مدیریت فعالیت های گروهی در کلاس زبان

1. کلاس زبان

کلاس زبان محیطی ارتباطی است و در آن بین افراد (زبان‌آموزان و معلم) تعامل وجود دارد. تعامل در کلاس درس تابع قراردادهایی است که روابط بین معلم و زبان‌آموزان را مشخص می‌کند. براساس نظر برتوچینی (23: 2008)، قرارداد آموزشی¹ زمانی شکل می‌گیرد که یک یا چند نفر برای ایجاد امکان یادگیری زبان دوم به گروه زبان‌آموزان احساس مسئولیت ‌کنند. زمانی که قرارداد آموزشی شکل می‌گیرد رویدادهای ارتباطی و مقررات بین معلم و زبان‌آموزان و بین خود زبان‌آموزان شکل می‌گیرد. به بیان دیگر می‌توان گفت کلاس زبان محیطی اجتماعی است که قواعد خاص خود را دارد. همچنین یک واقعیت آموزشی است که بخشی از یک نهاد آموزشی مانند یک مؤسسه یا یک مدرسه را تشکیل می‌دهد. کلاس زبان را نباید تنها به‌عنوان یک محیط فیزیکی در نظر گرفت بلکه می‌بایست آن را به‌عنوان محیطی ارتباطی و به‌عنوان شبکه‌ای تعاملی نگریست. قرارداد آموزشی اغلب در بردارنده قوانین ضمنی است و زبان‌آموزان بر حسب ضرورت در حین انجام فعالیت‌های گروهی با این قوانین آشنا می‌شوند.

2. مدیریت فضای کلاس متناسب با نوع فعالیت گروهی

در دستور‌العمل هیچ یک از مؤسسات و مدارس از چیدمان فضای کلاسی صحبتی به میان نیامده است، در حالی که در فرایند آموزش زبان، چیدمان و مدیریت فضای کلاس یکی از موارد مهم ایجاد ارتباط و تحقق فعالیت‌های گروهی در جمع زبان‌آموزان است. چطور می‌توان انتظار داشت زبان‌آموزان در حالی که پشت سر هم در کلاس نشسته‌اند بتوانند در فعالیت‌های گروهی و ارتباطی با یکدیگر شرکت کنند؟ به همین خاطر در کلاس زبان، و به‌ویژه برای فعالیت‌های ارتباطی و گفتاری بین زبان‌آموزان، باید به‌طور جدی به چیدمان کلاس و مشخص کردن جایگاه زبان‌آموزان و معلم زبان فکر کرد. نقش معلم زبان در این‌گونه فعالیت‌ها هدایت و تشویق زبان‌آموزان به انجام فعالیت‌های گروهی است. به این منظور معلم زبان باید جای همیشگی خود در کلاس را، که جلوی تابلو و پشت میزش است، ترک کند و بین زبان‌آموزان رفت‌وآمد کند. جای زبان‌آموزان در کلاس و چیدمان فضای کلاس با توجه به فعالیت‌های گروهی متفاوت، متغیر است. در اینجا چند نمونه از فعالیت‌های متفاوت گروهی را ذکر کرده و چیدمان متناسب با هر فعالیت را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

• بررسی و بحث در مورد یک فایل تصویری: در این موقعیت بهترین حالت، قرار گرفتن زبان‌آموزان در کلاس به‌صورت نیم‌دایره‌های کوچک اطراف فایل تصویری است، به‌گونه‌ای که همه زبان‌آموزان بتوانند به وضوح فایل تصویری را مشاهده نمایند.

• مباحثه: در مباحثه، زبان‌آموزان به دو گروه موافق و مخالف تقسیم می‌شوند به‌طوری که این دسته‌بندی باید در کلاس قابل مشاهده باشد. مثلاً می‌توان زبان‌آموزان را در دو گروه موافق و مخالف روبه‌روی یکدیگر نشاند.  همچنین این دو گروه می‌توانند به شکل دو نیم‌دایره روبه‌روی یکدیگر قرار بگیرند.

• ترفند‌های تئاتری: هنگام اجرای تمرین‌های تئاتری به هیچ‌وجه نباید زبان‌آموزان را مجبور کرد که جلوی کلاس و روی سکوی کلاس برای اجرای تئاتر بروند، زیرا این کار آن‌ها را مضطرب می‌کند و ممکن است دچار اختلال در تمرکز شوند و جملات حفظ شده را فراموش کنند. بنابراین در مرکز کلاس فضایی را برای اجرای تئاتر خالی می‌کنیم. زبان‌آموزانی که در اجرای تئاتر نقشی ندارند فضا را ترک کرده و در اطراف فضای ایجاد شده روی صندلی‌های خود می‌نشینند. چیدمان صحنه با وسایل مورد نیاز برای اجرای تئاتر نیز می‌تواند به بازیگران در اجرای درست نقش‌ها کمک کند.

• شبیه‌سازی: در شبیه‌سازی موقعیت‌های ارتباطی، چیدمان فضای کلاس ارتباط تنگاتنگی با نوع و موقعیت فعالیت شبیه‌سازی شده دارد. بنابراین الگوی یکسانی برای چیدمان فضای کلاس در این شکل از فعالیت‌های گروهی وجود ندارد و چیدمان باید حتی‌الامکان تداعی‌کننده موقعیت شبیه‌سازی شده باشد. 

در ادامه، چند طرح متفاوت از چیدمان کلاس برگرفته از کتاب راهنمای عملی تربیت مدرس به نگارش برتوچینی و کستانزو را مشاهده خواهیم کرد.

3. شیوه‌های اجرای فعالیت‌های گروهی در کلاس زبان

به منظور گذار زبان‌آموزان از مرحله یادگیری و به خاطر سپردن کلمات و قواعد زبانی، به مرحله تولید ساختارهای زبانی باید او را در شرایط شبیه‌سازی شده قرار داد، به‌نحوی که بتواند آموخته‌های خود را به کار گیرد. موقعیت‌های شبیه‌سازی شده شامل انواع مختلف فعالیت‌های گروهی است که به آن‌ها اشاره شد. اجرای درست و مؤثر فعالیت‌های گروهی در کلاس نیازمند راهکارهایی است که به زبان‌آموز اجازه می‌دهد تا بتواند ساختارهای زبانی و کلمات از پیش‌آموخته شده را به درستی در شرایط ارتباطی مشخص به‌کار گیرد. بنا بر نظر کورتیون (2003:69)، راهکارهای انجام فعالیت‌ گروهی در حوزه آموزش، توسط زبان هدایت می‌شوند، به‌نحوی که رابطه بین معلم و زبان‌آموزان اهمیت بسیاری پیدا می‌کند. این راهکارها شامل شکل دادن و به‌ جریان انداختن موقعیت‌های ارتباطی است که در آن‌ها زبان‌آموز نقشی را بر عهده می‌گیرد و در اجرای نقش باید از مهارت‌ها و آموخته‌های زبانی و ارتباطی بهره گیرد. فعالیت‌های گروهی در موقعیت‌های مختلف ارتباطی این امکان را به زبان‌آموز می‌دهد که بتواند تعداد بسیار زیادی جمله جدید را، منطبق با نقشی که در موقعیت ارتباطی خاص دارد و بر مبنای جملات و ساختارهایی که از قبل آموخته است، تولید نماید. در این راستا زبان‌آموزان می‌توانند معانی کلمات مورد نیاز را از معلم بپرسند و یا آن‌ها را در فرهنگ لغات جست‌وجو کنند. یکی از مزايای انجام فعالیت‌های گروهی در کلاس این است که زبان‌آموزان می‌توانند از آموخته‌های یکدیگر بهره‌مند گردند و در جریان تولید زبانی یکدیگر قرار گیرند و از جملات و ساختارهای جدید بهره گیرند. در جریان فعالیت‌های گروهی زبان‌آموزان به اشتباهات خود پی می‌برند و اشتباهات یکدیگر را در حد توان اصلاح می‌نمایند.

برای آغاز یک فعالیت گروهی در کلاس معلم باید اهداف انجام این فعالیت در کلاس را تبیین نماید و روند اجرای فعالیت را برای زبان‌آموزان توضیح دهد. زمان لازم برای انجام فعالیت باید به اندازه کافی طولانی باشد (حداقل بیست دقیقه) در غیر این صورت زبان‌آموزان نمی‌توانند خلاقانه به ایفای نقش خود بپردازند و اهداف انجام فعالیت را محقق نمایند.

برای مؤثر بودن فعالیت، تعداد زبان‌آموزان در هر گروه نباید بیش از سه یا چهار نفر باشد. برای زبان‌آموزان مبتدی حتی بهتر است این تعداد به دو تا سه نفر براساس نوع و موضوع فعالیت کاهش پیدا کند. برای حفظ توازن در هر گروه بهتر است هر گروه شامل یک زبان‌آموز قوی، یک زبان‌آموز متوسط و یک زبان‌آموز ضعیف باشد. به این ترتیب زبان‌آموز قوی‌تر می‌تواند به زبان‌آموز ضعیف‌تر در ایفای نقش خود کمک کرده و زبان‌آموز ضعیف‌تر از آموخته‌های زبانی زبان‌آموزان قوی‌تر استفاده نماید.

در حین انجام کار گروهی، معلم زبان مراقب زمان و روند کار است. او ناظر شکل‌گیری ارتباط بین زبان‌آموزان و چگونگی ایفای نقش در گروه‌هاست و زبان‌آموزان می‌توانند در صورت نیاز از معلم درخواست کمک و راهنمایی کنند. در پایان فعالیت گروهی، هر گروه به ایفای نقش می‌پردازد و دیگر زبان‌آموزان می‌بایست اشتباهات دستوری و واژگانی را پیدا و تصحیح نمایند. در این خصوص معلم زبان می‌تواند با پرسیدن سؤالاتی مانند: «آیا این جمله صحیح است؟» یا «در اینجا چه باید گفت؟» به زبان‌آموزان در یافتن اشتباهات و تصحیح آن‌ها کمک کند. به این ترتیب زبان‌آموزان می‌توانند مشکلات دستوری و واژگانی خود را برطرف نمایند.

در نهایت می‌توان به این نکته اشاره کرد که در روند آموزش زبان، انتظار می‌رود که زبان‌آموزان در یادگیری زبان به تدریج مستقل شوند. یکی از گام‌هایی که می‌توان برای رسیدن به این هدف برداشت، دادن آزادی بیشتر به زبان‌آموزان در مرحله تولید زبانی است که با به‌کارگیری فعالیت‌های گروهی در کلاس محقق می‌شود. فعالیت‌های گروهی به زبان‌آموزان اجازه می‌دهد مسئولیت ایفای نقش خود را بپذیرند و نقش خود را به بهترین شکل ایفا کنند.

پی‌نوشت‌ ها

1. Contrat pédagogique

2. Pédagogie guidée

منابع

Beau. D. 2008. La boite à outils du formateur. Paris : Les éditions d’organisation.

Bertocchini. P., Costanzo. E. 2008. Manuel de formation pratique pour le professeur de FLE. Paris : CLE international.

Besse. H. 1990. « Les langues sont-elles des disciplines scolaires comme les autres ? », Mélanges de phonétique et didactique des langues, Press universitaire de Mon / Paris : Didier.

Conseil de l’Europe, 2001. Cadre européen commun de référence pour les langues. Paris : Didier.

Courtillon. J. 2003. Elaborer un cours de FLE. Paris : Hachette.

Cuq. J.P. 2003. Dictionnaire de didactique du français. Paris : CLE international.

Dabène. M. 1972. « Didactique des langues et disciplines fondamentales », Actes de la rencontre de Québec, AUPELF.

Galisson. R, Puren. C. 1999. La formation en questions. Paris : CLE international.

Kramsch. C. 1948. L’interaction et discours dans la classe de langue. Collection LAL, Paris : Didier-Hatier.

Lataste D. 2008. Gérer les conflits dans vos formations. Paris : Eyrolles.