هوش طبیعت‌گرا
هوش طبیعت‌گرا1 بر مهارت شناخت و طبقه‌بندی گونه‌های گیاهان و جانوران و محیط فردی ناظر
است. بر این مبنا، در نظام برنامه‌ریزی درسی، فرصت‌ها و تجربه‌های یادگیری مرتبط باید زمینه آ‌شنایی و درگیری عمیق دانش‌آموزان با مظاهر و ابعاد گوناگون طبیعت
را فراهم کنند. لذا طراحی فعالیت‌ها و فرصت‌های یادگیری مانند رفتن به طبیعت، ارتباط با حیوانات اهلی،
کاربرد ذره‌بین
و میکروسکوپ و تلسکوپ برای تشخیص عناصر پدید‌ه‌ها، طبقه‌بندی گونه‌های گیاهان و حیوانات، نمایش فیلم از
طبیعت، عکاسی و فیلم‌برداری
از طبیعت، توجه به نقاط افتراق و اشتراک در طبیعت اطراف، مشاهده و دقت در پدیده‌های طبیعی مثل دریاچه و آ‌سمان و کوه و جنگل و کویر و دریا، پیاده‌روی در طبیعت، باغبانی کردن، آوردن
حیوانات خانگی به کلاس، ایجاد ایستگاه هواشناسی در کلاس یا مدرسه، می‌تواند در رشد و شکوفایی هوش طبیعت‌شناسانه بسیار مؤثر واقع شود.
نشانه‌هایی از هوش طبیعت‌گرا در کودکان
از کودکی به بازی در باغچه یا به اصطلاح خاک‌بازی علاقه و میل دارند.
در نقاشی‌ها بیشتر کوه، درخت، حیوانات و منظره را
ترسیم می‌کنند.
کتاب‌ها و قصه‌هایی را که در آن‌ها شخصیت‌های داستان‌ها حیوانات هستند یا اتفاقات داستان در
جنگل و کوه باشد، بیشتر دوست دارند.
وقتی از ایشان بپرسند در آینده دوست داری چه
کاره شوی، بیشتر مشاغلی را که با طبیعت و حیوانات و گیاهان سر و کار دارند اعلام
می‌کنند.
علاقه‌مندند مدت زمان زیادی کنار پنجره ماشین
یا اتوبوس و هواپیما بنشینند و منظره بیرون را تماشا کنند.
در کلاس‌های مدرسه دوست دارند کنار پنجره
بنشینند تا بتوانند بیرون را تماشا کنند.
برنامه‌ها یا فیلم‌های مستند طبیعی مثل راز بقا و زندگی
حیوانات و جانوران را با علاقه دنبال می‌کنند.
روشن کردن آتش را دوست دارند و انجام آن در پیک‌نیک‌ها یا فضاهای آزاد یکی از سرگرمی‌ها و علاقه‌های آن‌هاست.
درس‌هایی از فارسی، علوم و مطالعات اجتماعی را که در مورد طبیعت
است، از سایر درس‌ها
بیشتر دوست دارند و تکالیف آن‌ها را با انگیزه بیشتر انجام می‌دهند.
در انتخاب اسباب‌بازی، حیوانات در اولویت انتخاب ایشان
است.
توصیه‌ها و نکات کلیدی در نوع
برخورد و تدریس معلمان با مخاطبان طبیعت‌گرا
بهتر است برای دلپذیر کردن بیشتر مدرسه و فضای
کلاس برای همه و به‌ویژه
ایشان، تعدادی گلدان و گیاه در کلاس قرار داد و مسئولیت آبیاری و نگهداری از آن‌ها را به این بچه‌ها سپرد. قطعاً با علاقه این مسئولیت را
انجام خواهند داد.
زدن برچسب شناسنامه و معرفی انواع گیاهان و
گلدان‌های
موجود در مدرسه (اسم علمی، اسم محلی و روش‌های تکثیر) برای ایشان بسیار قابل توجه
و مفید خواهد بود.
وجود قفس پرندگان در حیاط یا وجود آکواریوم در
مدرسه، این دانش‌آموزان
را به خود جلب می‌کند
و فضای مدرسه را دلنشین‌تر خواهد کرد.
با شناسایی این بچه‌ها، پس از دادن آموزش‌های لازم، می‌توان مسئولیت غذا دادن به جانوران را به
ایشان سپرد.
با توجه به زندگی‌های آپارتمانی و امکان کمتر تجربه
نگهداری حیوانات در منزل، در صورت امکان، نمونه‌هایی از انواع جانوران و پرندگان را از
مراکزی مثل پرنده‌فروشی
به امانت بگیرید تا دانش‌آموزان، ضمن مشاهده حیوانات از نزدیک، امکان لمس و نوازش آن‌ها را نیز پیدا کنند.
مربیان هنر حتماً از سوژه‌های طبیعی مثل ماهی‌ها، گیاهان و حیوانات، از جمله با
استفاده از آکواریوم مدرسه و نقاشی از آن یا از گلدان‌های موجود در کلاس، در طرح درس‌هایشان استفاده کنند.
در برنامه‌های اردویی یا بازدیدهای علمی، از مراکزی که به نوعی با
طبیعت سروکار دارند، غفلت نشود؛ مکان‌هایی مثل باغ‌وحش، موزه جانوران تاکسیدرمی و مراکز پرورش یا بازارهای فروش
گل و گیاه. لازم است در این برنامه‌ها به هوشمندان طبیعت‌گرا مسئولیت‌هایی داده شود تا به بالندگی ایشان
بیفزاید.
تشویق ایشان در درس‌هایی مثل علوم برای درست کردن انواع
کلکسیون حشرات، گیاهان، برگ‌ها، دانه‌ها و نصب یا قراردادن آن‌ها در گوشه‌ای از کلاس یا روی تابلوها با نام
خودشان، ضمن تزئین کلاس، بر انگیزه‌های ایشان خواهد افزود.
در مسائل ریاضی، سؤالات فارسی، موضوعات انشا و
غیره، همواره باید مثال‌هایی از طبیعت در نظر گرفت تا توجه ایشان بیشتر جلب شود.
در امتیازات کلاسی و تشویق‌هایی که برخی آموزگاران با مُهر زدن
دفترهای بچه‌ها
یا دادن عکس‌هایی
برای چسباندن یا نقاشی در دفتر آن‌ها انجام می‌دهند، استفاده از تصویرهای حیوانات و گل‌ها بسیار جذاب خواهد بود!
توصیه‌هایی به معلمان و اولیای
دانش‌آموزان
دارای هوش طبیعت‌گرا
اجازه خاک‌بازی را با آموزش و مراقبت‌های بهداشتی به کودک بدهید. داشتن
مقداری ماسه در منزل یا کلاس درس به‌عنوان یکی از سرگرمی‌های ایشان توصیه می‌شود.
مسیر سفر را جزئی از سفر یا اردو بدانید و با
توقف در مسیر، اجازه دهید بچه‌ها به مشاهده محیط و ویژگی‌های خاک و سنگ‌ها بپردازند و ضمن گفت‌وگو با شما، دامنه اطلاعاتشان افزوده
شود. همچنین، تشویقشان کنید و اجازه دهید در سفر از نمونه‌های موجود در طبیعت مثل سنگ‌ها، برگ‌ها و صدف‌ها جمع‌آوری کنند. هرگز همراه داشتن و آوردن
نمونه‌ها
به خانه و مدرسه را کاری زائد و مزاحم نخوانید و در درست کردن کلکسیون‌ها ایشان را یاری دهید.
برای تشویق بیشتر ایشان، قسمتی از طاقچه‌ها یا طبقات ویترین‌های خانه و آزمایشگاه مدرسه را برای
نمایش این‌گونه
کارها در اختیارشان قرار دهید.
در سفرها یا بازدیدهای مراکز طبیعی، دوربین عکس‌برداری یا فیلم‌برداری در اختیارشان بگذارید.
امکان نگهداری و پرورش حیواناتی مثل جوجه مرغ،
کبوتر، قناری، ماهی در آکواریوم را برای ایشان فراهم آ‌ورید.
مسئولیت آبیاری گلدان‌ها یا گیاهان را به ایشان بسپارید.
با توجه به علاقه ایشان به محیط زیست، در فعالیت‌هایی مثل کوه‌نوردی و طبیعت‌گردی، برنامه جمع‌آوری زباله‌ها در طبیعت را پیش‌بینی کنید.
کتاب‌هایی مثل دایرئ‌المعارف جانوران، گیاهان و ماهی‌ها را جزئی از کتابخانه ایشان لحاظ
کنید.
برای گفت‌وگوهای جدی و اثرگذار با ایشان، پیاده‌روی در محیط‌هایی مثل پارک‌ها و کنار رودخانه‌ها را انتخاب کنید. در این میان، داستان‌هایی از حیوانات را تعریف کنید که به
رفتارهای خوب می‌پردازند.
برنامه خود را طوری تنظیم کنید که بتوانید گاهی
ناهار را با فرزندتان در بیرون از منزل و در طبیعت صرف کنید.
ساختن یک لانه کوچک پرنده با استفاده از چوب یا
کارتن یا یونولیت و نصب آن در جای مناسبی مثل گوشه ایوان یا تراس منزل یا گوشه‌ای از حیاط مدرسه و مشاهده سیر بزرگ شدن
جوجه‌های
پرندگان، سرگرمی خوبی برای ایشان خواهد بود.
هوش وجودی
(هستی‌شناختی)
گاردنر در سال‌های اخیر هوش‌های وجودی2، روحانی (معنوی)3 و اخلاقی4
را معرفی کرد، اما تأکید کرد از میان آن‌ها تنها هوش وجودی با برخی از ملاک‌های وی هم‌خوانی دارد. بنابراین، آن را شوخی‌وار هوش هشت‌ونیم نامید. این هوش عبارت است از
قابلیت فرد در شناخت خود در مجموعه هستی، از ازل تا ابد. همچنین، موفقیت فرد در
چارچوب زندگی و در ارتباط با سایر موجودات، و نیز شامل تفکر عمیقی در زمینه معنای
مرگ و غایت جهان مادی و معنوی است. به بیان دیگر، توانایی موقعیت‌گزینی و خودپنداری، با در نظر گرفتن
مشخصه‌های
وجودی انسان به‌عنوان
معنای زندگی، معنای مرگ، سرنوشت نهایی جهان مادی و معنوی، تجربه‌های عمیق عشق به دیگری و غوطه‌ور شدن در آثار هنری.
شواهد این هوش در
فیلسوفان، روان‌پزشکان
و روحانیون دیده می‌شود.
در واقع، افراد دارای این نوع هوش، از گفت‌وگو درباره تاریخ و فرهنگ باستانی لذت
می‌برند.
آن‌ها
به عنوان فیلسوف هستی‌گرا بر این باورند که من چیزی هستم که فکر می‌کنم.
فرصت‌های یادگیری در پرورش
هوش وجودی
هوش هستی‌شناختی متضمن توان و قابلیت دانش‌آموزان برای تأمل و ژرف‌اندیشی درباره جهان و هستی است؛ سؤال‌هایی نظیر اینکه ما که هستیم؟ چه اتفاقی
برای ما خواهد افتاد؟ این جهان برای چیست؟ به کجا می‌رویم؟
بر این اساس، در نظام برنامه‌ریزی درسی، تدارک و پیش‌بینی مجموعه‌ای از فرصت‌ها و تجربه‌های یادگیری مرتبط با هوش هستی‌شناختی، علاوه بر اینکه تعمق و تأمل
دانش‌آموزان
و پرورش قوای ذهنی و فکری آن‌ها را باعث می‌شود، در ترسیم دورنماهای آن‌ها از جهان هستی و معنادار شدن زندگی‌شان نقش اساسی ایفا می‌کند.
از این منظر، استفاده
و طرح مباحث فلسفی و استدلالی، بازدید از مکان‌های باستانی، تاریخی و مذهبی، بحث و گفت‌وگو درباره تاریخ و فرهنگ کشور، مطالعه
زندگی‌نامه‌ها و آثار فلاسفه، جلسات تفکر و مداقه
فردی و گروهی، تأمل و تفکر در طبیعت، معرفی و بررسی ادیان و آموزه‌های آن‌ها، مباحث عرفانی، معرفی عرفا و بررسی
آرا و دیدگاه‌های
آن‌ها
در رشد و پرورش هوش وجودی دانش‌آموزان نقش بسزایی دارد.
کلام آخر
اگر مدرسه‌ها بخواهند فرصت‌هایی ایجاد کنند تا همه دانش‌آموزان یاد بگیرند، باید آموزش را از
راه‌هایی
پیش
گیرند که به هوش‌های
مسلط آنان توجه شود. در عین حال، هوش‌های ضعیف‌ترشان را نیز قوی کنند.
پی‌نوشت‌ها
1. Naturalistic Intellgence
2. Existential Intelligence
3. Spiritual Intelligence
4. Moral Intelligence