کاربرد هوش های چندگانه در مدرسه

بهرام قاسمی نژاد

۱۳۹۷/۰۲/۱۷

روش سخنرانی در آموزش کارامد نیست و هرگز هم نبوده است. برای ایجاد اشتیاق بیشتر و یادگیری بهتر، دانش آموزان را باید به نحوی با موضوع درس درگیر کرد. البته باید توجه داشت که به خاطر تفاوت های فردی، همه انسان ها با یک روش درگیر نمی شوند. حال مسئله این است که چگونه می توان به نیاز افراد، به گونه ای علمی و عملی، پاسخ داد تا همه دانش آموزان مطالب درسی را به خوبی فرا بگیرند و در عین حال از رفتن به مدرسه لذت ببرند.

هوش ‌های چندگانه چیست؟

اکنون چند سالی است که بحث هوش‌های چندگانه مطرح شده و نظر روان‌شناسان، معلمان و متخصصان علوم تربیتی را به خود جلب کرده است. از زمانی که روان‌شناس معاصر هوارد گاردنر نظریه‌ی هوش‌های چندگانه را مطرح کرد، طولی نکشید که این نظریه دنیای روان‌شناسی و علوم تربیتی را متحول کرد و به ابزاری نیرومند در دستان معلمان و دست‌اندرکاران آموزشی تبدیل شد.

پیش از این، هوش عمدتاً توانایی درک منطقی ـ ریاضی و زبانی ـ کلامی تلقی می‌شد. تصور بر این بود که هوش ثابت است و با انجام آزمون هوش قابل سنجش. گاردنر با انجام آزمایش‌های مختلف و سال‌ها تحقیق به این نتیجه رسید که هوش فراتر از این است و هشت نوع هوش یا استعداد وجود دارد.

برخی از افراد ترجیح می‌دهند نقاشی بکشند و طراحی کنند (هوش فضایی). برخی ترجیح می‌دهند دست‌ورزی کنند و فعالیت‌های حرکتی انجام دهند (هوش بدنی ـ حرکتی). برخی نسبت به ریتم و موسیقی حساس‌ترند (هوش موسیقایی). برخی با استدلال بهتر یاد می‌گیرند (هوش منطقی ـ ریاضی). برخی ترجیح می‌دهند درباره‌ی موضوعی بخوانند یا بنویسند (هوش زبانی ـ کلامی).

برخی با تفکر و در تنهایی بهتر یاد می‌گیرند (هوش درون‌فردی). برخی در گفت‌وگو با دیگران و انجام کارهای گروهی بهتر یاد می‌گیرند (هوش بین‌فردی). برخی نیز به طبیعت و محیط زیست علاقه‌ مندند و طبقه ‌بندی حیوانات و گیاهان را دوست دارند (هوش طبیعت‌ گرا). (برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید به جدول «هوش‌های چندگانه در یک نگاه» در صفحه‌ی ماقبل پشت جلد مجله مراجعه کنید.)

نظریه‌ی هوش‌های چندگانه کاربردهای فراوانی در کلاس درس دارد که در سال‌های اخیر مورد توجه مدارس پیشرو دنیا قرار گرفته است. از نظر گاردنر، به‌دلیل تفاوت‌های فردی، توانایی‌ها و شیوه‌های یادگیری در اشخاص متفاوت است و عادلانه نیست که آموزش و ارزشیابی برای همه‌ی افراد به شیوه‌ای یکسان انجام شود. به‌راحتی و با کمی خلاقیت می‌توان از توانایی‌های متنوع دانش‌آموزان در آموزش و ارزشیابی بهره جست.

«هر چیزی را که ارزش آموزش دارد می‌توان به بیش از یک روش ارائه داد. برای تنوع در روش ارائه، هوش‌های چندگانه ابزار مؤثری است.»

هوارد گاردنر

به‌طور مرسوم، هوش‌های چندگانه معمولاً در سایه‌ی «هوش‌های تحصیلی» (یعنی دو هوش منطقی ـ ریاضی، و زبانی ـ کلامی) قرار می‌گیرند و رنگ می‌بازند. به این دلیل، به این دو «هوش‌های تحصیلی» گفته می‌شود که معمولاً در مدارس بیشتر از سایر هوش‌ها مورد توجه هستند.

باید توجه داشت، ابعاد توانایی‌های انسان فراتر از تنها دو هوش منطقی ـ ریاضی و زبانی ـ کلامی است و در آموزش و ارزشیابی می‌توان از آن‌ها نیز بهره برد. دانش‌آموزان را می‌توان در آموزش و ارزشیابی به شکل‌های متنوع با موضوع درس درگیر کرد و جذابیت مدرسه را برای آن‌ها افزایش داد.

قدرت استفاده از هوش‌های چندگانه در این است که اگر درس هوشمندانه و با توجه به‌ویژگی‌های فردی طراحی شود، دانش‌آموزان همه‌جانبه درگیر می‌شوند و می‌توانند به روش دلخواه خود و با استفاده از هوش یا هوش‌هایی که ترجیح می‌دهند، درک خود را از موضوع مورد بحث نشان دهند. با به‌کارگیری هوش‌های چندگانه جان تازه‌ای به کلاس بخشیده می‌شود و فرایند یاددهی ـ یادگیری، خلاقانه، متنوع و لذت‌بخش می‌‌شود.

هوش ‌های چندگانه در عمل

هوش ‌های چندگانه ابزار نیرومندی است که با ایجاد تنوع در طراحی و ارائه‌ی درس، فضای آموزشی را شادتر و غنی‌تر می‌کند. در ضمن، از نظر شیوه‌ بیان نیز به دانش‌آموزان آزادی عمل می‌دهد تا تکالیفی را که به صورت پروژه و عملکردی داده می‌شود، با تکیه بر توانایی‌های خود انجام دهند. در اینجا چند نمونه از روش‌هایی که از هوش‌های چندگانه در دبستان کوروش اجرا می‌شود معرفی می‌گردد. احتمالاً بسیاری از این فعالیت‌ها و فعالیت‌هایی مشابه این‌ها را معلمان هم اکنون انجام می‌دهند. نکته این است که هوش‌های چندگانه به طراحی آموزشی نظم فکری بیشتری می‌دهد و به معلمان کمک می‌کند به خلاقیت خود جهت بدهند. به این صورت، معلمان می‌توانند طراحی آموزشی را قوی‌تر و با توجه به نیازها و تفاوت‌های فردی دانش‌آموزان انجام دهند.

لطفاً توجه داشته باشید که گرچه هوش‌های چندگانه هر یک بر توانایی کاملاً متفاوتی دلالت دارند، در عمل، در ترکیب با هم استفاده می‌شوند. به‌طور مثال، نوازنده‌ی ارکستر مسلماً از هوش موسیقایی خود استفاده می‌کند. اما او در عین حال، برای بیان احساس خود از طریق موسیقی از هوش درون‌فردی، برای هماهنگی با دیگر افراد گروه از هوش بین‌فردی، برای استدلال قطعه‌ای که می‌نوازد از هوش منطقی ـ ریاضی، و برای نواختن ساز از هوش بدنی ـ حرکتی خود، به‌طور هم‌زمان با هوش‌های دیگر، استفاده می‌کند.

استفاده از هوش‌های منطقی ـ ریاضی، بدنی‌ـ حرکتی، فضایی، و بین‌فردی، با انجام بازی ورچین (بندبازی) در گروه‌های دونفره، برای آموزش اشکال هندسی در درس ریاضی. (عکس 1)