تعلیموتربیت استیم‌محور1 یک سبک و رویکرد آموزشی به‌نسبت جدید و نوآورانه در ارتباط با موضوع تلفیق در حوزه تعلیموتربیت و برنامه درسی2 است. ایده محوری در این رویکرد تلفیق دانش و مهارت است که در قالب حوزه‌های پنج‌گانه «علوم، فناوری، مهندسی، هنر و ریاضی» به جهان تعلیموتربیت معرفی شده است. در واقع استیم یک مرحل تکامل‌یافته از رویکردی است که «استم» نام دارد. در سرواژه لاتین استیم (STEAM) هر کدام از حروف یک حوزه یادگیری را نمایندگی می‌کنند. S نماینده علوم3،T نماینده فناوری4، E نماینده مهندسی5، Aنماینده هنر6 و M نماینده ریاضیات7 است.
در تعلیموتربیت استیم‌محور به دنبال آموزش دانش‌آموزان برای زندگی آینده هستیم. همان‌گونه که مولای متقیان حضرت‌علی (ع) می‌فرمایند: «لا تَقسِروا [لا تکرهوا] أولادَکُم عَلی آدابِکُم فَإِنَّهُم مَخلوقونَ لِزَمانٍ غَیرَ زمانِکُم»8: فرزندان خود را به رعایت آداب [و رسوم روزگارِ] خودتان مجبور نسازید، چون آنان برای روزگاری غیر از روزگار شما آفریده شده‌اند. همچنین، می‌خواهیم به آن‌ها یادآوری کنیم امروزه شغل‌ها ترکیبی شده‌اند.
بر همین اساس، تصمیم گرفتم برای آموزش این رویکرد به دبیران ریاضی و علوم تجربی دوره متوسطه اول، به جای تکرار خسته‌کننده مفهوم شکل‌های هندسی در درس ریاضی و فشار در علوم تجربی، آن‌هم به شکل انتزاعی و دانشی، کاربرد آن را در متن زندگی واقعی، با مثالی ملموس یادآوری کنم تا از این طریق نمونه عملی کلاس درس استیم‌محور را نیز تجربه کنند. بدین ترتیب همکاران از مسیر مفاهیم نظری کتاب به شگفتی‌ها و پیچیدگی‌های پدیده‌های زندگی که آنان را احاطه کرده‌اند، متصل می‌شوند و این احساس در آن‌ها ایجاد می‌شود که علوم، فناوری، مهندسی، هنر و ریاضی با زندگی روزانه‌شان آمیخته است.
با عنایت به اینکه آنچه آموزش استیم‌محور را از آموزش سنتی علوم و ریاضی جدا می‌کند، محیط یادگیری ترکیبی است و اینکه به دانش‌آموزان نشان می‌دهد چگونه روش علمی را می‌توان در زندگی روزمره به کار برد، قبل از هر کاری، همکارانم را در محیط یادگیری تلفیقی و گروه‌هایی پنج نفری قرار دادم. از آنجا که استیم رویکردی است که حول سبک‌ها و علاقه‌های یادگیری فراگیرندگان متمرکز است، مسئله انسان‌محور9 درست‌کردن برج لیوانی را به‌عنوان پروژه مورد علاقه فراگیرندگان انتخاب کردم. به آن‌ها توضیح دادم، اولین گام در آموزش استیم‌محور «تعریف مسئله10» است. و از آنجا که در این مدل آموزشی، بر ایجاد پل ارتباطی بین فرصت‌های یادگیری استیم11 در مدرسه و خارج از مدرسه تأکید شده است، چالشی انسان‌محور را از دنیای واقعی انتخاب کردم و به زبان ساده روی تخته کلاس نوشتم: «آیا می‌توانید با استفاده از لیوان‌های کاغذی برجی با شکل هندسی منظم درست کنید؟»
در مرحله دوم که «تصورکردن12» نام دارد، از آن‌ها خواستم ابتدا روی راه‌حل‌های احتمالی حل مسئله فکر کنند. سپس با روش بارش فکری13 ایده‌پردازی کنند و در نهایت بهترین ایده را برگزینند. می‌خواستم فراگیرندگان در این مرحله به‌طور عمیق باور کنند که در این رویکردِ داغ قرن 21 مهارت‌هایی کلیدی مانند کار گروهی، تفکر مستقل و تفکر گروهی به‌شدت رشد می‌کنند.
در گام سوم که «رسم برنامه و طرح14» نام دارد، اعضای گروه‌ها با همکاری یکدیگر تصویری از طرح نهایی خود را رسم می‌کنند و وسایل موردنیاز برای عملیاتی‌کردن آن را فهرست می‌کنند. تمرکز بر فرایندهای فکری منطقی و حل مسئله به آن‌ها اجازه می‌دهد عادت‌های ذهنی جدید را در خود ایجاد کنند. این مهم به موفقیت آن‌ها در هر زمینه‌ای کمک می‌کند.
در مرحله چهارم که «ساختن15» نام دارد، فراگیرندگان باید نمونه اولیه پروژه خود را بر اساس طرحی که در مرحله قبل رسم کردند، بسازند و به این سؤال پاسخ بدهند که آیا این نمونه شبیه طرح برنامه‌ریزی‌شده آن‌ها هست یا خیر؟ اینجاست که با چشم می‌بینند. در این گام از استیم، پنج حوزه یادگیری در یک موضوع واحد (ساخت برج لیوانی) با یکدیگر ترکیب می‌شوند. به معنای واقعی کلمه به روابط عرضی درس‌‌ها توجه کافی صورت می‌گیرد و این مفاهیم با هم درگیر می‌شوند.
قدم بعدی« محک‌زدن16» است. در این گام، راه‌حل عملیاتی‌شده بر اساس معیارهای تعیین‌شده ارزیابی و آزمایش، و داده‌های موردنظر جمع‌آوری می‌شوند.
در ششمین گام با عنوان «بهبود بخشیدن17» قرار است طراحی خودشان را به‌گونه‌ای تغییر بدهند که وقتی دوباره آزموده می‌شود، بهتر و متفاوت‌تر از قبل باشد.
قدم آخر «به‌اشتراک‌گذاشتن18» است که طی آن گروه‌های گوناگون در تعامل و گفت‌وگو با یکدیگر تجربه‌های خود را به اشتراک می‌گذارند و به چند سؤال پاسخ می‌دهند:
الف) در فرایند طراحی و ساخت برج لیوانی چه مراحلی را طی کردید؟
ب) بهترین ویژگی طراحی و عملیاتی‌کردن برج لیوانی ساخت گروه شما چیست؟
ج) برای بهبود و اصلاح آن چه تغییراتی را ایجاد کردید؟
بنابراین، می‌توان گفت استیم یک رویکرد منحصربه‌فرد برای آموزش و یادگیری است که با درگیرکردن تمام جنبه‌های یادگیرنده، از جمله ذهن، بدن و روح فراگیرندگان، بر توسعه مهارت‌های فنی، نرم و اتصال یادگیری کلاس درس به دنیای واقعی تمرکز می‌کند و به کسب مهارت‌هایی در دانش‌آموزان می‌انجامد که برای موفقیت در دنیای امروز، بدون توجه به علاقه‌های خاص یا اهداف شغلی، به آن نیاز دارند. در نتیجه، دانش‌آموزانی که آموزش استیم با‌کیفیت را دریافت می‌کنند، به نسل بعدی نوآوران تبدیل می‌شوند.
پی‌نوشت‌ها
1. STEAM Education
2. Curriculum
3. Science
4. Technology
5. Engineering
6. Art
7. Mathematics
8. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید‌بن هبه‌‌الله، شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید، ج 20، ص 267. قم. مکتبه آیت‌الله مرعشی نجفی. چاپ اول.1404 قمری.
9. Human centered
10. Ask
11. STEAM
12. Imagine
13. Brain Storming
14. Plan
15. Create
16. Test
17. Improve
18. Share
منابع
1. بابایی، مریم (1400). «کلاس‌داری با استیم». ماهنامه رشد فناوری آموزشی. شماره 6. اسفند 1400.
2. حسین مردی، فاطمه و لیاقتی مطلق، نرگس (1397). «مهندسی داستان». ماهنامه رشد مدرسه فردا. دوره چهاردهم. شماره 7. فروردین 1397.
3. کهندل، مرضیه (1398). «استم چیست». ماهنامه رشد آموزش ابتدایی. دوره بیست‌وسوم. شماره1. مهرماه 1398.