان آموزش و یادگیری این است که اگر درست به مغز داده نشوند، پردازش آن‌ها انحرافی و غلط خواهد بود.

 

آقای دکتر درباره‌ی این کتاب که در اختیار شماست، با این همه رنگ و حاشیه‌نویسی توضیح دهید.
کتاب درباره‌ی علوم اعصاب است. یکی از ساختارهای مهم مغز ما «سیستم لیمبیک» است. در واقع قلبِ مغز است. در این بخش، «هیپوکام» یا ساختار حافظه‌ی ما نیز قرار دارد. ساختار هیجانات و ترس ما هم اینجاست که «آمیگدالویید» آن را سازمان می‌دهد. «هیپوتالاموس» که مرکز تمام کنترل‌ها، مانند گرسنگی و تشنگی است، آنجا قرار دارد. البته کل بخش کنترل و مدیریت تعلیم‌وتربیت انسان روی لیمبیک در کورتکس مغز قرار دارد.

از سال ۱۳۶۸ روی این کتاب کار کرده‌ام. چون اصل تکرار برای من مهم است، این کتاب را که از منابع خارجی جمع‌آوری کرده‌ام، ۴۰ بار مطالعه کرده‌ام. تکرار آن باعث شده با مفاهیم و عبارت‌های آن انس و درک عمیق‌تری پیدا کنم.

من از دانش‌آموزان می‌خواهم کتاب‌های درسی خود را پس از یک سال دور نریزند. کتاب‌ها بهترین دفترچه‌ی‌ خاطرات بچه‌هاست. گاهی خوب است نگاهی به عقب داشته باشند و آن‌ها را مطالعه کنند.

کتاب‌ها، حتی درس‌ها، خاطرات مثبت و شوق‌انگیزی ایجاد می‌کنند. این‌ها «جشن» هستند، عید هستند و مانند نوروز ماندگارند؛ چون به آن‌ها برمی‌گردیم و یادآوری‌شان می‌کنیم.

 

چه خوب مفهوم عید و نوروز را از ابتدای کلام تا اینجا به هم متصل کردید! اکنون نظر و پیام نوروزی شما به آموزگاران چیست؟
نظام تعلیم‌وتربیت با تلاش معلمان رشد می‌کند. در جهان اطراف می‌بینیم که اخلاق در حال سقوط است؛ زندگی ماشینی شدید شده و تضادها میان انسان‌ها بسیار است. در این شرایط، این معلمان هستند که نوروزهای جدید و نگاهی به افقی نوین را می‌سازند. نوای جدید و گوش‌نوازی از شادی و علم را می‌توانند برای ما به ارمغان آورند. آموزگاران پیامبرانی هستند که ما هر روز آنان را می‌بینیم. بزرگ‌ترین کلام برای بزرگداشت معلمان، همان کلماتی هستند که در نکوداشت و احترام به پدر و مادر خود می‌گوییم.

 

در پایان بفرمایید مجموعه‌ی مجلات رشد را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
من از سال ۱۳۸۰ با رشد همکاری دارم. این مجموعه از قوی‌ترین تشکل‌های رسانه‌ای برای معلمان است. حاصل کار زنان و مردانی است که معتقدند با تعلیم‌وتربیت (و طبق ویژگی‌هایی که در بالا گفتم)، می‌توان در تجدید حیات انسان‌‌ها مؤثر بود.

با آموزگاران هم هستم. انسان‌سازی توسط قهرمانانی صورت می‌پذیرد که مانندشان تنها در آموزش‌وپرورش یافت می‌شود. مجلات رشد در عین حال انعکاس فعالیت این مردان و زنان هستند.لازم است هر خانواده‌ای در سبد مصرف فرهنگی خانوار خود سهم و جایگاه خاصی برای این مجلات در نظر بگیرد، زیرا وجود ما به تعلیم‌وتربیت متکی است. مهم‌ترین موضوع تعلیم‌وتربیت تکرار محتواست تا جنبه‌ی عملی بیابد و رشد این حرکت را به خوبی عهده‌دار است.