موک۱؛ پدیده‌ای نوظهور
موک نوعی دوره برخط با هدف دسترسی یادگیرندگان به منابع یادگیری در فضای وب است. موک‌ها می‌توانند فارغ از ملاحظات سیاسی، اجتماعی، جغرافیایی و فرهنگی بین تعداد زیادی از افراد تعامل فعال ایجاد کنند.
موک پدیده‌ای به نسبت جدید، با عمری چند ساله است. اولین موک را در سال ۲۰۰۸ دانشگاه «مانیتوبا» ایجاد کرد. اما در سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ پدیده موک چنان فراگیر شد که سال ۲۰۱۲ به عنوان سال موک نام‌گذاری شده است (پاپانو۲، ۲۰۱۲). موک‌ها در حالت اولیه به دو دسته تقسیم می‌شوند: «ایکس موک‌ها۳ و سی موک‌ها»۴. این دسته‌بندی وسیع براساس آموزش یا الگویی آموزشی است که برای ارائه دوره آموزش استفاده می‌شود. ایکس موک‌ها از الگوی سخنرانی سنتی هدایت شده توسط ارائه‌دهنده استفاده می‌کنند. ایکس موک‌ها شامل سخنرانی‌های ویدئویی کوتاه (۳ تا ۳۰ دقیقه‌ای) درباره موضوعات با آزمون‌های ترکیبی و ارزیابی خودکار و تکرار مطالب هستند. از آنجا که در موک اندازه کلاس بسیار گسترده است، تعاملی بین آموزش‌دهنده و یادگیرنده وجود ندارد، مگر در بعضی دوره‌ها که دستیار تدریس و آموزشگران، به طور جداگانه، مسئولیت پاسخ به سؤالات شاگردان را بر عهده دارند. در مقابل، سی موک‌ها (موک‌های ارتباط‌گرا) به حمایت همتایان، اجتماع‌های یادگیری و شبکه‌های یادگیرندگان وابسته‌اند. پایه اولیه سی‌موک‌ها این است که دانش در یک شبکه قرار دارد و به همین دلیل آن‌ها را سی موک یعنی موک ارتباط‌گرا می‌نامند. سی موک‌ها بر مبنای نظریه ارتباط‌گرایی، بر شبکه‌های یادگیرندگان برای تولید و نشر دانش با ساخت و گسترش شبکه‌های دانش موجود و تقویت استقلال یادگیرندگان مبتنی هستند (پیریز پیا۵، ۲۰۱۲). امروزه ارائه دوره‌های موک توسط دانشگاه‌های برتر، توجه زیادی را به خود جلب کرده و عامل مهمی برای ثبت نام‌های گسترده در موک‌هاست.
طراحی و اجرای موک
موک‌ها از جهت طراحی تقریباً مانند دوره‌های دانشگاهی، شروع و پایان مشخصی دارند. در این دوره‌ها، علاوه بر کاربرد محتوای درسها که معمولاً شامل ویدئو، اسلایدهای آموزشی، و منابعی برای مطالعه بیشتر آن درس‌هاست، مخاطبان می‌توانند از طریق گروه‌های مباحثه، آموخته‌ها و سؤالات خود را مطرح کنند و از طریق شرکت کنندگان دیگر، پاسخ سؤالات خود را به دست آورند. طراحی موک‌ها می‌تواند به صورتی باشد که امکان نظارت بالایی بر عملکرد مخاطب وجود داشته باشد، یا برعکس، مخاطب از سطح بالایی از استقلال برخوردار باشد. معمولاً مجری این دوره‌ها دانشگاه، سازمان یا نهادی دولتی یا غیر دولتی است. اجرای موک‌ها در مواردی از قابلیت اجرایی بیشتری برخوردار است، از جمله هنگامی که مخاطبان یک درس یا یک دوره، تعداد زیادی از افراد در مکان‌های متفاوت باشند. در این صورت، خاصیت مقیاس‌پذیری موک‌ها موجب می‌شود دسترسی به این دوره‌ها برای تعداد زیادی از مخاطبان آموزشی در نقاط مختلف امکان‌پذیر شود (سلوین۶، ۲۰۱۱). فراهم بودن زیرساخت‌هایی از جمله دسترسی به اینترنت، از مهم‌ترین شرایط برای اجرای دوره‌های موک است.
یادگیرنده در موک
موک دربرگیرنده یادگیرندگانی است که با اهداف متفاوتی برای آموزش ثبت نام می‌کنند. تحقیقات اخیر نشان داده است، از هزاران نفر که در موک ثبت نام می‌کنند، کمتر از ۱۰ درصد برای به پایان رساندن دوره و کسب اهداف یادگیری قصد واقعی دارند. پایین بودن میزان تکمیل‌کنندگان دوره، چالشی جدی برای طراحان موک است. اصولاً شرکت کنندگان در موک به چند دسته تقسیم می‌شوند:
• افراد حاضر۷: کسانی که به طور فعال تنها در انتخاب موضوعات شرکت می‌کنند. این مخاطبان از محتوای موک تنها برای رسیدن به اهداف خود در جای دیگر استفاده می‌کنند. گاهی اوقات هم به منظور ایجاد زیربناهایی برای دانش و مهارت‌ها و تخصص خود در دوره مشارکت می‌کنند.
• شرکت کنندگان منفعل۸: شرکت کنندگان منفعل هیچ چیزی را در گروه‌ها منعکس نمی‌کنند یا در فعالیت‌های یادگیری مشارکت ندارند. آن‌ها ممکن است برای الگو‌برداری از مواد یادگیری، ارزیابی‌ها و سایر مؤلفه‌های دوره و ابزارهایی که ممکن است به اهداف درازمدت آن‌ها مرتبط باشد، در دوره‌ها شرکت کنند. تفاوت عمده این گروه با افراد حاضر در این است که عمدتاً این گروه برای دریافت گواهی دوره مشارکت دارند.
• شرکت کنندگان فعال۹: افرادی هستند که الزامات دوره را برای دستیابی به اهداف یادگیری کامل می‌کنند. شرکت‌کنندگان فعال کمترین درصد از کل شرکت کنندگان در موک‌ها را به خود اختصاص می‌دهند.
• افراد بدون حضور۱۰: احتمالاً این گروه بیشترین تعداد ثبت نام کنندگان در موک را شامل می‌شوند. این گروه برای دوره ثبت نام می‌کنند، اما هرگز در آن درگیر نمی‌شوند. هرچند در ابتدا انگیزه شرکت در دوره را دارند، اما شور و علاقه آن‌ها از بین می‌رود، یا اولویت‌های دیگری برایشان ایجاد می‌شود که زمان لازم برای شرکت در دوره‌های دیگر را ندارند.
انوع موک
۱. دوره گسترده برخط و باز۱۱ (بوک)
۲. دوره توزیع شده آزاد مشارکتی۱۲ (دوک)
۳. دوره برخط و باز محدود۱۳ (لوک)
۴. تحقیق گسترده برخط و باز۱۴ (مور)
۵. دوره‌های برخط محدود و فردی۱۵ (اسپوک)
۶. دوره‌های هم‌زمان گسترده برخط و باز۱۶ (اسموک)
ارزشیابی در موک
در ارزشیابی یادگیرنده در موک، یکی از مسائلی که باید به آن پرداخته شود، مطمئن شدن از این مسئله است که شخصی که در موک شرکت کرده، واقعاً همان فردی است که قرار است برای وی مدرک صادر شود؟ اگر قرار است گواهی صادر شود، آیا ارزشیابی باید به صورت برخط انجام شود یا حضوری؟ گواهی اعطا شده به یادگیرندگان موک چقدر ارزشمند و قابل اطمینان است؟ دلیل چنین پرسش‌هایی این است که در حال حاضر فناوری هیچ راهی ندارد تا مطمئن شود شخصی که دوره را ثبت‌نام کرده، با شخصی که تمرینات دوره را کامل می‌کند یا در آزمون دوره شرکت می‌کند یکسان است یا خیر!
در بعضی دوره‌ها به تمام افرادی که دوره را گذرانده‌اند یک گواهی حضور ساده اعطا می‌شود و یک گواهی با عنوان «گواهی رهگیری امضا» که تضمینی است، با هزینه بالا، صادر می‌شود. برای گواهی رهگیری امضا از سرعت و الگوی ضربات به صفحه کلید، گرفتن عکس در طی آزمون از طریق وب کم، امضایی مخصوص به فرد ایجاد می‌کنند.
برخی از دوره‌ها از مدل تلفیقی استفاده می‌کنند؛ موک و کلاس‌های رسمی. در این دوره‌ها، در انتهای دوره دانشجویان می‌توانند به انتخاب خود در یک آزمون استاندارد حضوری شرکت کنند.
گزینه دیگر به جای ارزشیابی از راه دور یا ارزشیابی حضوری، ارزشیابی همتایان است. یعنی ارزشیابی توسط سایر افرادی که در همان موک حضور داشته‌اند.
به طور کلی، ارزشیابی در موک به نظر برگزارکنندگان دوره، نوع موک مورد استفاده و دلایل استفاده از موک بستگی دارد.
جمع‌بندی
یادگیرندگان در موک از گروه‌های متفاوت و از نظر زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی، آموزش و تجربه‌های حرفه‌ای، و موقعیت جغرافیایی با هم تفاوت دارند. با وجود گسترده بودن طیف یادگیرندگان موک، همه کسانی که در موک شرکت می‌کنند، لزوماً قصد تکمیل دوره را ندارند. ارائه مدرک یا گواهی پس از تکمیل دوره، اهمیت استفاده از تکنیک‌های ارزیابی برای اندازه‌گیری مشارکت و تعامل یادگیرنده در موک‌ها را مضاعف کرده است. با توجه به گستره موک‌ها و دسترسی آزاد آن برای همه شرکت کنندگان، ارزشیابی یادگیرندگان در موک بسیار مهم است؛ زیرا نه تنها بهبود نتایج یادگیری را تضمین می‌کند، بلکه به بهبود الگوی طراحی و ارائه موک‌ها کمک می‌کند.
پی‌نوشت‌ها
1. Mooc
2. Pappano
3. xMOOCs
4. cMOOCs
5. Perez-Pea
6. Selwyn
7. Drop-Ins
8. Passive Participants
9. Active Participants
10. Ghosts
11. Big Open Online Course (Booc)
12. Distributed Open Collaborative Course (Dooc)
13. Little Open Online Course (Looc)
14. Massive Open Online Research (Mooc)
15. Small Private Online Course (Spok)
16. Synchronous Massive Open Online Courses (SMooc)
منابع
1. Balfour, S. P.(2013). Assessing writing in MOOCS: Automated essay scoring and Calibrated Peer Review.
2. Research & Practice in Assessment, 8(1), 40–48.
3.Calderwood, B. J.(2013). MOOCs: Examining the Tsunami. Journal of Developmental Education, 36(3), 38–40.
4.Calibrated Peer Review.(2012). In Calibrated Peer Review. Retrieved from http://cpr.molsci.ucla.edu/Home.Aspx
5. Pappano, L.(2012, November 2). The year of the MOOC. The New York Times.
6.Pérez-Peٌa, R.(2012). Top Universities Test the Online Appeal of Free. Retrieved from http://www.nytimes.
7. com/2012/07/18/education/top-universities-test-theonline- appeal-of-free.html