بلوای نان

«بلوای نان» عنوان مقاله‌ای است که به کوشش عباس صفایی فرد دبیر تاریخ شهرستان آمل تهیه شده و در این شماره‌ی فصلنامه‌ی رشد آموزش تاریخ منتشر شده است.

آقای صفایی فرد در مقدمه‌ی این مقاله آورده است:
«در 17 آذر سال 1321 در تهران حادثه‌ای روی داد که باعث نگرانی و وحشت هیئت حاکمه و حتی متفقین گردید. در این روز گروه‌های مختلف مردم تهران شامل دانشجویان، دانش‌آموزان، توده‌های عادی مردم، بازاریان و حتی رجاله‌ها و چاقوکش‌ها با تجمع در میدان بهارستان و خیابان‌های اطراف دست به تظاهرات گسترده‌ای زده و سرانجام گروهی از آن‌ها وارد مجلس شده و نمایندگان را مضروب کردند.
اگرچه در این شورش مردم بیشتر خواهان حل مسایل اقتصادی خود از قبیل رفع گرانی، تورم، تأمین‌ گندم و غلات به‌ویژه آرد و نان بودند، اما نهادهای سیاسی از جمله دربار و مجلس به دنبال سرنگونی دولت قوام‌السلطنه بودند.»
دبیر تاریخ آمل، در ادامه‌ی این مقاله ضمن بررسی عوامل و زمینه‌های شکل‌گیری شورش 17 آذر مانند: عملکرد سیاسی اقتصادی انگلیس، عملکرد سیاسی اقتصادی شوروی، عملکرد اقتصادی رضاشاه و عوامل سیاسی آورده است:
«بالاخره باید دانست در آستانه‌ی واقعه، یعنی نزدیک به حادثه‌ی 17 آذر، نانی که هر روز تحویل مردم داده می‌شد با خود مخلوطی از خاک اره، خرده‌شیشه، سنگ و کلوخ داشت، لذا مردم گرسنه و ستم‌دیده به این نتیجه رسیدند که خشم و غضب خود را با شورش و تظاهرات و در نهایت حمله به مجلس که به جای حل مشکل مردم به مکانی برای تسویه حساب‌های سیاسی بین نمایندگان و قوام (دولت) تبدیل شده بود، نشان دهند.
بلوای 17 آذر در غروب همان روز ظاهراً پایان یافت اما روز بعد نیز دوباره مردم در خیابان‌های اطراف میدان بهارستان تظاهرات کردند که این بار امیر احمدی به دستور شاه با برقراری حکومت نظامی به شدت تظاهرکنندگان را سرکوب کرد. در این درگیری نزدیک هفتصد یا هشتصد نفر کشته شدند (اطلاعات: 2) بدین ترتیب شورش ساختگی و مصنوعی 17 آذر پایان یافت. در پایان می‌توان گفت:
1. اگرچه شاه و مخالفان قوام نتوانستند بلافاصله وی را برکنار کنند اما اقدامات و تبلیغات آن‌ها، به‌ویژه بعد از رفع توقیف روزنامه‌ها، به‌ویژه اطلاعات و کوشش، مؤثر واقع و زمینه‌ی برکناری وی فراهم شد.
2. در این بین متفقین از فرصت استفاده کرده دوباره هم تهران را اشغال کردند و هم به اسکناس‌های مورد نیازشان دست یافتند.
3. قوام نیز ضمن تعطیل نمودن مجلس تا 29 آذر و همچنین توقیف روزنامه‌ها، و برقراری نظم و امنیت، البته با پشتیبانی متفقین به‌ویژه آمریکا، توانست دو ماه بیشتر به زمامداری خود دوام بخشد و البته سرانجام تحت فشار دربار و مجلس، کناره‌گیری کرد و به لاهیجان رفت تا با تجدید قوا و درمان بیماری جسمی‌اش دوباره خود را برای به دست گرفتن قدرت آماده کند.
4. سرانجام مردم گرسنه و ستم‌دیده به جای نان و اصلاحات اقتصادی، گلوله نصیب‌شان شد و متوجه شدند که نمی‌توانند حتی از طریق شورش و تظاهرات به آن‌چه حق آن‌هاست دست یابند.»
متن کامل این مقاله در فصلنامه‌ی رشد آموزش تاریخ، شماره‌ی 41، زمستان 1389، چاپ شده است.