پرسش نامه رفتارهای مقابله ای کودکان : CCBQ

اشاره

مهارت‌ مقابله‌ای¹ به فعالیت‌ها و شناخت‌هایی اطلاق می‌شود که کنترل‌کننده شرایط پراسترس‌اند و همراه با رشد کودکان و نوجوانان، ضمن تغییر اختصاصی‌تر می‌شوند (اسکینر²، و زیمر³، 2007؛ به نقل از فلاحی، کافی ماسوله، خسرو جاوید، کریمی‌لیچاهی، و اسکندری، 1396).

از دیدگاه لازاروس⁴ و فولکمن⁵ (1984) مقابله عبارت است از تلاش‌های فکری، هیجانی و رفتاری فرد که هنگام روبه‌رو شدن با فشارهای روانی به منظور غلبه کردن، تحمل کردن یا به حداقل رساندن عوارض استرس به کار گرفته می‌شود.

تدابیر مقابله‌ای افکار و رفتارهایی هستند که پس از روبه‌رو شدن فرد با رویداد استرس‌زا به کار گرفته می‌شوند. در حالی که منابع مقابله‌ای ویژگی‌های خود شخص هستند که قبل از وقوع استرس وجود دارند؛ مانند برخورداری از عزت‌نفس، احساس تسلط بر موقعیت، سبک‌های شناختی، منبع کنترل، خوداثربخشی و توانایی‌ حل مسئله (وفایی بوربور، 1378). از جمله امور مهم در این رابطه، ارزیابی فرد از توانایی‌های خودش برای رویارویی با مسئله است. این ارزیابی‌ها ممکن است مطابق با واقعیت و توانایی‌های واقعی فرد باشد و یا مطابق با واقعیت و توانایی‌های او نباشد ولی هر چه هست، برداشت‌های فرد از توانایی‌ها و قابلیت‌هایش تعیین‌کننده اصلی برای مقابله با دشواری‌هاست. اگر فرد احساس ناتوانی کند، با وجود همه مهارت‌هایی که آموخته‌ است نخواهد توانست از عهده مشکل برآید. ارزیابی افراد از توانایی‌ خود برای رویارویی با مسائل طی سه مرحله شکل می‌گیرد که در شکل دادن به رفتارهای مقابله‌ای خیلی مؤثر است:

1. در این مرحله، فرد موقعیت پیش‌بینی کننده استرس و تهدید را ارزیابی می‌کند؛ مثلاً از خود می‌پرسد که آیا موقعیت تهدیدکننده است یا خیر.

2. در این مرحله، فرد توانایی خود برای انجام دادن کاری در ارتباط با موقعیت استرس‌زا را ارزیابی می‌کند؛ مثلاً از خود می‌پرسد که برای حل مسئله پیش آمده چه می‌توان کرد.

3. در مرحله  سوم فرد به ارزیابی مجدد موقعیت می‌پردازد که آیا قضاوت او از موقعیت یا منابع موجود برای رویارویی درست بوده است یا نه. او رفتارهای خود را بر این اساس تعدیل و بازسازی می‌کند (دافعی، 1376).

پرسش‌نامه رفتارهای مقابله‌ای کودکان

هرناندز⁶ (2008) پرسش‌نامه رفتارهای مقابله‌ای کودکان⁷ را برای کودکان 10 تا 16 سال ساخته است. این پرسش‌نامه 57 سؤال و سه مؤلفه دارد:

ـ انحراف از مشکل به سمتی دیگر، شامل عباراتی است که عادت‌ها و حمایت‌ خانواده، تفکر مثبت و حواس‌پرتی را می‌سنجد. بیشتر راهبردهای کنار آمدن در این عامل ممکن است براساس منحرف ساختن توجه نوجوانان از مشکل جاری به سمت موضوع دیگری باشد.

ـ کنار آمدن با مشکل به منظور بهبود مشکل یا سعی در یافتن راه‌حل مسئله و بیان هیجان از طریق تمرکز بر آن؛ این امکان وجود دارد که استفاده از هر دو روش به‌طور متعادل برای کنار آمدن موفقیت‌آمیز مفید باشد.

ـ کنار آمدن ویرانگر؛ بیشتر پاسخ‌های کنار آمدن ناسازگارانه را ارزیابی می‌کند. این عامل شامل کنار آمدن خود تخریبی مانند «مشکل را از خودم دور می‌کنم» و کنار آمدن ویرانگر فیزیکی (مانند آسیب‌ رساندن به وسایل) است.

نمره‌گذاری سؤال‌ها به‌صورت چهار ارزشی شامل گزینه‌های هرگز (1)، برخی مواقع (2)، بیشتر مواقع (3) و تقریباً همیشه (4) است. هرناندز اعتبار⁸ کل پرسش‌نامه را 94/0 گزارش کرده و برای بررسی روایی سازه⁹، همبستگی آن را با نمره‌های افسردگی، اضطراب،‌ استرس اجتماعی،‌ تنظیم فردی و مشکلات درونی مورد بررسی قرار داده است.

هنجاریابی در ایران

فلاحی و همکاران (1396) ویژگی‌های روان‌سنجی پرسش‌نامه رفتارهای مقابله‌ای کودکان را در بین دانش‌آموزان 10 تا 16 ساله ساکن استان گیلان بررسی کرده‌اند. نمونه این پژوهش 300 دانش‌آموز (139 دختر و 161 پسر با میانگین سنی 23/13 سال) از جامعه آماری بودند که به روش نمونه‌گیری چند مرحله‌ای انتخاب شدند. در این پژوهش، برای بررسی روایی سازه از تحلیل عاملی اکتشافی¹⁰ و تأییدی¹¹ استفاده شده است. تحلیل عاملی اکتشافی با  استفاده از تحلیل مؤلفه‌های اصلی¹²و چرخش‌ واریماکس¹³ نشان داد که در نهایت،‌ 41 سؤال اندازه‌گیری رفتارهای مقابله‌ای سه عاملی شامل انحراف از مشکل، کنار آمدن با مشکل برای بهبود مسئله و کنار آمدن ویرانگر، بیش از 9/60 درصد کل واریانس سؤال‌های پرسش‌نامه را تبیین می‌کنند. همچنین، معنادار بودن شاخص‌های برازندگی تأیید‌کننده الگوی سه عاملی استخراج شده در تحلیل عاملی اکتشافی بود. معنادار بودن نمره کل پرسش‌نامه رفتارهای مقابله‌ای و نمره اضطراب حالت ـ صفت  کودکان نیز معرف روایی ملاکی پرسش‌نامه پژوهش است. برای برآورد همسانی درونی¹⁴ نیز از ضریب آلفای کرونباخ¹⁵ استفاده شده که این شاخص برای نمره کل 89/0 و مؤلفه‌های انحراف از مشکل، کنار آمدن با مشکل، و کنار آمدن ویرانگر به ترتیب 91/0، 82/0، 74/0 گزارش شده است. در نهایت، برای بررسی پایایی¹⁶ پرسش‌نامه از بازآزمایی¹⁷ با فاصله زمانی دو هفته استفاده شده است که ضرایب به دست آمده برای مؤلفه‌ها و نمره کل از نظر آماری معنادار بوده‌اند.

پی‌نوشت‌ها

1. Coping

2. Skinner, EA.

3. Zimmer - Gembeck, M.J.

4. Lazarus, S.

5. Folkman, S,

6. Hernandez, B.C.

7. Children's Coping Behavior Questionnaire(CCBQ)

8. reliability

9. Construct Validity

10. exporatory factor analysis (EFA)

11. confirmatory factor analysis(CFA)

12. Principle components(PC)

13. Varimax rotation

14. internal consistency

15. Cronbach,s Coefficient Alpha

16. stability

17. test - retest

منابع

1. دافعی، مریم. (1376). بررسی رابطه روش‌های مقابله‌ای با ویژگی‌های فردی و سلامت روانی زوج‌های نابارور یزد. پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشکده علوم پزشکی دانشگاه تربیت مدرس.

2. فلاحی، مهناز؛ کافی ماسوله، موسی؛ و دیگران. (1396). بررسی مقدماتی ویژگی‌های روان‌سنجی پرسش‌نامه رفتارهای مقابله‌ای کودکان (CCBQ). مجله روان‌پزشکی و روان‌شناسی بالینی ایران. سال بیست وسوم (شماره4، پیاپی 91): 5096 ـ 494.

3. وفایی بوربور، صدیقه. (1378). نقش جهت‌گیری دینی و مقابله‌‌های مذهبی در استرس شغلی دبیران زن شهرستان همدان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته تاریخ و فلسفه آموزش‌وپرورش، دانشگاه تربیت مدرس.

4.Hernandez, B,c, (2008). The children's coping behavior questionnaire: Development and validation [MA thesis]. Chicago: Loyola University Chicago.

5. Lazarus,S., & Folkman, S. (1984) Stress Appraisal and coping NewYork: Springer.