نامش نیایش بود، وقتی وارد کلاس شدم، صدای هق‌هق گریه‌اش توجهم را جلب کرد. نزدیکش رفتم، دستی بر سرش کشیدم و دلیل گریه‌اش را پرسیدم. نگران نتیجه‌ی امتحان و بازخورد پدر، مادر و معلمش بود.
با خودم فکر کردم، چرا باید کودکی ده‌ساله، از طرف والدین و معلمش، به‌خاطر سنجشی که می‌توانست برایش جذاب و مفید باشد، آسیب روحی ببیند؟ مگر این کودک دلخوشی و پناهی جز روی گشاده و لبخند والدین و معلمش دارد!
اکنون این تجربه را مقایسه کنید با تجربه‌ی دیگری که به ارزشیابی مجازی مربوط است: سارا در درس املا ضعیف بود و به‌طور معمول، برای درست‌نویسی کلمات به تمرین بیشتر نیاز داشت. تکالیف، دفتر کار و املاهایی که در کلاس برخط (آنلاین) می‌نوشت، گواه این موضوع بود، اما هرگاه تمرین املا نام ارزشیابی، سنجش و آزمونک به خود می‌گرفت، نوشته‌های سارا هیچ غلطی نداشتند. این موضوع توجهم را جلب کرد. متوجه شدم مادرش سارا را در این آزمونک‌ها همراهی می‌کند؛ نوعی همراهی ناآگاهانه و نادرست. مادر سارا در این رابطه می‌گفت: «وقتی مدرسه حضوری بود، به‌خاطر املای ضعیف فرزندم، معلمِ او را مقصر می‌دانستم، چون معتقد بودم نمی‌شود دختر من در درس ریاضی عالی باشد و در املا این‌قدر ضعیف. ولی حالا متوجه شده‌ام با وجود تلاش فراوان معلم برای آموزش صحیح، واقعاً فرزندم در درس املا تمرین بیشتری نیاز دارد. از طرف دیگر، نمی‌خواهم با غلط‌های زیاد در آزمونک املا، روحیه‌ی دخترم ضعیف شود. به همین دلیل غلط‌ها را به سارا نشان می‌دهم و کمک می‌کنم آن‌ها را اصلاح کند؛ اما متأسفانه این روش هم املای او را تقویت نکرده است، بلکه فقط امتیاز کاذب برایش داشته است.»
آنچه خواندید فقط نمونه‌ای کوچک از اتفاقاتی بود که در پسِ ارزشیابی‌های مجازی رخ می‌دهند.
شاید مسائلی مانند آنچه در بالا خواندید، در اثر آگاه‌نبودن به اهداف سنجش و فرایند انجام روش‌های مختلف ارزشیابی پیش می‌آیند. همچنان‌که در ارزشیابی حضوری نکته‌های باریک‌تر از مو وجود دارد تا سنجشی صحیح انجام شود و در عین‌حال فشار روانی و اضطراب متوجه دانش‌آموزان نشود، در ارزشیابی مجازی نیز، حتی بیش از سنجش حضوری، نکته‌هایی وجود دارند و باید حتماً رعایت شوند. می‌توان گفت اولین گام برای شکل‌گیری ارزشیابی صحیح، تعیین هدف‌هاست. دانش‌آموز، والدین و معلم ابتدا باید بدانند هدف از ارزشیابی چیست و در مرحله‌ی بعد باید روش‌های مناسب هر نوع ارزشیابی را برگزینند.
سه ضلع آموزش
هر سه ضلع آموزش، یعنی معلم، دانش‌آموز و والدین، باید بدانند در ارزشیابی کیفی‌توصیفی، هر فرد با خودش و توانایی‌هایش مقایسه می‌شود، نه با دانش‌آموزان دیگر که هر کدام استعدادها و تواناهایی مخصوص به خود را دارند. ممکن است دانش‌آموزی در درس ریاضی عملکرد بالاتری داشته باشد و دیگری در درس فارسی. هرگاه توانایی فرزندمان را بشناسیم، نتیجه‌ی ارزشیابی را بر اساس آن می‌سنجیم و به او برای بهترشدن کمک می‌کنیم. همچنین، باید بدانیم که هدف ارزشیابی سنجش آموخته‌ها و نیاموخته‌های واقعی دانش‌آموز یا به‌عبارت دیگر شناخت نقاط ضعف و قوت وی است. به این ترتیب می‌توان برای پیشرفت او و رفع اشکالاتش برنامه‌ای مناسب داشت.
از طرف دیگر، معلم آگاه می‌داند برای رسیدن به نتیجه‌ی درست از وضعیت تحصیلی هر دانش‌آموز، باید روش‌های گوناگون را بیازماید. این موضوع هم در آموزش حضوری و هم در آموزش مجازی باید مدنظر گرفته شود. به‌ویژه در آموزش مجازی، معلم نباید فقط به ارزشیابی‌های مدادکاغذیِ ماهانه یا گاه‌و‌بی‌گاه تکیه کند، بلکه همان‌طور که در آموزش حضوری از انواع روش‌های مشاهده‌ای و عملکردی و... استفاده می‌شود، در آموزش مجازی نیز باید ارزشیابی با روش‌های متعدد از جمله سنجش‌های شفاهی در کلاس برخط (آنلاین)، آزمون‌های عملکردی، کارپوشه‌ی الکترونیکی، پروژه‌های فردی و گروهی، پژوهش‌های دانش‌آموزی، انجام تکالیف، خودسنجی دانش‌آموز، آزمون‌های کوتاه و... انجام گیرد تا توانایی واقعی دانش‌آموزان ارزیابی شود.
به‌طور کلی، بهترین راه برای جلوگیری از چالش‌های مربوط به ارزشیابی مجازی این است که معلم، در ابتدای سال تحصیلی، هدف از ارزشیابی را برای دانش‌آموزان و والدین روشن کند. این کار تا حد زیادی از اضطراب آن‌ها کم می‌کند. تدریس یا ارزشیابی هرگز نباید در وجود دانش‌آموزان استرس ایجاد کند، بلکه باید از روش‌های مناسب به‌همراه برخورد نیکو استفاده شود تا ارزشیابی به فعالیتی پرهیجان، انگیزشی و مفید تبدیل شود و فرد را به نتیجه‌ی مطلوب برساند.