در قسمت سوم، از
معلمی گفتیم که برای افزایش انگیزه دانش‌آموزان در انجام تکلیف خانه، از پاداش
نمره‌ای
استفاده کرده است. با این روش، بعضی از دانش‌آموزان در چرخه مطلوب قرار می‌گیرند و همواره نمره بالاتر کسب می‌کنند. بعضی دیگر، که اتفاقاً ممکن است اکثر
دانش‌آموزان
کلاس هم باشند، در چرخه معیوب قرار می‌گیرند و همواره نمره پایین‌تر کسب می‌کنند. حال چه باید کرد؟
سفر به اعماق ذهن
(قسمت انتهایی کوه یخ) ما را به الگوهایی ذهنی می‌رساند که منجر به این مسئله شده‌اند. آیا ریشه مسئله شیوه طراحی تکالیف نیست؟
آیا ارائه تکالیف یکسان در کلاسی که نیازها و توانایی‌های دانش‌آموزانمان متفاوت است، یادگیری مؤثر
ایجاد می‌کند؟
آیا مطمئن هستیم انجام تکالیفی که ما طراحی می‌کنیم به یادگیری پایدار و عمیق‌تر شدن درک دانش‌آموزان منجر می‌شود؟ آیا دانش‌آموزان با انجام تکالیف خانه می‌توانند فرایند تولید دانش را تجربه کنند
یا فقط آنچه را در کلاس درس ارائه شده است به خاطر می‌سپارند؟ آیا این تکلیف موضوع درس را به
زندگی واقعی دانش‌آموزان
پیوند می‌زند
یا فقط مداد و کاغذی است و دانش‌آموز با انجام مجموعه‌ای کار تکراری، بر یک نوع عملیات ریاضی
مسلط می‌شود؟
آیا تا به حال به‌عنوان
تکلیف خانه از دانش‌آموزانمان
خواسته‌ایم
درباره یک مفهوم ریاضی با اعضای خانواده‌اش گفت‌وگو کند و نتیجه را در کلاس به‌طور شفاهی ارائه دهد؟ آیا اصلاً می‌توانیم در درسی مانند ریاضی، تکلیف
شفاهی داشته باشیم؟ اگر پاسخ مثبت است، چه نوع تکلیفی به نظر شما می‌رسد؟ آیا دانش‌آموزان می‌توانند برای یادگیری بهتر یک مفهوم،
برای آن مدل‌سازی
کنند و ابزار مدل‌سازی
را به اختیار خودشان انتخاب کنند؟ برخی مربیان معتقدند نقش تکلیف خانه فقط تقویت
یادگیری نیست، بلکه توسعه خلاقیت هم از اهداف تکلیف است. آیا تکالیفی که تا به حال
برای دانش‌آموزان
تدوین کرده‌اید،
تقویت تفکر خلاق آنان را نیز در پی داشته است؟ در دوره‌ای که دانش‌آموزان با فضای مجازی آشنا هستند و بسیاری
از فعالیت‌های
روزمره (از پرداخت قبض تا نظر دادن درباره برنامه‌های تلویزیونی و دریافت آموزش‌های آنلاین) با اتصال به اینترنت انجام
می‌شود،
تکالیف کلاس درس چه ویژگی‌هایی باید داشته باشند؟ امروزه افراد، از جمله دانش‌آموزان کلاس ما، برای کسب بسیاری از مهارت‌ها لازم نیست به‌طور حضوری در کلاس درس شرکت کنند. کافی
است با استفاده از موتورهای جست‌وجو (مانند google)،
به سایت مورد نظرشان دست یابند. آنگاه می‌توانند در هر جا و در هر زمانی به
یادگیری آن مهارت بپردازند. آیا تکالیف خانه‌ای که طراحی می‌کنیم با این شرایط سازگار است؟
تنها راه برای حل پایدار
مسئله، به چالش کشیدن الگوهای ذهنی‌مان است. ناچاریم به شیوه دیگری تفکر کنیم. اگر بخواهیم تکالیف
برای دانش‌آموزانمان
معنادار باشند، باید با جست‌وجو در منابع و به چالش کشیدن باورهای فعلی‌مان، به روش‌های نوین طراحی تکالیف بپردازیم. تکالیف
معنادار آن‌هایی
هستند که:
• به برنامه درسی مربوط هستند و هدف
روشنی دارند.
• بر تکرار طوطی‌وار مطالب درسی تأکید نمی‌کنند، بلکه دانش‌آموز برای انجام آن‌ها باید به منابع گوناگون از جمله کتاب غیردرسی، اینترنت
و افراد مطلع رجوع کند.
• استقلال و خلاقیت دانش‌آموز را تقویت می‌کنند.
• فعالیت‌های انگیزاننده برای دانش‌آموزان دربردارند، از جمله آزمایش کردن،
تحقیق کردن، بحث و گفت‌وگو با افراد، ساختن وسیله و ...
در این چهار قسمت از
این مجموعه مقاله‌ها
سعی شد چهار گام حل مسئله، به روش سیستمی و با استفاده از تمثیل کوه‌یخ ارائه شود. در تصویر زیر این مراحل
خلاصه شده‌اند.
پشت هر مسئله به ظاهر
لاینحلی، مجموعه‌ای
از نگرش‌ها
و باورها وجود دارد. ممکن است برخی از این نگرش‌ها و باورها گمراه‌کننده و مانع اثربخشی باشند، ولی از دید
ما پنهان مانده باشند. به همین علت، به چالش کشیده نشده‌اند. اگر بتوانیم این نگرش‌ها و باورها را به سطح بیاوریم و درباره
آن‌ها
پرس‌وجو
کنیم، می‌توانیم
تغییری ایجاد کنیم که به حل پایدار مسئله بینجامد. این نوع حل مسئله، حل مسئله با
نگرش نظام‌دار
است که به تحول در ساختار سیستمی منجر می‌شود که مسئله را به وجود آورده است.
منابع
۱. سنگه پیتر و همکاران (2012). خلق
محیط یادگیرنده در کلاس، مدرسه و جامعه. ترجمه لیلی محمدحسین. منظومه خرد. چاپ
اول. 1397.
2.
https://cdl.edb.hkedcity.net/cd/basic-guide/BEGuideeng0821/chapter08.html
• حل مسئله در کلاس درس، تمرین کوه یخ در
چهار گام، قسمت اول: تحلیل مسئله
• حل مسئله در کلاس درس، تمرین کوه یخ در
چهار گام، قسمت دوم: چرا رفتارم اینطوری شده
• حل مسئله در کلاس درس، تمرین کوه یخ در
چهار گام، قسمت سوم: شناسایی عوامل