پاسخ به یک پرسش در «رشد زیست‌شناسی»
آیا جانوران می‌توانند زمین‌لرزه را حس کنند؟ این پرسشی است که یکی از مقاله‌های فصل‌نامه رشد آموزش زیست‌شناسی سعی در پاسخ‌گویی به آن را دارد.
زهرا فرج‌زاده دبیر زیست‌شناسی منطقه شبستر مقاله «آیا جانوران می‌توانند زمین‌لرزه را حس کنند؟» را ترجمه کرده است.
در بخشی از این مقاله می‌خوانیم: «تقریباً اطمینان وجود دارد که هیچ حس حیوانی ویژه‌ای برای تشخیص زمین‌لرزه وجود ندارد؛ اما معقول به‌نظر می‌رسد که بپذیریم جانوران به تغییرات ایجاد شده توسط زمین‌لرزه در محیط اطرافشان یا فرایندهای تکتونیک که می‌توانند منجر به زمین‌لرزه
شوند واکنش نشان می‌دهند.
دو نوع رفتار غیر معمول جانوری گزارش شده است: واکنش کوتاه‌مدت، چند ثانیه یا چند دقیقه قبل از زمین‌لرزه و واکنش بلندمدت، روزها یا هفته‌ها قبل از رویداد.»
در توضیح اینکه چرا جانوران به امواج زمین‌لرزه چند لحظه قبل از انسان‌ها واکنش نشان می‌دهند پدیده‌های فیزیکی مختلفی مطرح شده‌اند از جمله:
- ماهی‌ها، پرندگان و دیگر جانوران می‌توانند تغییرات میدان مغناطیسی یا الکتریکی را تشخیص دهند و جمع شدن فشارهای ایجاد شده در پوسته می‌تواند میدان‌های موضعی را تحت تأثیر قرار دهد اما در مورد تغییرات مغناطیسی این اثر بسیار ضعیف است.
- مارها و برخی حشرات می‌توانند دمایی را براساس دید مادون قرمزشان تشخیص دهند. پزشکی به نام فریدمن فروند در سال 1993 نشان داد که سنگ‌های تحت فشار پرتوهای فروسرخ غیرعادی توسط ماهواره ترای ناسا قبل از زمین‌لرزه بوج هند در 21 ژانویه سال 2001 به بزرگی 9/7 ثبت شده
است. شاید مارها می‌توانند فشارهای فزاینده‌ای را که توسط حرکات زمین بر سنگ‌ها اعمال می‌شود ببینند.»
در نتیجه‌گیری این مقاله می‌خوانیم: «می‌توانیم بپذیریم که برخی جانوران توسط تغییرات محیطی که قبل از زمین‌لرزه ممکن است رخ دهند تحت تأثیر قرار می‌گیرند اما هنوز درک محدودی از چنین اثرهای پیشرو احتمالی و اینکه چگونه موجودات به آن‌ها واکنش نشان می‌دهند داریم.
تا زمانی‌‌که چنین شکافی وجود دارد رفتار غیرمعمول جانوران نمی‌تواند به‌تنهایی برای ارزیابی خطر فزاینده زمین‌لرزه مورد استفاده قرار گیرد.»
متن کامل این مقاله در فصل‌نامه رشد آموزش زیست‌شناسی، شماره 91، تابستان 1392
منتشر شده است.