مقدمه
انسان از زمانی‌که پا به عرصه حیات گذاشته تا امروز با زمین به‌عنوان زیستگاه خود در تعامل بوده و برای تأمین مایحتاج خود از آن کمک گرفته است. با پیشرفت تکنولوژی این نیاز بیشتر نمایان شد چرا که بشر برای ساخت ابزارهاو دستگاه‌ها به مواد معدنی زمین، برای تأمین غذا به خاک و منابع آبی، و در صنعت به سوخت‌های فسیلی و برای مجموعه این‌ها به اطلاعاتی درباره زمین‌لرزه‌ها و آتش‌فشان‌ها و سونامی‌ها و ساخت سازه‌های مقاوم و ... نیاز پیدا کرد. همچنین حس کنجکاوی بشر او را به شناخت و مطالعه لایه‌های درونی زمین حتی کهکشان‌ها کشاند. برای پاسخ‌گویی به همه این نیازها علمی به نام زمین‌شناسی به‌وجود آمد.
هدف از تدریس هر درس و مفهوم آموزشی تحقق سه هدف کلی و کسب سه نتیجه است که عبارت‌اند از:
الف. دانستنی‌های ضروری، در سطح دانش؛
ب. کسب مهارت‌های ضروری، شامل درک، فهم، تفسیر و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها؛
ج. کسب نگرش‌های ضروری مانند کاربرد و گاه خودارزیابی.
هدف از ارزشیابی نیز برای قضاوت درباره وضعیت تحصیلی و تعیین پیشرفت تحصیلی دانش‌آموز در هر ماده آموزشی است. (صاحب‌زاده و کیخا، ۹۳)
کنکور روشی برای سنجش دانسته‌های علمی دانش‌آموزان جهت ورود به دانشگاه‌ها و پلی برای عبور از دبیرستان به دانشگاه است، ازاین‌رو سطح سؤالات آن علاوه بر حفظیات و دانش محض باید سنجش درک و فهم و حیطه‌های بالای یادگیری را نیز هدف قرار دهد.
نتیجه‌گیری
پس از بررسی سؤالات و با توجه به نمودارهای مرتبط و ترسیم‌شده:
• بیشتر سؤالات در حیطه دانش بوده‌اند و تعدادی از سؤالات هم که مربوط به حیطه‌های بالاتر یادگیری بودند دارای اشتباهات و ابهامات علمی هستند.
• سؤالات ساده در حد دانش ملاک مناسبی برای شناسایی دانش‌آموزان از یکدیگر در یک رقابت علمی نیستند.
• در مواجهه با سؤالات مبهم و اشتباه، دانش‌آموزان به‌صورت نادرستی به چالش کشیده می‌شوند که گاه به دلزدگی و سرخوردگی می‌انجامد.
پیشنهاد
پیشنهاد می‌شود که در طراحی سؤالات به سطوح بالاتر یادگیری توجه شود تا انتخاب برترین‌های علمی بهتر امکان‌پذیر باشد.
ارزشیابی از دانش‌آموزان به شیوه‌ای که سال‌هاست رایج است، دیگر نمی‌تواند روش مناسبی برای تعیین صلاحیت علمی و شایستگی عملی دانش‌آموزان و ارتقای آن‌ها به مدارج بالاتر به شمار آید.
در ارزشیابی دانستنی‌های علمی دانش‌آموزان پرسش‌های واگرا، تفکربرانگیز، سازنده و خلاق پیشنهاد می‌شود. (صاحب‌زاده و کیخا، ۹۳)
باید اذعان داشت که در آموزش علوم و نیز زمین‌شناسی، به‌عنوان شاخه‌ای از علوم، باید فرایند آموزش را مدنظر قرار داد تا دانش‌آموزان با آموزش مفاهیم و دانستنی‌های علمی و پرورش مهارت‌ها و نگرش‌های ضروری، در حل مسائل و به کار بستن دانسته‌های خود توانا شوند و با سواد علمی پرورش یابند.
منابع
۱. سؤالات کنکور سراسری ۹۶، رشته علوم تجربی، درس زمین‌شناسی.
۲. صاحب‌زاده، ب. کیخا، ع.، ارزشیابی مؤثر در فرایند آموزش فیزیک، مقاله رشد آموزش فیزیک، شماره ۱۰۷، تابستان ۹۳.