«خودشکوفایی»، تعریف، ملاک‌ها و ویژگی‌های افراد خودشکوفا، موضوع مقاله‌ای است که فصل‌نامه‌ی رشد مشاور مدرسه در شماره‌ی جدید خود به آن پرداخته است.
در ابتدای این مقاله که به کوشش خانم سمیرا رنج‌بردار کارشناس ارشد روانشناسی عمومی تهیه شده، در تعریف خودشکوفایی آمده است: «خود ـ شکوفایی (self-actualization) «میل به بهتر و بهتر شدن نسبت به آن‌چه که یک فرد هست و آن چیزی شدن که یک فرد ظرفیت شدن آن را دارد»،
در تئوری نیازهای مزلو (Maslow) بیان شده، اساساً برابر است با اهداف برای تحصیل و خلاقیت که توسط مدرسان و روان‌شناسان حمایت شده است (Burleson, 2005). به عبارت دیگر، خودشکوفایی فرایند رشد کردن به صورتی است که وابستگی به دیگران، حالت دفاعی، کم‌کاری و کم‌رویی
را پشت سر بگذاریم و به سوی ارزیابی‌های معقول، جرئت آفریدن و کاویدن پیش برویم. خودشکوفایی تحقق بخشیدن به استعدادها، توانش‌ها و امکاناتمان است (مزلو، 1987). شالوده‌ی نظریه‌ی مزلو این است که انسان‌ها در سطح ارگانیزمی نیازهایی دارند. مزلو معتقد بود که یک دسته
نیاز مربوط به هم، که به رشد گرایش دارند، بر همه‌ی نیازهای دیگر حاکم‌اند و آن‌ها را در سلسله مراتبی سازمان می‌دهند که پنج نیاز نسبتاً قدرت‌مند بقا و نسبتاً ضعیف رشد را شامل می‌شود. اولین نیازها، نیازهای فیزیولوژیکی لازم برای تعادل حیاتی، آرامش و بقا هستند.
همه‌ی نیازهای دیگر موجود در این سلسله مراتب (ایمنی، محبت، تعلق‌پذیری، عزت‌نفس و خودشکوفایی) نیازهای روانی هستند. این نمایش سلسله مراتبی، سه موضوع اساسی را درباره‌ی ماهیت نیازهای انسان بیان می‌کند:
1. نیازها براساس قدرت یا نیازمندیشان در سلسله مراتب قرار می‌گیرند.
2. هرچه نیاز در مرتبه‌ی پایین‌تر سلسله مراتب قرار داشته باشد، زودتر در فرایند رشد آشکار می‌شود.
3. نیازهای موجود در سلسله مراتب به ترتیب ارضا می‌شوند؛ از پایین‌ترین تا بالاترین، از پایه‌ی هرم تا نوک آن.
اولین نکته‌ای که از سازمان سلسله مراتبی برمی‌آید، این است که نیازهای فیزیولوژیکی قوی‌ترین انگیزه‌های حاکم‌اند. نیازهای خودشکوفایی تمایلات نهفته‌ای هستند که اغلب در امور روزمره به راحتی نادیده گرفته می‌شوند. نکته‌ی دوم این است که نیازهای پایین‌تر، مثل ایمنی،
مشخصه‌ی نیازهای جان‌داران غیرانسان و کودکان هستند؛ در حالی‌که نیازهای بالاتر، مثل عزت‌نفس، منحصر به انسان و مربوط به بزرگ‌سالان هستند. نکته‌ی سوم این است که سازمان سلسله مراتبی، تصریح می‌کند که افراد بیش از کسب احترام و عزت‌نفس، باید نیازهای فیزیولوژیکی، ایمنی
و تعلق‌پذیری خود را کاملاً ارضا کنند. ارضای نیازهای پایین‌تر شرط لازم برای ارضا کردن نیازهای بالاتر است. سلسله مراتب نیازها به شرح زیر است:
نیازهای فیزیولوژیکی، نیازهای ایمنی، نیازهای محبت و تعلق‌پذیری، نیازهای عزت‌نفس، و نیاز خودشکوفایی.
«خودشکوفایی انگیزه‌ای اصلی است که 17 فرانیاز (metaneads) (ارزش‌های هستی) را درهم ادغام می‌کند. این ارزش‌ها شامل درستی، خوبی، زیبایی، وحدت و یک‌پارچگی، فراروندگی دووجهی (فقط وجوه سیاه و سفید ندارند)، زنده‌بودن و پیش‌رفتن، بی‌همتایی، کمال، غایت‌مندی، عدالت، نظم،
سادگی، جامعیت، جدیت، شوخ‌طبعی، خودبسندگی و معناداری است» (سید محمدی، 1384).»
نویسنده‌ی این مقاله در ادامه، ضمن تشریح ملاک‌های خودشکوفایی و ویژگی‌های افراد خودشکوفا، رفتارهایی که خودشکوفایی را ترغیب می‌کنند، بر شمرده است.
متن کامل این مقاله را می‌توانید در فصل‌نامه‌ی رشد مشاور مدرسه، شماره‌ی 23، بهار 1390 ببینید.