لازم به ذکر است که سلیگمن و پترسون توانمندی منشی را در قالب شش بخش معرفی کردند. یکی از این بخش‌ها توانمندی‌های مربوط به فضیلت انسانی است که شامل موارد زیر می‌شود:
1. دوست‌داشتن (عشق)؛
2. مهربانی (بخشش، مراقبت، غم‌خواری، ترحم و عشق به هم‌نوع)؛
3. هوش اجتماعی (هوش هیجانی و هوش شخصی).
هوش هیجانی مهم‌ترین عامل تعیین‌کننده موفقیت در زندگی است. تحقیقات ارتباط بین هوش هیجانی و طیف گسترده‌ای از مهارت‌ها مانند تصمیم‌گیری را که سبب دستیابی به موفقیت تحصیلی می‌شوند، یافته است. هوش هیجانی و توسعه آن در کودکان و نوجوانان مطالعه شده و نتایج نشان داده‌اند، هوش هیجانی نتایج مثبت اجتماعی و تحصیلی را در دانش‌آموزان پیش‌بینی می‌کند.
تعریف هوش هیجانی
هوش هیجانی نوعی پردازش عاطفی است که شامل ارزیابی صحیح عواطف در خود و دیگران، بیان مناسب عواطف و تنظیم سازگارانه عواطف می‌شود و به بهبود جریان زندگی می‌انجامد.
هوش هیجانی ضرورتاً شامل درجه‌ای از آگاهی است که نشان می‌دهد چگونه حالات هیجانی و عاطفی به حافظه ما، خاطرات ما، افکار ما، قضاوت ما، و رفتارهای میان‌فردی ما تزریق می‌شوند.
روان‌شناسان در جست‌وجوی عوامل مؤثر بر موفقیت، در کنار «ضریب هوشی» (آی‌کیو)، به عامل تأثیرگذار دیگری رسیدند و نام آن را «هوش هیجانی» (ئی‌کیو)گذاشتند. هر روز بر تعداد افرادی که متوجه می‌شوند هوش هیجانی نقش مهم‌تری نسبت به هوش عمومی در موفقیت شخصی ـ شغلی انسان‌ها ایفا می‌کند، افزوده می‌شود.
هوش هیجانی به عملکرد اجتماعی مفیدتری منجر می‌شود؛ چراکه افرادی دارای هوش هیجانی بالا راحت‌تر می‌توانند با احساسات دیگران درگیر شوند و نقطه‌نظرات آن‌ها را درک کنند. این افراد در ارتباط برقرارکردن و مدیریت رفتارشان قوی‌تر هستند.
از نکات قابل‌توجه در هوش هیجانی، اکتسابی‌بودن و قابل‌آموزش‌بودن و بهبود آن است.
عوامل مؤثر بر تشکیل هوش هیجانی
1. خودآگاهی: نوعی توانایی فردی برای شناخت و درک احساسات و حالات خلقی است. خودآگاهی به شخص کمک می‌کند همیشه بر افکار و احساسات خود نظارت داشته باشد.
2. مدیریت هیجانی: این عامل به افراد کمک می‌کند هیجان‌های خود را به‌صورت مناسب و جامعه‌پسندانه نشان دهند. به عبارت دیگر، مدیریت هیجانی به فرد در کنترل هیجان‌های منفی خود، مانند خشم، ناراحتی و ترس کمک می‌کند.
3. درک هیجانی: این عامل با درک هیجان‌ها و دیدگاه دیگران مشخص می‌شود.
۴. مدیریت روابط: این عامل به معنای ارتباط با دیگران در موقعیت‌های متفاوت اجتماعی، و در اصل به معنای توانایی ادامه رابطه با توجه به احساسات افراد است.
چرا باید هوش هیجانی را در دانش‌آموزان ارتقا دهیم؟
- مقابله بهتر با موقعیت‌های تهدیدکننده و خطرناک
در دوران نوجوانی احتمال کمتری وجود دارد که این افراد جذب دوستان ناباب و انحرافات اجتماعی شوند. به نظر می‌رسد آن‌ها با بررسی دقیق موقعیت و احساسات درونی‌شان به‌موقع درخواست کمک و حمایت می‌کنند، واکنش صحیح‌تری دارند و مسائل را به بهترین شکل به نفع خود خاتمه می‌دهند.
- خشنودی و شادمانی بیشتر
افراد دارای هوش هیجانی بالا با توسل به مهارت خودشناسی می‌توانند از ریشه‌های پنهان شادی و یا غم خود آگاه شوند و آن‌ها را مدیریت کنند.
- ایجاد حس مسئولیت‌پذیری
هوش هیجانی کمک می‌کند افراد مسئولیت احساس و هیجان خود را بپذیرند، به جای اینکه باور داشته باشند، دیگران احساساتشان را تحت کنترل دارند.
- افزایش کمک به دیگران
حساسیت و هوش هیجانی بالاتر کمک می‌کند نیازهای دیگران را درک کنند تا بلکه بتوانند با آن‌ها همدلی کنند.
سنجش هوش هیجانی
عبارت‌های جدول 1 را با دقت بخوانید و با انتخاب گزینه مناسب، مشخص کنید هر عبارت چقدر درباره شما صدق می‌کند.
نمره‌گذاری گزینه‌ها در این آزمون به این صورت است:
کاملاً غلط: 1
تا حدی غلط: 2
نظری ندارم: 3
تا حدی درست: 4
کاملاً درست: 5
برای به‌دست‌آوردن نمره کل، کافی است امتیاز همه قسمت‌ها را با هم جمع کنید.
تفسیر آزمون
امتیاز بالاتر از 30: آشنایی زیادی با هیجان‌هایتان ندارید و ممکن است در صورت لزوم نتوانید آن‌ها را کنترل کنید. گاهی متوجه دلیل رفتارهای دیگران نمی‌شوید و واکنش مناسبی از خود نشان نمی‌دهید. برقراری ارتباط با دیگران برای شما تا حدی مشکل و بر مبنای حدس و گمان است.
امتیاز پایین‌تر از 30: از هوش هیجانی بالایی برخوردارید. احساساتتان را به‌خوبی می‌شناسید و از پس مدیریتشان برمی‌آیید. در موقعیت‌های هیجانی به رفتار و احساسات طرف مقابل توجه دارید و می‌کوشید بسته به شرایط، واکنش مناسب نشان دهید. از آنجا که به‌خوبی با دیگران همدلی می‌کنید، آدم‌های اطرافتان مایل‌اند روابطشان را با شما صمیمی‌تر و نزدیک‌تر کنند.
بعد از سنجش میزان توانمندی هوش هیجانی، درصورتی‌که دانش‌آموزان از هوش هیجانی پایینی برخوردار بودند، می‌توانید با اجرای برخی تمرین‌ها و فعالیت‌ها، به ارتقای هوش هیجانی آنان کمک کنید.
فعالیت ۱. چرا آن‌ها این‌گونه عمل می‌کنند؟
از دانش‌آموزان بخواهید رفتارهای جدول 2 را بخوانند و ستون‌های مقابل هر عبارت را تکمیل کنند:
فعالیت ۲. یادگیری تشخیص هوش هیجانی
- از دانش‌آموزان بخواهید به افراد مشهوری فکر کنند که احساس می‌کنند از نظر هیجانی موفق‌اند. آن‌ها چه مهارت‌هایی دارند؟ فکر می‌کنید به چه شیوه‌هایی از انگیزه‌ها و احساسات دیگران آگاه می‌شوند؟
- آیا می‌توانید موفق‌ترین فرد را در این حیطه مشخص کنید و دلایل انتخابتان را بگویید؟
- دوست دارید چگونه مهارت‌های خود را بهبود ببخشید؟
با دانش‌آموزان در خصوص این سؤال‌ها گفت‌وگو کنید.
فعالیت ۳. سلام دوست مسئولیت‌پذیر من
برای یکی از دوستان یا هم‌کلاسی‌های صمیمی‌تان نامه کوتاهی بنویسید و در این نامه از او بخواهید که شما را در ارتباط با مشکلی که واقعاً برایتان پیش آمده است، راهنمایی کند. در این نامه درباره تأثیری که این مشکل بر احساسات و هیجان‌های شما و اطرافیانتان گذاشته است و همچنین واکنش‌های هیجانی اطرافیانتان نسبت به این موضوع برای دوستان کاملاً توضیح دهید تا وقتی نامه شما را می‌خواند، بتواند با شما و اطرافیانتان همدلی کند. بعد از تمام‌شدن نامه آن را به دوستتان بدهید. دوستتان هم باید چنین نامه‌ای برای شما بنویسد. وقتی نامه دوستتان را خواندید، جواب آن را بنویسید.
از دانش‌آموزان بخواهید به این سؤال‌ها پاسخ دهند:
- با خواندن نامه دوستتان چقدر با او همدلی کردید؟
- به نظرتان دوست شما متوجه مشکل شما و پیامدهای آن شده بود؟
- او چقدر توانسته بود با شما همدلی کند؟
راهکارهای مشاوره‌ای برای تقویت هوش هیجانی
- با دیگران همدلی کنید
همدلی یعنی شناخت احساسات و هیجان‌های دیگران و دیدن دنیا از دریچه چشم آن‌ها. شنیدن فعالانه و توجه‌کردن به حرف‌های دیگران می‌تواند به شما کمک کند احساسات آن‌ها را بهتر درک کنید. خودتان را جای دیگران بگذارید و فکر کنید اگر در شرایط مشابهی بودید، چه احساسی داشتید. شرایط آن‌ها را در ذهنتان تجسم کنید و ببینید برای کاهش رنج آن‌ها چه‌کاری از شما ساخته است.
- احساساتتان را یادداشت کنید
به مدت یک ماه، هر روز پنج احساس پررنگ‌تری را که طی روز تجربه کرده‌اید، یادداشت کنید. در پایان ماه یادداشت‌هایتان را بررسی کنید. ببینید بیشتر چه احساساتی را تجربه کرده‌اید. آیا احساساتتان بیشتر مثبت بوده‌اند یا منفی؟
- فیلم سینمایی بدون صدا تماشا کنید
فیلمی را که تا به حال ندیده‌اید، بدون صدا تماشا کنید و بکوشید از روی چهره و رفتار بازیگران موضوع و داستان فیلم را حدس بزنید. این کار به شما کمک می‌کند به زبان بدن بیشتر توجه کنید. پس از پایان فیلم می‌توانید یک بار دیگر با صدا آن را تماشا کنید تا متوجه شوید حدس‌هایتان تا چه حد درست بوده‌اند. به جای دیدن بی‌صدای فیلم، می‌توانید فیلمی به زبان غیرایرانی ببینید.
- زیبایی‌ها را تحسین کنید
به منحصربه‌فرد‌بودن افراد احترام بگذارید و از آن تعریف کنید. فردی که هوش هیجانی بالایی دارد، در رابطه‌های خود فقط به فکر ارضای نیازهای خودش نیست، بلکه به فکر شکوفایی و تکامل رابطه است.
منابع
۱. کرمی، ز(1395). هوش هیجانی و موفقیت تحصیلی. تهران: ندای کارآفرین.
۲. گلمن، د (۱۳۸٦). هوش هیجانی. ترجمه نسرین پارسا. تهران: انتشارات رشد
۳. معاونت پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش‌و‌پرورش (۱۳۹۷). فضیلت انسانیت هوش هیجانی. تهران: وزارت آموزش و پرورش، معاونت پرورشی، موسسه فرهنگی منادی تربیت
- کاربران گرامی؛ برای مشاهده متن کامل این مطلب به فایل PDF پایین همین صفحه مراجعه فرمایید.