مقدمه
امروزه فناوری‌های جدید به طور روزافزون در حال توسعه هستند
و بر حسب قابلیت‌های
استفاده آن‌ها
در موقعیت‌های
یادگیری مورد استفاده قرار می‌گیرند. با ظهور اینترنت و ابزارهای هوشمندی نظیر گوشی‌های همراه، تبلت‌ها و رایانه‌ها، امکان دریافت آموزش‌های الکترونیکی به نحو چشم‌گیری افزایش یافت. این موضوع محرک مراکز
آموزشی برای ارائه آموزش به صورت الکترونیکی و برخط شده است. آموزش مجازی شیوه‌ای برای طراحی، تدوین، ارائه و ارزشیابی
آموزش است که از قابلیت‌های امکانات الکترونیکی برای کمک به یادگیری بهره می‌گیرد. آموزش مجازی به دنبال ایجاد آموزشی
با کیفیت متفاوت، قابل استفاده برای گروه وسیعی از یادگیرندگان، و تسریع، تسهیل و تعمیق
در یادگیری، کاهش هزینه‌ها و افزایش کارایی آموزش است.
صلاحیت‌های آموزشگر مجازی
کدام‌اند؟
با تغییر ماهیت آموزش
و یادگیری، تمایل به فراگیرنده محوری در فرایند آموزش، از بین رفتن ضرورت وجود مکان
و زمان واحد برای یادگیری، تغییر فعالیت‌های مهمی از جمله ارزشیابی، تعامل و ارتباط
به صورت برخط، پیچیدگی فرایند آموزش و فعالیت‌های آموزشگر مجازی مضاعف شده‌اند. اکنون این سؤال مطرح است که وجه تمایز
آموزشگر محیط یادگیری مجازی با آموزشگرانی که به صورت حضوری آموزش می‌دهند، در چه مؤلفه‌هایی است؟ در رویکرد‌های سنتی، آموزشگر مسئول انتقال مستقیم اطلاعات
به شاگردان است و وظیفه ارزشیابی از مطالب منتقل شده را بر عهده دارد. اما در محیط
یاددهی - یادگیری مجازی، مدرس بیشتر نقش تسهیل کنندگی و راهنمایی و مدیریت جریان آموزش
را بر عهده دارد. بدون شک، در چنین شرایطی، یک مدرس آموزش الکترونیکی در صورتی می‌تواند فعالیتی مؤثر انجام دهد که صلاحیت‌ها و آمادگی لازم برای کار در شرایط جدید
را داشته باشد؛ صلاحیت‌هایی که توقعات جدیدی را از وظایف آن‌ها ایجاد کرده و بر پیچیدگی کار آن‌ها افزوده است (Spector
and de la Teja, 2001).
صلاحیت را چنین تعریف کرده‌اند: حالتی که در آن ویژگی‌های لازم برای انجام یک فعالیت، تکلیف یا
عملکرد شغلی در فرد موجود باشد.
آموزشگر مجازی فردی است که در رابطه با تدریس و یادگیری (به ویژه تدریس مجازی) تجربه‌های بسیار دارد و در سطح بالایی از سواد
تکنولوژیکی برخوردار است (Bawanea and Spector, 2009).
این آموزشگران باید مهارت‌های خود را بهبود دهند، روش‌های تدریس خود را برای محیط برخط انتخاب
کنند، بحث‌ها
را مدیریت کنند، به یادگیرندگان آزادی عمل بدهند، فعالیت‌های برخط را سازمان‌دهی کنند، یادگیری را تحت نظارت داشته باشند
و به یادگیرنده بازخورد لازم را ارائه دهند. در این خصوص که آموزشگران در موقعیت‌های مجازی چه صلاحیت‌هایی لازم دارند، دیدگاه‌های متعددی وجود دارند و افراد و گاهی سازمان‌های گوناگون، صلاحیت‌های متفاوتی را ارائه داده‌اند. گزیده‌ای از مهم‌ترین صلاحیت‌هایی که تاکنون برای آموزشگران موقعیت‌های مجازی ارائه شده‌اند، در جدول شماره 1 آمده است.
رشد حرفه‌ای آموزشگران موقعیت‌های مجازی
فراهم کردن برنامه‌های رشد حرفه‌ای آموزشگران برای موقعیت‌های مجازی بسیار مهم است تا آموزش با کیفیتی
ارائه دهند. رشد حرفه‌ای مدرسان مجازی باید به خوبی برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی شود تا نیازهای آموزشی ویژه آن‌ها را برآورده سازد. رشد حرفه‌ای باید با یک روند مستمر یادگیری و بهبود
همراه باشد و آموزشگران مجازی باید در برنامه‌های رشد حرفه‌ای مربوط به حیطه کاری خود شرکت‌کنند. مهارت داشتن معلم در آموزش چهره به
چهره، جوابگوی موفقیت او در کلاس‌های برخط نیست. در کلاس سنتی، معلم ترکیبی از دانش آموزشی و محتوا
را برای تعیین راهبردهای آموزشی، فعالیت‌ها و ارزیابی‌ها استفاده می‌کند. در این کلاس‌ها به ندرت از ابزارهای فناوری برای برقراری
ارتباط استفاده می‌شود.
اما در آموزش مجازی، معلم باید دانش آموزشی و محتوا را با فناوری ترکیب کند و به تکنولوژی
به عنوان وسیله‌ای
ارتباطی تکیه کند. آموزش مجازی به مجموعه گسترده‌ای از مهارت‌های فناوری نیاز دارد که باید در جریان توسعه
حرفه‌ای
تقویت شوند. چارچوب رشد حرفه‌ای باید فعالیت‌های رسمی و غیر رسمی، از دوره‌های سنتی و برخط تا کارگاه‌ها، سمینارها و نشست‌ها را دربر‌گیرد. مدرسان مجازی نیز به فرصت‌های زیادی برای به اشتراک گذاشتن ایده‌ها و اطلاعات با دیگر مدرسان و متخصصان مجازی
نیاز دارند. رشد حرفه‌ای آموزشگران فعالیتی است که سه بخش دارد: توسعه و بهبود و گسترش
دانش تخصصی، گسترش فنون و مهارت‌های تدریس، و گسترش درک اصولی اخلاقی که فعالیت‌های مربوط به تدریس را حمایت می‌کنند. در حیطه تعلیم‌و‌تربیت، اصطلاح رشد حرفه‌ای می‌تواند نوعی مهارت‌آموزی ویژه، آموزش رسمی، یا یادگیری حرفه‌ای پیشرفته به منظور کمک مدیران و مدرسان
باشد تا دانش حرفه‌ای،
صلاحیت‌ها،
مهارت‌ها،
و اثر‌بخشی
کارهای خود را بهبود دهند. به منظور ارائه آموزش مجازی به صورت مؤثر، لازم است آموزشگران
مهارت‌های
لازم را کسب کنند تا بتوانند به شکل برخط تدریس کنند. آماده‌سازی آموزشگرانی که به صورت برخط تدریس می‌کنند، بر اثر‌بخشی و رضایتمندی یادگیری می‌افزاید (Moore,
2005). رشد حرفه‌ای آموزشگران مجازی باید به خوبی برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی شود تا نیازهای آموزشی آن‌ها را برآورده سازد. رشد حرفه‌ای زمانی موفقیت‌آمیز است که فرایند یادگیری مستمر و مداوم
باشد. تدوین برنامه‌های
آماده‌سازی
و آموزش حرفه‌ای
مدرسان آموزش مجازی برای تدریس در محیط‌های آموزش و یادگیری مجازی ضرورت دارد. برنامه‌های رشد حرفه‌ای می‌توانند به صورت مجازی و برخط ترتیب داده
شوند. در صورت امکان و نیاز، می‌توان برنامه‌هایی را نیز به صورت چهره به چهره و حضوری در نظر گرفت. در این
راستا، فعالیت‌های
حائز اهمیت در توسعه حرفه‌ای آموزشگران برای موقعیت‌های مجازی با اتکا به تحقیقات انجام شده
و مبانی موجود در جدول 2 ارائه شده است.
نتیجه گیری
مدرسـان در حیطه آموزش
الکترونیکی، بـرای عـملـکرد مـوفقیت‌آمـیز، نیـازمند صلاحـیت‌هـایـی هستنـد؛ صـلاحـیت‌هـای فردی با مؤلفه‌های ویژگی‌های شخصیتی، خودراهبری، خود نظم‌دهی، خلاقیت، ذهنیت جهانی، مهـارت‌های ارتبـاطی، تخصص در موضوع، و پشتیبانی
فنی؛ صلاحیت‌های
اجتماعی با مؤلفه‌های
حمایت از شاگردان، تسهیل‌گری، ایجاد محیط یادگیری گروهی؛ صلاحیت‌های فنی و تکنولوژیکی با مؤلفه‌های شناخت فناوری‌ها، توان کار با فناوری‌ها، و پشتیبـانی فنی؛ صلاحیت‌هـای آمـوزشی بـا مؤلفه‌های تـدوین محـتوا، طـراحی آموزشی، انتخـاب
تکـنولـوژی، استـفـاده از نظریـات یادگیری، ایجـاد انـگیزه، تعـامل، به‌کارگیری راهبردهای تدریس، تسهیل فرایند آموزش،
ارزیابی شاگـردان، ارزشیـابی دوره، و ارائه بازخـورد؛ صلاحیت‌های اخلاقی و رفتاری با مؤلفه‌های مدیریت تعارضات، الگوسازی، و تعهـد کاری؛
صلاحـیت‌هـای
مدیریتی بـا مؤلفه‌هـای
درک چارچوب سازمانی، مدیریت دوره، مدیریت زمان، و اقدامات توسعه شغلی، از جمله مهم‌ترین صلاحیت‌ها هستند. این صلاحیت‌ها بر سـراسـر عمـلکرد آموزشگران در حیطه
آموزش الکترونیکی، از پـیش از آموزش گرفته تا حـین و بعد از آن، تأثـیر می‌گذارنـد. ایجـاد این صلاحـیت‌ها نیازمند فعالیت‌های مستمر و مداوم رشد حرفه‌ای است. رشد حرفه‌ای این آموزشگران باید به نحوی باشد که مهارت‌ها، دانش و نگرش‌های لازم را در آن‌ها ایجاد کند. در اصل، رشد حرفه‌ای شاه‌راهی برای تجهیز آموزشگران در موقعیت‌های مجازی است.