نوجوانان و هدایت تحصیلی
-
کارشناس مشاوره اداره آموزش و پرورش منطقه زیویه
-
استان کردستان
-
حیدر بایزیدی
فایلهای مرتبط
۱۳۹۸/۱۰/۰۸
دوره سه ساله متوسطه اول به سبب همزمانی با دوره نوجوانی، از حساسترین و شکنندهترین دوران زندگی به شمار میرود. دانشآموزان تا قبل از دوره متوسطه اول (در دوره ابتدایی) موقعیت ویژهای در مدرسه دارند؛ بهعنوان ارشد و سرور مدرسه، کاملاً بر اوضاع مسلطاند، انتظارات مدرسه از خودشان را میدانند و بهترین موقعیت به آنها تعلق دارد، اما ناگهان با پایان یافتن آخرین تابستان دوره ابتدایی، دانشآموزان مسلط دیروز وارد آموزشگاه جدیدی (متوسطه اول) میشوند که با آموزشگاه قبل تفاوت بسیاری دارد. در اینجا راهروها وسیعتر، برنامهها متنوعتر، معلمان بیشتر و مقررات سختگیرانهتر است. در دوره ابتدایی همه وظایف و فعالیتهای دانشآموزان از قبل به شدت برنامهریزی میشد اما امروز از آنها انتظار میرود مسئولیت بسیاری از کارهای خود را بر عهده بگیرند، وقت خود را تنظیم کنند، بدون کمک بزرگسالان از عهده تکالیف خود برآیند، تحقیق کنند و کارهای عملی انجام دهند و همه اینها مزید بر مسائل مربوط به دوره نوجوانی، بلوغ و دگرگونیهای روحی و جسمی خاص این دوره است؛ دوره نوجوانی، دوره سرگردانی، تردیدها، بروز تمایلات متضاد، علاقهمندی به استقلال و ترک وابستگیهای قبلی خویش شناخته میشود.
در نظام آموزشی ما، بدون توجه به نیازهای این دوره حجم وسیعی از برنامهها و طرحها در متوسطه اول گنجانده شده است. به بیان دیگر، غافل از اینکه دنیای نوجوان، دنیای تمایلات، غرایز، عواطف و هیجانات است و در حالیکه هنوز مهارتهای لازم برای ورود به دنیای نوجوانی را به دانشآموزان آموزش ندادهایم، از آنها انتظار داریم که مسیر زندگی را در قالب برنامهها و طرحهای دیکته شده طی کنند.
یکی از برنامههای مهم دوره متوسطه اول، که در این مقاله بررسی میشود، برنامه هدایت تحصیلی دانشآموزان برای انتخاب رشته تحصیلی در دورههای بالاتر است. بدیهی است که در این دوره باید فرصتی برای مشاهده، کشف و تشخیص استعدادهای نوجوانان و هدایت آنها به سوی رشتههای تحصیلی متناسب با استعدادها، علایق و ویژگیهای خود فراهم شود و به این دانشآموزان که در آستانه بلوغ قرار دارند، به گونهای کمک شود تا خود را بشناسند، از نقاط قوت و ضعف خویش آگاه شوند، توانمندیهای خود را برای تحصیل در رشتههای دوره متوسطه دوم شناسایی کنند و استقلال و اعتمادبهنفس لازم را برای انتخاب مناسب رشته تحصیلی به دست آورند.
برنامه هدایت تحصیلی متشکل از دو شاخص سابقه تحصیلی (۳۵ امتیاز)، به معنی کسب حد نصاب نمره در دروس اختصاصی، و بررسیهای مشاورهای (۶۵ امتیاز) شامل آزمونهای مشاورهای (۳۰ امتیاز) و فرمهای نظرخواهی والدین ۵ امتیاز، دبیران، مشاور و دانشآموز (هرکدام ۱۰ امتیاز) است.
آزمونهای مشاورهای که در طرح هدایت تحصیلی گنجانده شدهاند، شامل سه آزمون سلامت روان (۲۹۴ سؤال)، آزمون رغبت (۳۲۰ سؤال) و آزمون توانایی (۲۵۶ سؤال) میباشند.
از چالشها و مشکلات حاضر برنامه هدایت تحصیلی میتوان بهطور خلاصه به موارد زیر اشاره کرد:
۱. کمبود ساعات کار مشاوران در مدارس؛ مشاوران مدارس باید بهصورت تماموقت در خدمت دانشآموزان باشند تا از سویی کمک کنند تا دانشآموز به سلامت از بحران دوره بلوغ بگذرد و از سوی دیگر، بازوی توانایی برای آنها در مسیر هدایت تحصیلی باشند. این در حالی است که اکنون به ازای هر پانزده دانشآموز یک ساعت مشاوره در هفته اختصاص داده میشود.
۲. بیثباتی برنامههای هدایت تحصیلی و تغییرات زودهنگام آنها موجب سردرگمی و سلب اعتماد دانشآموزان و اولیا شده است.
۳. در فرم امتیازدهی دبیران و محاسبه نمرات سه ساله درسی، سهلانگاری یا سختگیری بعضی دبیران موجب میشود که برای نمرات ثبت شده معیار واحدی لحاظ نگردد. بر این اساس، دانشآموزانی که معلمان سختگیر دارند، با توجه به پایین بودن نمرههایشان به رغم توانمندی و علاقه، نمیتوانند در رشته دلخواه خود ثبتنام کنند. در مقابل، دانشآموزانی که معلمان سهلانگار دارند، ممکن است تحتتأثیر این نمرات در انتخاب رشته دچار اشتباه شوند.
۴. برگزاری آزمونهای برخط (آنلاین) مشاورهای در مدارس مناطق دورافتاده و روستاهایی که آنتندهی و اتصال به اینترنت همیشه میسر نیست یا مدارسی که سیستمهای مجهزی ندارند، عملاً غیرممکن است.
۵. برخی دبیران مدارس متوسطه اول در قبال انتخاب رشته تحصیلی دانشآموزان احساس مسئولیت نمیکنند و هیچ برنامهای (دوره ضمن خدمت، کارگاه و ...) هم برای توانمندسازی آنها طراحی نشده است.
۶. اعتبارات لازم برای برگزاری کارگاههای آموزشی اولیا در نظر گرفته نشده است؛ در نتیجه، در بسیاری از موارد به سبب بیاطلاعی والدین، تعارضات و اعتراض به رشته انتخاب شده در آخرین مرحله فرایند بروز میکند.
۷. تعداد زیاد سؤالات در آزمونها، ناتوانی دانشآموزان در درک سؤالات، و مبهم بودن و غیراستاندارد بودن تعدادی از سؤالات اعتبار پاسخها را مخدوش میکند.
بدیهی است جدا از چالشهای موجود در اصل برنامه هدایت تحصیلی، اهداف این برنامه زمانی محقق میشود که سه عنصر والدین، آموزشگاه (مدیر، مشاور، دبیر و ...) و دانشآموزان در تمام مراحل اجرای طرح بهصورت هماهنگ مشارکت فعال داشته باشند.
نظر به کمبود ساعات مشاوره در مدارس و حجم زیاد مسئولیتهای محوله، مدارس بدون مشارکت فعال والدین نمیتوانند برنامه هدایت تحصیلی دانشآموزان را به سرانجام مطلوب برسانند. بنابراین، به منظور اجرای بهینه این برنامه لازم است. نکات زیر مورد توجه قرار گیرد:
اولاً: سطح ارتباط والدین ـ مدرسه (بهخصوص مشاور) ارتقا یابد؛ والدین علاوه بر اینکه در زمینه سابقه تحصیلی و روند ارزیابی دانشآموز اطلاعات و آگاهی لازم را کسب میکنند، با مدرسه در مورد شناسایی تواناییها و استعدادهای دانشآموزان نیز همکاری داشته باشند.
ثانیاً: مشاوران مدارس، نقش و مسئولیتهای والدین را در اجرای این برنامه تعیین و برداشتها و نگرشهای منفی بعضی از والدین را اصلاح کنند.
مروری بر فرایند هدایت تحصیلی در حال حاضر نشان میدهد که این برنامه علاوه بر اشکالات قید شده، با ویژگیها و اهداف دوره متوسطه اول نیز متناسب نیست. مهمترین ویژگی برنامههای مناسب دوره متوسطه اول، توجه به رشد شخصیت دانشآموزان و در نتیجه، ارائه راهکارها و فعالیتهایی است که به نوجوانان در شناخت عمیقتر خود و جامعه کمک کند. شناسایی استعدادها و توانمندیهای دانشآموزان باید از دوره ابتدایی شروع شود. این کار از طریق آزمونهای مشاورهای و فقط در محیطهای بسته کلاس و محیط محدود مدرسه امکانپذیر نیست، بلکه به امکانات آموزشی پیشرفته، شامل کارگاه، آزمایشگاه، کتابخانه، منابع و امکانات جامعه محلی و حتی شهر محل سکونت نیاز دارد تا دانشآموز با ذهن پویا و مستعد خود بتواند ورای محیط محدود کلاس ظرفیتهای خویش را بشناسد و نیز با کسب مهارت به تقویت تواناییهایش اقدام کند.
همچنین لازم است برنامهریزان و تصمیمگیرندگان حوزه مشاوره تحصیلی، تدبیری درست بیندیشند و با دید کارشناسی و منطقی و به دور از تعصب، شاخصهای موجود فرایند هدایت تحصیلی را آسیبشناسی کنند و با آسیبهایی که ممکن است بر دانشآموزان و معلمان، مدیران و اولیا تأثیرات مخربی داشته باشند، به مبارزه برخیزند. هدایت تحصیلی باید به یکی از شاخصهای دوره ابتدایی تبدیل شود؛ یعنی استعدادهای دانشآموزان در این دوره، شناسایی و در مسیر درست هدایت قرار گیرد تا در دوره متوسطه برای پذیرش مسئولیتهای شهروندی سوق داده شود. بر این اساس، لازم است فرصتهای گوناگونی برای دانشآموزان فراهم آید تا با پذیرش مسئولیتهای داوطلبانه بتوانند چند ساعت در هفته را در یکی از مؤسسهها یا مراکز خدمات شهری یا روستایی کارآموزی کنند. به این ترتیب، دانشآموزان با شناخت محیطهای اجتماعی خارج از مدرسه، به مسائل، مشکلات و نیازهای این مراکز پی میبرند و ضمن تلاش برای کاهش این مشکلات، با تقویت توانمندیها و استعدادهای خود تا حد زیادی در مسیر آینده شغلی خویش قرار میگیرند. در نهایت نیز دانشآموزانی که به رشتههای فنی علاقهمندند، بهطور طبیعی با پیشزمینه دوره کارآموزی متوسطه اول وارد شاخههای فنیوحرفهای و کاردانش خواهند شد و دانشآموزان علاقهمند به رشتههای نظری، ضمن فراهم آمدن امکان ادامه تحصیل در این رشتهها به مهارتهای مناسبی دست خواهند یافت.
۱۴۹۶
کلیدواژه (keyword):
دیدگاه مشاوران,نوجوانان,هدایت تحصیلی,