در ابتدای این مقاله با عنوان «چکیده» آمده است: «در این جستار، نگارنده کوشیده است ساختار متفاوت شعر حافظ را در مقایسه با شعر دیگر غزل‌سرایان هم‌عصر یا غیر‌هم‌عصر او، تحلیل کند و وجوه مختلف تمایز آن‌ها را به‌صورت دقیق بررسی کند. تمایزهای یادشده به‌‌طور خلاصه عبارت‌اند از: پیوند نداشتن ادبیات و گسستگی معنایی میان آن‌ها، کاربرد هم‌زمان اصطلاحات عرفانی و غیرعرفانی در برخی از غزل‌ها و همچنین استفاده از اصطلاحات غیر‌متعارفی مانند رند، شراب، پیرمغان با بار معنایی متفاوت با شعر دیگران.
نگارنده علاوه بر این، می‌خواهد برای خوانندگان علاقه‌مند به شعر حافظ، به ویژه همکاران و دانش‌آموزان روشن سازد که رمز و راز این تفاوت‌ها چیست و با چه رویکردی باید با شعر حافظ مواجه شد تا هیچ‌‌کدام از لایه‌های روساختی و ژرف‌ساختی شعر، فدای یکدیگر نشوند.»
«دو بعدی بودن غزلیات حافظ»، «تغییر ناگهانی مخاطب»، «ساختار‌شکنی با استفاده از تحول معنایی اصطلاحات کاربردی رایج»، «تأثیر مکتب ملامتی در شعر حافظ» و «پیوند و هماهنگی میان ابیات» عناوین اصلی بخش‌های مختلف این مقاله است.
در بخش «تأثیر مکتب ملامتی در شعر حافظ» آمده است:
«در شعر حافظ، همچنین به اصطلاحاتی از قبیل «آن، علم نظر، نظر‌بازی، رند، مذهب رندی، پیر، پیر می‌فروش، پیر مغان، میخانه، دیرمغان، شراب، امانت، خرقه، زاهد و صوفی» برمی‌خوریم که در بررسی مفاهیم واقعی آن‌ها باید به تأثیر مشرب ملامتی در برداشت ذهنی حافظ از اصطلاحات یاد شده توجه داشت. نباید فراموش کرد که این رنگ و بوی ملامتی‌گونه، عکس‌العمل طبیعی روح آزرده و طبع طیف و دل حساس و آزرده از زمانه حافظ است، در برابر تزویرها و خودفروشی‌های زاهدان و شیخان و صوفیان و محتسبان ریاکار و مردم‌آزار، نه مربوط به ارتباط رسمی خواجه با مکتب ملامتی.»
نویسنده در پایان در بخش نتیجه چنین آورده است.
«شعر حافظ ویژگی‌هایی دارد که خاصّ خود اوست و همین ویژگی‌ها باعث شده است که او در میان غزل‌سرایان بزرگ قبل و بعد از خود و نیز هم‌عصرانش، جایگاه ویژه و ممتازی داشته باشد و تا امروز بالنده و ماندگار و بر سر زبان‌ها بماند. انقلاب حافظ در غزل مدیون تحولی است که خود او در ساختار آن ایجاد کرده است. معماری و طراحی متفاوت او رنگ دیگری به غزلش داده و شعر او را از شعر دیگر غزل‌سرایان بزرگ متمایز و متفاوت کرده است.»
• منبع: فصلنامه رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شماره ۱۲۸، زمستان ۱۳۹۸
• نویسنده: محمد‌یزدان‌جو، دبیر دبیرستان نمونه دولتی و مدرس دانشگاه فرهنگیان بهبهان
• • برای دریافت متن کامل مقاله اینجا کلیک کنید.