مقدمه
صاحب‌نظران و اندیشمندان
تعلیم‌وتربیت
و روان‌شناسی،
هر یک بر مبنای طرز تلقی و مبادی فکری و معرفتی خود و نیز ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی
جامعه موردنظر، برداشت خاصی را از تربیت جنسی ارائه کرده‌اند، که مبین نوع نگاه و رویکرد آن‌ها نسبت به این حوزه
آموزشی ـ تربیتی است. از دیدگاه سانتروک (536:1997)، تربیت جنسی فرایندی دائمی است
که افراد از طریق آن اطلاعات لازم را درباره مسائل جنسی کسب می‌کنند! این فرایند به
رشد جنسی سالم، بهداشت و روابط خوشایند زناشویی و نقش‌های جنسی کمک می‌کند. از نظر کوچکف (ترجمه تقی‌زاده، 1369)، جهت‌گیری اصلی تربیت جنسی
نباید صرفاً ارائه دانش و اطلاعات مربوط به امور جنسی به دانش‌آموزان باشد بلکه
علاوه بر آن، باید بر ابعاد معنوی و روحانی مسائل جنسی هم توجه و تأکید خاص داشته
باشد. در واقع، از نظر وی هدف تربیت جنسی فقط آموزش اطلاعات جنسی نیست بلکه در این
نوع تربیت، به موازات آموزش مفاهیم و اطلاعات مرتبط با آناتومی و فیزیولوژی
انسانی، باید بر جوانب معنوی، انسانی و روحی امور جنسی تأکید کرد تا این حوزه و
کارکرد، شکل و صبغه انسانی به خود بگیرد نه آنکه صرفاً در قالب اموری مادی و
حیوانی مطرح شود. به‌طور قطع، اهمیت ابعاد معنوی و روحانی تربیت جنسی کمتر از جنبه‌های مادی و فیزیکی آن
نیست.
تأملی
بر جایگاه تربیت جنسی در برنامه درسی متوسطه
باید گفت که ضرورت و
جایگاه تربیت جنسی را می‌توان از ابعاد و جنبه‌های مختلفی مطرح کرد و مورد بحث قرار
داد. بدون تردید، این ضرورت و الزامات ناشی از آن، دلایل و مستندات قابل دفاعی را
فراهم می‌کند
که به اتکای آن، تربیت جنسی باید از قالب یک برنامه درسی مغفول (عقیم) خارج شود و
در چارچوب برنامه درسی رسمی یا از قبل تعیین‌شده دوره متوسطه، مورد توجه جدی و عملی
قرار گیرد. تأکید بر گنجاندن تربیت جنسی در قالب برنامه درسی متوسطه، متأثر از
ویژگی‌ها
و شرایط خاص دانش‌آموزان
این دوره، به‌ویژه
از نظر شکل‌گیری
هویت جنسی است. آنچه در ادامه می‌آید، تبیین برخی از الزامات و دلایلی است که وجود تربیت جنسی
را به‌عنوان
یک اولویت اساسی در برنامه درسی متوسطه به‌عنوان یک دوره حساس و سرنوشت‌ساز مطرح می‌کند.
1. وجود غریزه جنسی
در هر فرد: باید این واقعیت مسلم را پذیرفت که غریزه جنسی نیرویی بسیار اثرگذار
است که از آغاز زندگی در درون افراد وجود دارد و به‌خصوص از دوران بلوغ به شکل‌های مختلف زندگی فرد
را تحت‌تأثیر
قرار می‌دهد.
«پیش از آنکه فروید تأثیرات تجارب دوران کودکی را روی شخصیت بزرگسالی توصیف کند،
دنیا از عالم‌گیر
بودن فعالیت جنسی و یادگیری جنسی در کودکان بی‌خبر بود» (اوحدی، 43:1384). «در واقع،
تنها بعد از آنکه فروید تظاهرات جنسیت کودک را به اثبات رساند، آموزش جنسی این حق
را به دست آورد که به‌عنوان مسئله‌ای اجتماعی، موجودیت پیدا کند». به دلیل وجود غریزه جنسی و
تأثیرات مختلف آن می‌توان گفت که «مسائل جنسی بخشی جدانشدنی از یک زندگی طبیعی و
سالم است.» بر این مبنا، وجود غریزه جنسی به‌عنوان یک ویژگی و عامل ذاتی و زیستی در
همه دانش‌آموزان
و ضرورت جلوگیری از انحرافات جنسی، اهمیت برخورداری از یک نظام تربیت جنسی منسجم و
هدفمند را آشکار می‌سازد.
2. اقتضائات دوره
بلوغ: یکی از مهم‌ترین
ضرورت‌های
تربیت جنسی، ظهور دوره بلوغ و تغییرهای جسمانی و روانی ناشی از آن است، که در صورت
عدم آمادگی برای مواجهه با آن، مشکلات و بحران‌های مختلفی برای فرد پیش می‌آید. بنابراین، آموزش
رفتارهای جنسی و بلوغ به‌عنوان یکی از اولویت‌های بهداشتی دوران نوجوانی هر کشوری،
مطرح است (اسماعیلی و همکاران، 1384). از این‌رو تأکید می‌شود که «تغییرات بلوغ به معنی خاص کلمه،
مستلزم تربیت جنسی است» (دبس، ترجمه کاردان، 163:1374). در واقع به سبب هم‌زمانی دوره بلوغ با
دوران نوجوانی، این دوره از زندگی اهمیت خاصی پیدا می‌کند (سادات، 1374). این در حالی است که
دانش و فهم نوجوانان از جنسیت و جنس مخالف محدود است (پارسا، 1376) و بسیاری از
مشکلات جنسی دانش‌آموزان،
نتیجه بی‌اطلاعی
آن‌ها
از مسائل و موضوع‌های
جنسی است (کوزییر، 1995).
3. زندگی در عصر
اطلاعات و فناوری‌های
ارتباطی: وجود و شیوع انواع رسانه‌ها و فناوری‌های ارتباطی و زندگی در عصر اطلاعات باعث آن شده است که دست‌یابی نوجوانان و
جوانان به انواع و اشکال مختلف داده‌ها و اطلاعات جنسی، تسهیل و تسریع گردد.
این قابلیت فنی و فناورانه (تکنولوژیک) در کنار خصلت جست‌وجوگری و حس کنجکاوی دوران بلوغ باعث می‌شود که نوجوانان و
جوانان بتوانند انواع اطلاعات و تصاویر جنسی را به آسانی بازیابی و از آن‌ها بهره‌برداری شخصی کنند.
کثرت مطالب جنسی در اینترنت، دسترسی آسان به سایت‌های مستهجن و لینک‌های موجود در این سایت‌ها به همراه امکان
استفاده شخصی از رایانه، نظارت والدین را بر عملکرد نوجوانان دشوار کرده است. بلوغ
زودرس و درک نادرست مفاهیم جنسی از آثار احتمالی این مواجهه است (دوران، 1384).
4. ضرورت آگاه کردن
دانش‌آموزان
از مسائل بهداشت جنسی: در دنیای پیچیده امروزی، بخش قابل‌توجه از سلامت نوجوانان و جوانان،
وابسته به رفتارهای بهداشتی است که آن‌ها در زندگی از خود بروز می‌دهند. از جمله این
رفتارها، رفتارهای جنسی پرخطر است. از این منظر، «آموزش جنسی باید یکی از مهم‌ترین اجزای مراقبت
بهداشتی باشد؛ زیرا بسیاری از مشکلات جنسی ناشی از بی‌اطلاعی از موضوع‌های جنسی است» (پورابولی، 1:1384).
بنابراین، آگاهی‌بخشی
و آموزش دانش‌آموزان
در زمینه ملاحظات پیشگیرانه و طریقه حفظ بهداشت اندام جنسی ضرورت کامل دارد. به
همین سبب، سازمان بهداشت جهانی از مدارس خواسته است که برای ایجاد رفتارهای
بهداشتی در دانش‌آموزان
تلاش کنند.
5. هویت‌یابی جنسی: هویت جنسی
ناظر بر مجموعه‌ای
از نگرش‌ها،
الگوهای رفتاری و صفات جنسی تعیین‌شده از جانب فرهنگ جامعه است، که اغلب، ویژگی‌های مردانگی یا
زنانگی را تداعی می‌کند (کاپلان و سادوک، ترجمه پورافکاری، 1379). اکتساب بخش قابل‌توجهی از این صفات و
نگرش‌ها
و الگوهای رفتاری جنسی، منوط به وجود یک نظام اثربخش و کارامد تربیت جنسی است.
6. کمک به رشد کامل و
همه‌جانبه
فرد: شورای اطلاعات و تربیت جنسی آمریکا، که یک نهاد تخصصی و حرفه‌ای در زمینه بهداشت و
تربیت جنسی است، ضمن اشاره به اهمیت و نقش تربیت جنسی تأکید می‌کند که جهت‌گیری اصلی تربیت جنسی
صرفاً ارائه دانش و اطلاعات جنسی در زمینه آناتومی، فیزیولوژی اندام جنسی، زایمان،
تولیدمثل و... به دانش‌آموزان نیست بلکه علاوه بر آن، تربیت جنسی باید از طریق ارائه
و آموزش مجموعه‌ای
از نگرش‌ها،
ارزش‌ها
و بینش‌ها
و مهارت‌های
ارتباطی و بین‌فردی
و حس تعهد و مسئولیت در زمینه مسائل جنسی، در مسیر تعالی و رشد همه‌جانبه و متعادل فرد
حرکت کند.
7. تحکیم و تثبیت
نهاد خانواده:
خانواده به‌عنوان
مهم‌ترین
نهاد تشکیل‌دهنده
یک جامعه انسانی، هنگامی امکان ثبات و تداوم پیدا می‌کند که فرزندان و تربیت‌شدگان این نهاد، از
طریق برنامه‌های
آموزشی تربیت جنسی به‌گونه‌ای درست و منطقی، شیوه‌های ارضای غریزه جنسی را یاد گرفته باشند. از این
منظر، اساس خانواده، که محور اصلی کلیه اجتماعات بشری است. بر غریزه جنسی مبتنی
است. ارضا نشدن این غریزه به ایجاد اختلال در نظام خانواده و حتی فروپاشی آن منجر
می‌شود
(صافی، 1381).
به هر صورت، آنچه پیش
از این آمد، برخی از مهم‌ترین واقعیت‌ها و دلایلی است که مشخص می‌سازد توجه به تربیت جنسی در دوره
متوسطه، در اصل دارای پشتوانه‌های علمی و تجربی قوی و قابل‌ملاحظه‌ای است که به اتکای آن‌ها باید به‌عنوان یک حوزه آموزشی
مهم در دوره متوسطه، مورد توجه جدی قرار گیرد.
راهکارهایی
برای آموزش مسائل جنسی
• دعوت از کارشناسان و متخصصان (پزشکان،
روان‌پزشکان،
روان‌شناسان،
مشاوران مجرب) در زمینه تربیت جنسی
• توجه ویژه مشاوران دوره متوسطه اول و
دوم به موضوعات مربوط به تربیت جنسی و رسیدگی به آسیب‌ها و مشکلات ناشی از بی‌توجهی به آن
• تأکید بر نقش خانواده به‌خصوص والدین در تربیت
جنسی و آموزش‌های
مرتبط با آن
• تهیه و تکثیر و توزیع جزوه‌هایی درباره تربیت
جنسی در فاصله‌های
زمانی خاص برای آشنا شدن دانش‌آموزان با موضوع تربیت جنسی
• دعوت از روحانیان و افراد مذهبی و
سخنرانی و گفت‌وگوی
آن‌ها
با دانش‌آموزان
در زمینه تربیت جنسی
• گنجاندن مطالبی درباره تربیت جنسی در
کتب مختلف دوره متوسطه (زیست‌شناسی، بهداشت، بینش اسلامی)
بحث
و نتیجه‌گیری
تربیت جنسی باید به‌عنوان یک حوزه یا
قلمرو اساسی، در برنامه درس دوره متوسطه از جایگاهی شایسته برخوردار شود و در قالب
برنامه درسی رسمی یا از قبل تعیین شده به دانش‌آموزان ارائه گردد. در این تحقیق، مهم‌ترین حاصل و پیشنهاد
اجرایی آن است که حوزه‌ای مستقل و مجزا با عنوان آموزش یا تربیت جنسی در برنامه درسی
دوره متوسطه گنجانده و به دانش‌آموزان ارائه شود. در واقع، مغفول ماندن این حوزه و کشیدن خط
قرمز روی آن و تربیت جنسی را تابو فرض کردن، نه تنها مشکلی را حل نمی‌کند بلکه خود در حکم
برخوردی سطحی و پاک کردن صورت مسئله است که درنهایت به بروز بسیاری ناهنجاری‌ها و انحرافات جنسی،
اخلاقی و رفتاری در مدرسه و پس از آن در سطح جامعه شهری و ملی منجر می‌گردد؛ انحراف‌هایی که مقابله با آن‌ها بخش عظیمی از بودجه و
منابع مالی دستگاه‌ها و سازمان‌های مرتبط نظیر نیروی انتظامی و نهادهای حقوقی و قضایی را به
هدر می‌دهد.
منابع
1. اوحدی، بهنام.
(1384) تمایل‌ها
و رفتارهای جنسی انسان. انتشارات صادق هدایت.
2. اسماعیلی، کتایون؛
اسماعیلی، ماندانا و دیگران. (1384). بررسی دیدگاه آموزگاران شهر اهواز درباره
آموزش رفتارهای جنسی به نوجوانان. دومین کنگره خانواده و مشکلات جنسی. تهران:
دانشگاه شاهد.
3. پارسا، محمد.
(1376). روان‌شناسی
رشد کودک و نوجوان. تهران: انتشارات بعثت.
4. پورابولی، بتول.
(1384). بررسی نگرش معلمان شهر کرمان نسبت به آموزشی جنسی و نظرات آنان در مورد
نیازهای آموزش جنسی نوجوانان. دومین کنگره خانواده و مشکلات جنسی. تهران: دانشگاه
شاهد. 14ـ1.
5. دبس، موریس.
(1374). مراحل تربیت. ترجمه علی‌محمد کاردان. تهران: دانشگاه تهران.
6. دوران، بهناز.
(1384). رسانه‌های
همگانی و امور جنسی. کنگره خانواده و مشکلات جنسی. تهران: دانشگاه شاهد.
7. سادات، محمدعلی.
(1374) راهنمای پدران و مادران. شیوه‌های برخورد با نوجوانان (ج اول). تهران:
دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
8. صافی، احمد.
(1381). خانواده متعادل. تهران: انتشارات انجمن اولیا و مربیان ایران.
9. کاپلان، هارولد؛
سادوک، بنیامین. (1379). خلاصه روان‌پزشکی، علوم رفتاری و روان‌پزشکی بالینی. ترجمه
نصرت‌الله
پورافکاری. جلد دوم. تهران: نشر شهرآب.
10.کوچکف، و.د.
(1369). روان‌شناسی
و تربیت جنسی کودکان و نوجوانان، ترجمه محمد تقی‌زاده، تهران: مرکز.
11.
Santrock.J.W. (1997). Life-Span Development. MC Graw Hill.
12.
Kozier, Barbara. (1995). Fundamentals of Nursing. Addison Welsleg Publishing
Company.