زمین شناسی پزشکی: قسمت اول

1ـ 2ـ معرفی

زمین‌شناسی پزشکی علمی است که به بررسی تأثیر عوامل زمین‌شناسی بر سلامت انسان و سایر موجودات زنده می‌پردازد. امروزه تأثیر متقابل میان انسان و زمین به خوبی آشکار شده است. همه عناصر و ترکیباتی که در طبیعت یافت می‌شوند هر کدام به نحوی در زندگی موجودات زنده نقش دارند به‌طوری که وجود بعضی از آن‌ها برای سلامت انسان و سایر موجودات زنده لازم و ضروری است و برعکس بعضی از آن‌ها، حتی در مقادیر کم، می‌توانند برای موجودات زنده مضر و حتی کشنده باشند. در دهه‌های اخیر آشکار شدن جنبه کاربردی علم زمین‌شناسی پزشکی در تأمین سلامت انسان، منجر به تعامل گسترده‌ای میان دانشمندان علوم زمین و پزشکان در سراسر جهان شده است.

زمین‌ شناسی پزشکی علمی است که به بررسی تأثیر عوامل زمین‌شناسی بر سلامت انسان و سایر موجودات زنده می‌پردازد

کشور ایران به لحاظ وضعیت زمین‌شناسی و جغرافیایی خود، از جمله مناطق مستعد جهت شیوع بیماری‌های با منشاء زمین‌شناسی است. وجود آمارهای مستند در مورد ابتلا به بیماری‌هایی چون گواتر، فلورسیس، آرسنوکوسیس و ... که به‌صورت پراکنده از نقاط مختلف کشور گزارش می‌شود نشان‌دهنده اهمیت مطالعات زمین‌شناسی پزشکی در کشور ماست. با توجه به اینکه ایران بخشی از کمربند بیماری‌هایی چون کم‌خونی، دیابت، سرطان و ... را تشکیل می‌دهد لزوم شناخت منشاء محیطی این بیماری‌ها در سطح ملی و فراملی امری ضروری است. پراکندگی پتانسیل‌های معدنی و فعالیت‌های معدنی و فرآوری ناشی از آن منجر به بروز آلودگی‌های زیست‌محیطی به‌ویژه در استان‌های معدنی کشور و شیوع بیماری در میان ساکنین آن شده است. از این میان می‌توان به شیوع بیماری‌های دامی (مسمومیت با مس) در شهرهای معدنی استان کرمان، سرطان در نواحی مجاور کانسارهای کرومیتی و ... اشاره نمود. علاوه بر موارد فوق‌الذکر، توسعه فعالیت‌های صنعتی، معدنی و گسترش شهرسازی در کنار عدم رعایت استانداردهای زیست‌محیطی، در دهه‌های اخیر بر میزان بروز بیماری‌های با منشاء محیطی در کشور افزوده است. بنابراین می‌توان گفت که با توجه به کمبود برخی از عناصر ریز مغذی (روی، آهن  ید)، بالا بودن سطح پرتوزایی طبیعی (رادون)، وجود آنومالی‌های ژئوشیمیایی عناصر سمی (سرب، آرسنیک و ...) در بسیاری از نقاط کشور، انجام مطالعات زمین‌شناسی پزشکی در ایران ضروری به نظر می‌رسد.

اهداف مطالعات زمین‌شناسی پزشکی

• کاهش خطرات ناشی از عوامل ژئوژنیک (زمین‌زاد) و آنتروپوژنیک (انسان زاد) بر سلامت انسان.

• افزایش توجه سیاستگزاران سلامت جامعه به علوم زمین به‌عنوان یک عامل مهم در تأمین سلامت.

Ÿ• ایجاد بستر مناسب جهت همکاری میان دانشمندان رشته‌های مختلف علوم زمین و پزشکی.

• جلوگیری از اتلاف منابع ارزی و بودجه کشور در درمان بیماری.

• ارتقای سلامت عمومی جامعه.

• شناسایی همه‌گیری و اپیدمی بیماری‌های مختلف انسانی و دامی.

• شناسایی کیفیت سلامت محصولات کشاورزی که نقش اصلی در تغذیه حیاتی را برعهده دارد با بررسی‌های ژئوشیمی خاک‌های کشاورزی.

• شناسایی کیفیت خاک‌های با کاربری‌های مختلف،‌کشاورزی، مسکونی، صنعتی، معدنی با بررسی‌های ژئوشیمی زیست محیطی شهری.

• شناسایی سویه‌های میکروارگانیسم‌های مختلف با توجه به محیط طبیعی رشد و تکثیر و تطبیق جهت تعیین شرایط زمین‌شناسی آماده برای رشد و یا حذف از محیط.

• شناسایی رادیوژن‌های محیطی مؤثر در افزایش آلاینده‌های محیطی در چرخه‌ حیاتی و شناسایی نقاط پرخطر.

• استانداردسازی در محیط‌های خاک، رسوبات آبراهه‌ایی و گیاهان جهت تعیین نوع کاربری.

این اطلاعات بنیادی و ده‌ها نتیجه قابل بهره‌برداری،‌ تنها از طریق بررسی‌های زمین‌شناسی پزشکی امکان‌پذیر است که وظیفه خطیر سازمان‌های زمین‌شناسی را در همه نقاط جهان، در توجه به این امر نشان می‌دهد.