در «رشد آموزش علوم اجتماعی»
شکل‌گیری آموزش‌وپرورش در جامعه از دوران کودکی آغاز و در دو دوره مقدماتی و پیشرفته شکل می‌گیرد و ساختار می‌یابد. در دوره مقدماتی، عوامل آموزش‌وپرورش عبارتند از: زندگی خانوادگی، مراسم و آیین‌های دینی ـ مذهبی، شغل و حرفه خانوادگی
و...
«دکتر احمد کلاه‌مال همدانی» در مقاله‌ای در فصلنامه رشد آموزش علوم اجتماعی به نقش خانواده در آموزش‌وپرورش، مقایسه آموزش‌وپرورش در جامعه گذشته و جدید، آموزش‌وپرورش در جامعه نوین پرداخته است.
در ابتدای این مقاله آمده است: استمرار و بقای هر جامعه مستلزم آن است که مجموع باورها، ارزش‌ها، رفتارها، گرایش‌ها، دانش‌ها و مهارت‌های آن به نسل‌های جدید منتقل شود. سازوکار یا وسیله انتقال، آموزش‌وپرورش است. یعنی آموزش‌وپرورش به معنی اعم، مترادف با جامعه‌پذیری
است. فرآیندی که افراد از طریق آن به یادگیری نقش‌ها، قواعد، روابط و به‌طور کلی، فرهنگ جامعه خود می‌پردازند. اما آموزش‌وپرورش به معنی اخص، فرآیندی است که افراد به واسطه آن در وضعیت‌های اجتماعی سازمان‌یافته، در معرض آموزش منظم دانش‌ها، مهارت‌ها، رفتارها و گرایش‌های
معین قرار می‌گیرند. در هر جامعه، این وضعیت‌ها در قالب نظام آموزش‌وپرورش و سازمان‌های رسمی آن تشکیل می‌شوند.»
نویسنده در ادامه این مقاله با تعریف «مرحله گذر» یا «مناسک انتقال» آن را یکی از شیوه‌های آموزش‌وپرورش دانسته و در مقاله آورده است: «مراحل گذار و یا با ادبیات «وان ژانت» مناسک گذر، یکی از شیوه‌های آموزش‌وپرورش است که در جوامع گوناگون به‌ویژه در جوامع مقدماتی
و ابتدایی به کار گرفته می‌شود تا جوانان راه و رسم زندگی را بیاموزند و اجتماعی بار بیایند.
فهم درست آموزش‌وپرورش رسمی آموزشگاهی، موقعی امکانپذیر است که واقعیت امر آموزش‌وپرورش را در وسیع‌ترین معنای آن، مسئولیت جامعه تلقی کنیم. در آن صورت، روشن خواهد شد که هر آنچه در زندگی اجتماعی اتفاق می‌افتد، آکنده از امکانات و تجربه‌های آموزشی و پرورشی است. از
این‌رو باید اذعان کرد که حتی در شرایط پیچیده جامعه امروز، علی‌رغم وجود مدرسه به عنوان کارگزار خاص آموزش‌وپرورش، بسیاری از کارکردهای مهم آموزش‌وپرورش، در موقعیت‌های اجتماعی گوناگون، ضمن تجربه‌های زندگی روزمره جامه عمل می‌پوشند.»
متن کامل این مقاله در فصلنامه رشد آموزش علوم اجتماعی، شماره 53، زمستان 1390 منتشر شده است.