اشاره
مدرسه به‌عنوان مرجع آموزش‌وپرورش نسل‌های فردا باید در
کنار زمینه‌های
علمی، مهارت‌های
لازم برای زندگی را آموزش دهد اما متأسفانه در نظام آموزشی فعلی مدارس، از مهارت‌آموزی، که یکی از
ارکان مهم پرورش می‌باشد، غفلت شده است. تأکید زیاد مدارس بر اختصاص دادن ساعات
فوق برنامه به آموزش‌های نظری (تئوریک) باعث کاهش آموزش‌های مهارتی و در نتیجه بروز مشکلات جدی
در روند هدایت تحصیلی و اشتغال فارغ‌التحصیلان می‌شود.
فرایند هدایت تحصیلی،
لزوماً روندی اجرایی در پایه نهم نیست و پایه‌گذاری آن باید براساس ایجاد موقعیت‌هایی همچون کشف
استعداد در سال‌های
قبل آغاز شود.
از طرفی، تک‌بعدی بودن آموزش‌ها باعث رشد افرادی
خاص با ویژگی‌هایی
یکسان و از دست رفتن تعداد بیشتری از افراد شده است، که دارای گونه‌های دیگری از
استعدادهای چندگانه‌اند.
با انجام دادن برنامه‌های مهارت‌آموزی، فضای مدرسه به
محیطی چند بعدی و بانشاط تبدیل خواهد شد.
در سند تحول بنیادین
نظام آموزش‌وپرورش
به موضوع مهارت‌آموزی
به شرح زیر اشاره شده است:
در صفحه 40 در بیان
راهکارهای تنوع‌بخشی
به محیط‌های
یادگیری در فرایند تعلیم‌وتربیت رسمی عمومی:
راهکار 5 ـ 6ـ تنظیم
و اجرای برنامه جامع کارآفرینی و مهارت‌آموزی برای تمام دوره‌های تحصیلی به‌ویژه دانشآموزان دوره متوسطه
تا پایان برنامه پنجم توسعه درسی و آموزشی؛
در ابتدای تابستان،
برای تنظیم برنامه‌های سال تحصیلی جدید جلسات متعددی در دبیرستان غیردولتی مهندس نجفی
واقع در ناحیه چهار آموزش‌وپرورش شهر اصفهان برگزار شد و پیشنهادهای مختلفی جهت برگزاری
کلاس‌های
مختلف ریاضی، علوم، زبان انگلیسی و ... ارائه گردید اما مسئله اصلی از میان چند نشانه
خود را نشان داد. مسئله اول افت میانگین نمرات دانشآموزان در برخی از دروس اصلی با وجود
افزایش ساعات تدریس فوق‌برنامه و بروز فضای رخوت و عدم اعتمادبهنفس و خودباوری در دانشآموزان، لزوم نوآوری
در این زمینه را به شدت آشکار ساخت.
پیشنهاد اصلی که مورد
توافق جمع همکاران قرار گرفت. ورود عناوین آموزشی جذاب و جدید به مدرسه بود ولی
هنوز نگاه گذشته برای ارتقاء مهارت‌های دانشی مانند زبان انگلیسی جزء پیشنهادهای اصلی بود. البته
رقیب دیگری هم برای این پیشنهاد ارائه شد.
رقیب تازه، برگزاری
کلاس‌های
مهارتی با ماهیتی متفاوت با پیشنهاد اول بود. تأکید‌های فراوان سند تحول آموزش‌وپرورش بر ارتقاء مهارت
دانشآموزان
و ضعف برنامه‌های
فعلی در آگاه نمودن دانشآموزان پایه نهم جهت انتخاب رشته مناسب‌تر، کسب شایستگی‌های لازم در این زمینه، ارزش قائل شدن
به کار و معاش حلال و داشتن روحیه تلاش، از پشتوانه‌های محکم این پیشنهاد بود.
پس از بررسی این
پیشنهاد سؤالاتی مطرح شد. اینکه چگونه می‌توان فضایی مناسب برای برگزاری این کلاس‌ها در مدرسه ایجاد
کرد، آیا این گزینه مورد استقبال دانشآموزان و والدین قرار خواهد گرفت و چند
سؤال دیگر ...
در ادامه، پیشنهاد شد
که دانشآموزان
برای فراگیری این مهارت‌ها به مراکز آموزش فنی‌وحرفه‌ای بروند و از امکانات آنجا استفاده
کنند. ولی این گزینه به‌دلیل مشکلات فراوان جابه‌جایی دانشآموزان و دیگر عوامل، مانند لزوم رعایت
شرایط اردویی و افزایش هزینه‌ها قابلیت اجرایی چندانی نداشت.
پس مقرر شد عناوینی
انتخاب گردد که امکان ارائه آموزش‌های لازم با شرایط مدرسه را داشته باشد. با مشورت‌های فراوان، نظریه
هوش‌های
چندگانه گاردنر هم به کمک برنامه‌ریزی اجرایی طرح آمد.
نظریه هوش‌های چندگانه گاردنر
از جدیدترین نظریات در زمینه شناسایی هوش افراد است. گاردنر معتقد است که دسته‌بندی عده‌ای خاص با عنوان
باهوش یا نابغه در گروه‌های خاص، ما را از توانایی دیگر افراد غافل می‌کند؛ لذا پرسش‌نامه‌ای ارائه می‌دهد که براساس آن
افراد به هشت مدل هوش ریاضی ـ منطقی ... تقسیم می‌شوند. نکته قابل توجه، کاربردی بودن
نتایج این آزمون در یاری رساندن به دانشآموزان برای انتخاب مسیر شغلی آینده
است.
به این ترتیب، عناوین
میناکاری و فتوشاپ، برنامه‌نویسی پایتون، والیبال، فوتبال، الکترونیک، آفیس و ... برگزیده شدند و
مدرسان آن‌ها
براساس معیارهای آموزشی و تربیتی انتخاب گردیدند. (همچنین جهت رعایت ضوابط موجود،
تمامی مربیان برای گذراندن مراحل گزینش به اداره آموزش‌وپرورش ناحیه معرفی شدند.)
مهم‌ترین اهداف اجرای
طرح:
1. ارتقاء مهارت‌های عملی دانشآموزان: نظام آموزشی
در حال حاضر اطلاعات علمی زیادی را انتقال می‌دهد و از این جنبه جایگاه مناسبی دارد
ولی هنگام استفاده عملی از این اطلاعات به‌دلیل نبود آموزش‌های تجربی با مشکل روبه‌رو می‌شود؛ لذا در این
زمینه باید آموزش‌هایی
در محیط عملی ارائه گردد.
2. بهبود فرایند
هدایت تحصیلی: با توجه به اهمیت انتخاب رشته تحصیلی در دوره اول متوسطه و لزوم
آشنایی دانشآموزان
این دوره تحصیلی با مشاغل مختلف، آن‌ها باید با آگاهی و اطلاعات واقعی‌تر رشته تحصیلی مناسب
خود را انتخاب کنند.
3. ارتقای حس
خودباوری دانشآموزان:
بسیاری از دانشآموزان
در دروس نظری خود نمرات خوبی نمی‌گیرند و این مسئله باعث کاهش خودباوری و احساس غیرمفید بودن در
ایشان می‌شود.
وجود فضایی که در آن بتوان استعدادها و توانایی‌هایی عملی دانشآموزان را به عرصه ظهور آورد، باعث می‌شود که این گروه از
دانشآموزان
هم احساس خودباوری و اعتمادبهنفس کنند.
4. افزایش نشاط در
فرایند کسب علم: مدرسه به‌عنوان محیطی آموزشی به سبب ویژگی‌های خاص مخاطبش، همواره باید شور و نشاط
را در کنار جنبه‌های
رسمی خود داشته باشد. تنوع آموزشی باعث افزایش نشاط در فضای آموزشی مدرسه می‌شود و آن را از حالت
یکنواختی خارج می‌کند.
5. مهارت‌آموزی: کسب بخشی از
شایستگی‌های
حرفه‌ای
و مهارتی لازم جهت ورود به بازار کار در آینده.
روند
اجرا
در ادامه جلسات،
برنامه اجرایی به شرح زیر تعیین گردید؛
در ابتدا پرسش‌نامه گاردنر توسط
دانشآموزان
در هنگام ثبت‌نام
تکمیل و کارنامه (نموداری) آن در اختیار ایشان قرار گرفت. پس از آن، دانشآموزان با انتخاب دو
عنوان از میان عناوین ارائه شده، نظر خود را در این‌باره ارائه نمودند.
البته در این مرحله، از همه ظرفیت‌ها و نیروی انسانی
مدرسه اعم از مدیر و کارکنان برای ارائه مشورت لازم در زمینه انتخاب مناسب براساس
نتایج تست گاردنر به‌کار گرفته شد.
پس از دریافت نظرات
دانشآموزان
و والدین ایشان، کلاس‌هایی که با استقبال بیشتری مواجه گردیده بودند، شناسایی شدند و
برنامه تشکیل کلاس‌ها تنظیم گردید. برنامه اجرایی با الزاماتی همچون برگزاری در
روزهای پنجشنبه و انتخاب حداقل دو عنوان تدوین شد.
برای تنوع و کسب نتیجه
بهتر، زمان هر کلاس 60 دقیقه تعیین گردید و بین هر دو کلاس 15 دقیقه زمان استراحت
در نظر گرفته شد. همچنین، تمام موارد لازم در اولین جلسه عمومی اولیا و مربیان به
اطلاع
والدین رسید اما درخواست آن‌ها برای برگزاری کلاس‌های آموزشی درسی، باعث شد که بخش اعظم
زمان جلسه به تغییر نگرش آن‌ها اختصاص یابد. در نهایت، موافقت والدین جلب شد و رضایت‌نامه کتبی و هزینه
برآورد شده از ایشان دریافت گردید.
نتایج
و دستاوردها
پس از برگزاری موفقیت‌آمیز این طرح در سال
تحصیلی 97 ـ 96 نتایج زیر حاصل گردید:
1. به دلیل نوآوری‌ها و جذابیت کلاس‌ها، اکثر دانشآموزان با رغبت زیادی
در کلاس‌ها
شرکت می‌کردند.
2. برخی از والدین
هنوز برگزاری کلاس‌های نظری تئوریک درسی (مانند کلاس‌های فوق‌برنامه درسی و تست‌زنی) را در اولویت می‌دانستند که اکثر
ایشان در جلسات توجیهی آموزش خانواده تغییر عقیده دادند.
3. تجربه انتخاب کلاس‌های متنوع مهارت‌آموزی برای دانشآموزان بسیار جذاب
است.
4. برخی از دانشآموزان با وجود اینکه
به انتخاب خود در کلاس‌ها حاضر می‌شدند، پس از گذشت چند جلسه و کسب تجربه‌های عملی، مایل بودند کلاس خود را تغییر
دهند که با این کار موافقت شد. (برای مثال، چند نفر از دانشآموزان پایه نهم به انتخاب رشته
کامپیوتر بسیار ابراز علاقه می‌کردند که پس از حضور در کلاس برنامه‌نویسی پایتون و مواجهه با فضای واقعی
برنامه‌های
رایانه‌ای
(دنیای صفر و یک) متوجه شدند که این رشته با علاقه و استعداد واقعی‌شان متفاوت است.
5. حضور و غیاب دانشآموزان در کلاس‌ها مانند سایر روزهای
هفته انجام شد که این امر تعجب دانش‌آموز را برانگیخت.
6. خلاقیت و ابتکار و
نوآوری
دانشآموزان
در زمینه‌های
هنری بیشتر از گذشته بروز کرده و دانشآموزان توانستند شایستگی فردی و اجتماعی
قابل‌توجهی
به‌دست
آورند.
7. فرهنگ مهارت‌آموزی برای اشتغال‌زایی و کارآفرینی در
کنار مهارت داشتن در بین اولیای دانشآموزان کم‌کم نهادینه شد.
8. دانشآموزان خواستار
برگزاری دوره‌های
مهارتی و متنوع‌تر
در تابستان با هدف پرکردن اوقات فراغت خود شدند.
کسب
رتبه برتر در همایش ملی ایده نو، تجربه اثربخش
پس از اجرای موفقیت‌آمیز طرح پنجشنبه‌های مهارتی در
دبیرستان
مهندس نجفی، این طرح در سال 1397 در همایش ملی ایده نو، تجربه اثربخش که با هدف
تجربه‌گردانی
و انتقال تجارب برتر پژوهشی و عملکردی مدیران متوسطه سراسر کشور برگزار شد ارائه و
موفق به کسب رتبه برتر در محور هدایت تحصیلی شد. لازم به یادآوری است دبیرخانه این
همایش در شهر اهواز بود مدیران دوره
متوسطه اول 20 استان کشور، 180 مقاله به دبیرخانه همایش ارسال نمودند.