پرونده ویژه: تعریف دانش آموزان با نیازهای ویژه
۱۳۹۸/۱۱/۱۳
عده‌ای از کودکان به اندازه‌ای با کودکان دیگر فرق دارند که باید توجه خاصی به آن‌ها داشت. این تفاوت به طور کلی در تمام خصوصیات جسمانی، عاطفی، عقلانی و اجتماعی آنان دیده می‌شود و در سازگاری آن‌ها با محیط اجتماعی اشکال و مانعی بزرگ ایجاد می‌کند. به همین منظور، تا همین چند وقت پیش به این دسته از افراد اجتماع «استثنایی» می‌گفتند. اما از یک طرف، واژه استثنایی معمولاً کاستی‌ها و تفاوت‌های منفی را در ذهن تداعی می‌کند و از طرف دیگر، همه کودکان متفاوت یا نیازمند برنامه خاص را پوشش نمی‌دهد. به همین دلیل، در حال حاضر، اصطلاح کودکان «با نیازهای ویژه» به جای کودکان استثنایی به کار می‌رود.
کودک با نیازهای ویژه کودکی است که علاوه بر ویژگی‌ها و نیازهای کودکان عادی، ویژگی‌ها و نیازهای خاصی دارد. از نظر آموزشی، دانش‌آموز با نیازهای ویژه، از نظر شناختی، هوشی، جسمی (حسی-حرکتی)، عاطفی و اجتماعی تفاوت قابل ملاحظه‌ای با افراد هم‌سن خود دارد. این تفاوت به حدی است که برخورداری وی از آموزشوپرورش، مستلزم تغییراتی (متناسب با ویژگی‌های این دانش‌آموزان) در برنامه‌ها، محتوا، روش‌ها، مواد و فضای آموزشی عادی و ارائه خدمات آموزشی و توانبخشی ویژه به اوست.
دسته‌بندی‌های گوناگونی برای نامگذاری افراد با نیازهای ویژه در نظر گرفته‌اند. در یک دسته‌بندی این افراد در هشت دسته تقسیم می‌شوند: ناشنوا و کم شنوا، نابینا و کم‌بینا، دارای معلولیت جسمی- حرکتی، کم‌توان ذهنی، دارای اختلالات ارتباطی، دارای اختلالات رفتاری، دارای اختلالات یادگیری و تیزهوش و با استعداد.
۱. دانش‌آموزان ناشنوا و کم‌شنوا
الف) دانش‌آموز ناشنوا به فردی گفته می‌شود که با میزان باقیمانده شنوایی خود، با وجود استفاده از وسایل «کمک شنوایی» نتواند گفتار دیگران را از طریق حس شنوایی بشنود. به عبارت دیگر، میزان ناتوانی حس شنوایی او ۷۰ دسی بل یا بیشتر است و بنابراین از یادگیری از طریق حس شنوایی محروم است.
ب) دانش‌آموز کم‌شنوا فردی است که میزان باقیمانده شنوایی وی در حدی است که می‌تواند با استفاده از وسایل کمک شنیداری و برنامه‌های توانبخشی، زبان و گفتار را از طریق کانال شنوایی دریافت کند. دانش‌آموزان کم شنوا در مقایسه با دانش‌آموزان ناشنوا مشکلات کمتری دارند و در صورت تشخیص و مداخله به موقع در زمینه دریافت وسایل کمک شنیداری و برنامه توانبخشی، می‌توانند در کنار دانش‌آموزان عادی تحصیل کنند. هر اندازه درجه نقص شنوایی دانش‌آموزی کمتر باشد، به آموزش ویژه کمتری نیاز دارد.
۲. دانش‌آموزان نابینا و کم‌بینا
الف) دانش‌آموز نابینا به فردی گفته می‌شود که بینایی ندارد یا میزان باقیمانده بینایی او، با وجود استفاده از وسایل «کمک بینایی»، به حدی کم و محدود است که آموزش وی از طریق روش‌های آموزشی «خط بریل» صورت پذیرد. حداکثر بینایی این گروه از ۲۰/۲۰۰ کمتر است و یا زاویه دید آن‌ها در بزرگ‌ترین قطر از ۲۰ درجه بیشتر نیست. این دانش‌آموزان به آموزش ویژه نیاز دارند، چرا که آموزش آن‌ها باید از طریق سایر حواس انجام پذیرد.
ب) دانش‌آموز کم‌بینا دانش‌آموزی است که میزان باقیمانده بینایی او با استفاده از وسایل «کمک بینایی» به حدی کم و محدود است که قادر به استفاده از خطوط کتاب‌های عادی نیست و برخورداری وی از آموزشوپرورش مستلزم استفاده از وسایل «کمک بینایی» مخصوص یا کتاب‌های «درشت خط» است. حداکثر بینایی اصلاح شده چنین دانش‌آموزانی از ۲۰/۲۰۰ بیشتر و از ۲۰/۷۰ کمتر است.
۳. دانش‌آموزان معلول جسمی و حرکتی
دانش‌آموز معلول جسمی- حرکتی دانش‌آموزی است که با وجود برخورداری از بهره هوشی معمول به علت مشکلات جسمی - حرکتی شدید، به استفاده مؤثر از امکانات آموزشی مدرسه‌های عادی قادر نیست. این‌گونه دانش‌آموزان، اگر ترک تحصیل نکنند، ممکن است از نظر پیشرفت تحصیلی دچار عقب ماندگی نشوند، اما ناتوانی حرکتی گاهی در آن‌ها مشکلاتی هیجانی مانند حساسیت بیش از حد و تحریک‌‌پذیری زیاد به وجود می‌آورد.
۴. دانش‌آموزان کم‌توان ذهنی
دانش‌آموز کم‌توان ذهنی فردی است که عملکرد عمومی هوشی او به طور قابل ملاحظه‌ای پایین‌تر از میانگین باشد (بهره هوشی پایین‌تر از ۷۰) و در رفتار سازشی مشکلاتی داشته باشد که در دوران رشد پدیدار شده باشند. کودکان کم‌توان ذهنی از نظر آموزشی به سه گروه «آموزش‌پذیر»، «تربیت‌پذیر» و «حمایت‌پذیر» تقسیم می‌شوند و سازمان آموزشوپرورش استثنایی مسئولیت تعلیم‌‌و‌تربیت دانش‌آموزان کم‌توان‌ذهنی «آموزش‌پذیر» را بر عهده دارد.
۵. دانش‌آموزان با اختلالات ارتباطی
اختلال‌های ارتباطی (مشکلات گفتار و زبان) را آسیب در توانایی دریافت، ارسال، پردازش و درک مفاهیم تعریف می‌کنند. اختلال‌های ارتباطی اغلب به تنهایی در کودکان بروز می‌یابند، اما بروز این مشکلات به عنوان مشکلات ثانویه همراه با کم‌توانی ذهنی، آسیب شنوایی و معلولیت جسمی هم کاملاً رایج است. مشکلات گفتار و زبان بر یادگیری در همه حیطه‌های برنامه درسی اثر منفی دارد. همچنین این اختلال باعث انزوای اجتماعی، اضطراب و افسردگی می‌شود.
۶. دانش‌آموزان دچار اختلالات رفتاری
دانش‌آموز با اختلالات رفتاری به فردی گفته می‌شود که با وجود دارا بودن هوش مرزی یا بالاتر، رفتار اجتماعی ـ عاطفی وی از حیث فراوانی، شدت، مداومت و شرایط ظهور، تفاوت معنی‌داری با رفتار افراد هم‌سن خود داشته باشد و این تفاوت مانع استفاده او از آموزشوپرورش عادی می‌شود.
هدف کلی از آموزش و توانبخشی این گروه از دانش‌آموزان، پیشگیری، شناسایی، ارزیابی، اصلاح و کاهش مشکلات رفتاری و ارائه خدمات متناسب به منظور ایجاد سازگاری مطلوب در زمینه‌های فردی و اجتماعی و تا حد امکان بازگشت آنان به جریان آموزش و پرورش عادی است.
۷. دانش‌آموزان دچار اختلالات یادگیری
این دانش‌آموزان، با وجود برخورداری از هوش طبیعی و نداشتن نقص‌های حسی یا آسیب‌های شدید مغزی و مشکلات شدید عاطفی ـ اجتماعی، قادر به بهره‌گیری کامل از امکانات آموزشوپرورش عادی نیستند و در یک یا چند ماده درسی ضعف محسوس و مشهود دارند.
۸. دانش‌آموزان تیزهوش و با استعداد
دانش‌آموزان تیزهوش و با استعداد کسانی هستند که دارای توانایی‌های برجسته‌اند و قادر به انجام امور در سطحی عالی می‌باشند. این افراد دارای هوشبهر بسیار بالا (بیشتر از ۱۳۰) هستند و با همسالان خود در ویژگی‌های گوناگون از جمله قدرت حافظه بلندمدت، درک بهتر مفاهیم انتزاعی و ... متفاوت هستند و به همین دلیل به برنامه‌های آموزشی و پرورشی ویژه‌ای نیازمندند که بتواند بهتر از برنامه‌های عادی توانمندی‌های بالقوه آنان را بشناسد و به آن‌ها در جهت رشد و شکوفایی شخصی و ایفای نقش مؤثر در جامعه کمک نماید.
۲۵۸۲۳
کلیدواژه (keyword):
دانش آموز ناشنوا و کم شنوا,دانش آموز نابینا و کم بینا,دانش آموز معلول جسمی و حرکتی,دانش آموز کم توان ذهنی,دانش آموز با اختلالات ارتباطی,دانش آموز دچار اختلالات رفتاری,دانش آموز دچار اختلالات یادگیری,دانش آموز تیزهوش